Η πυξίδα του Μπαντέκου, Νίκου Μπάλαλα, παραδόθηκε στο Αρχείο του ΚΚΕ

Δώδεκα Αυγούστου 1949. Οι φαντάροι του εκτελεστικού αποσπάσματος στους στρατώνες του Ιππικού στη Λάρισα (εκεί που είναι σήμερα η Στρατιά) διστάζουν να πυροβολήσουν. «Βαράτε βρε, μη φοβάστε», τους φωνάζει ένα παλικάρι 33 χρόνων που κρατά απ' το χέρι την 23χρονη γυναίκα του, έγκυο τότε στον τρίτο μήνα της. Κείνη τη μέρα οι ομοβροντίες των εκτελεστικών αποσπασμάτων έκοψαν τη ζωή 15 μαχητών του ΔΣΕ.
Εβδομήντα χρόνια μετά, χτες το πρωί, δυο αγέννητες τότε κοπέλες πέρασαν την πύλη της έδρας της ΚΕ του ΚΚΕ και κατευθύνθηκαν στο γραφείο του Γενικού Γραμματέα της ΚΕ του ΚΚΕ, Δημήτρη Κουτσούμπα. Στα χέρια τους κρατούσαν ένα πολύτιμο κειμήλιο, την πυξίδα του ταξίαρχου του ΔΣΕ Νίκου Μπάλαλα - Μπαντέκου, του εκτελεσμένου μαζί με την γυναίκα του, την Ευτυχία Σδρόλια, επίσης μαχήτρια του ΔΣΕ, στις 12-8-1949.

Η συγκίνηση απερίγραπτη όταν η Βάσω Κορομβόκη, εκπαιδευτικός, αρχίζει να μιλά, με την αδελφή της Φανή να συμπληρώνει:
«Με μεγάλη χαρά και συγκίνηση παραδίδουμε σήμερα, στο Κομμουνιστικό Κόμμα Ελλάδας, ένα ιστορικό κειμήλιο, την πυξίδα του καπετάν Μπαντέκου και μια ταπεινή μαρτυρία, τα οποία έχουμε σαν κληρονομιά από τον πατέρα μας Θεόδωρο Κορομβόκη, σε ένα χώρο που αρμόζει στο μέγεθος και το αξίωμά του.

Το βιογραφικό του Μπαντέκου στο Αρχείο του ΚΚΕ

Ο πατέρας μας καταγόταν από τη Βέρβαινα Αρκαδίας, ήταν δάσκαλος και ζωγράφος και είχε πολεμήσει με τον κυβερνητικό στρατό τον Αύγουστο του 1949 στο Γράμμο σαν εφ. Ανθυπολοχαγός του 20ού Ε.Τ. Πεζ. του κυβερνητικού στρατού. Μας περιέγραφε πολύ συχνά τη στιγμή που συνάντησε τον Καπετάν Μπαντέκο στο βουνό, του οποίου το όνομα δεν γνώριζε, ενώ αυτός ήταν πιθανώς τραυματισμένος. Λίγο πιο πέρα υπήρχε μια κοπέλα η οποία έκλαιγε. Πρόσφατα μάθαμε ότι ήταν η Ευτυχία Σδρόλια και ότι το όνομα του Καπετάν Μπαντέκου ήταν Νίκος Μπάλαλας, των οποίων η ιστορία μάς συγκλόνισε.

 Οταν ο πατέρας μας τον ρώτησε ποιος ήταν, τότε αυτός του απάντησε ότι ήταν ο Καπετάν Μπαντέκος και ότι ήταν μαζί με την κοπέλα. Βλέποντας το αδιέξοδο και την επικείμενη αιχμαλωσία έδωσε την πυξίδα του στον πατέρα μας, λέγοντάς του ότι δεν του χρειάζεται πια. Ανέφερε δε σαν καθήκον του ότι έπρεπε να προστατεύσει την κοπέλα. Πάνω στην πυξίδα υπάρχει το όνομα Μπαντέκος και η ημερομηνία 07-08-1949, πιθανότατα ημερομηνία εκείνης της συνάντησης και πιθανή ημερομηνία της αιχμαλωσίας τους.

Από δεξιά στη φωτογραφία: Βάσω και Φανή Κορομβόκη, την ώρα που παραδίδουν την πυξίδα στον Δημήτρη Κουτσούμπα. Πίσω ο Αλέξανδρος Παπαηλιού, ανιψιός του Θ. Κορομβόκη

 Ο πατέρας μας μας διηγούνταν τη σκηνή χωρίς την παραμικρή εμπάθεια, με σεβασμό και στωικότητα. Ετσι ήταν τότε τα πράγματα, μας έλεγε. Περιέγραφε τον Μπαντέκο ψύχραιμο και συμφιλιωμένο με τη δύσκολη κατάστασή του, αλλά ανήσυχο για την κοπέλα. Η συζήτησή τους ανθρώπινη. Θα σε συλλάβουν μωρέ παιδί, του είπε ο πατέρας μας. Δε με νοιάζει για μένα, μόνο που έχω την κοπέλα, απάντησε αυτός. Μέχρι το 2012, όπου απεβίωσε, μας προέτρεπε να βρούμε συγγενείς του, πράγμα δύσκολο, αφού δεν γνωρίζαμε το πραγματικό του όνομα. Τάχα να μπορούσαμε να βρούμε τους συγγενείς, του έλεγε. Μάλιστα προσδιόριζε τον τόπο καταγωγής του στην Καρδίτσα. Πρόσφατα, στην προσπάθειά μας να υλοποιήσουμε την επιθυμία του πατέρα μας, διερευνήσαμε για Μουσειακό χώρο στη Λάρισα. Μέσω γνωστού μας ήρθαμε σε επαφή με τον υπεύθυνο του Μουσείου Εθνικής Αντίστασης Αμπελακίων, Θανάση Σερδένη, ο οποίος μας υπέδειξε ως φυσικό χώρο για την πυξίδα του Καπετάν Μπαντέκου (Νίκου Μπάλαλα) το Αρχείο του Κομμουνιστικού Κόμματος Ελλάδας, όπου έχουμε την τιμή να βρισκόμαστε σήμερα σε εκπλήρωση της επιθυμίας του πατέρα μας.
Νίκο και Ευτυχία, το παράδειγμά σας διδαχή για τις επόμενες γενιές».

Η πυξίδα του Μπαντέκου

Τι είχε γίνει

Γράφει ο Τριαντάφυλλος Γεροζήσης στον «Ριζοσπάστη» (Κυριακή 1 Ιούλη 2007):
 «Το Γενικό Αρχηγείο αποφασίζει να στείλει την 108 Ταξιαρχία στα Αγραφα - Θεσσαλία για να ανασυγκροτήσει την 2η Μεραρχία μετά το θάνατο του "Διαμαντή".

Η απόπειρα αυτή απέτυχε από την πρώτη στιγμή, γιατί με τα πρώτα πυρά για διάνοιξη ρήγματος στη διάταξη του αντιπάλου, σκοτώθηκε ο διοικητής της 108 συνταγματάρχης Παν. Ζάρας.
Στη συνέχεια, με την ίδια βασικά αποστολή, και με βάση την 192 Ταξιαρχία, με διοικητή τον "Μπαντέκο", επίτροπο τον αντισυνταγματάρχη Στάθη Καραγιώργη και επιτελάρχη τον αντισυνταγματάρχη Στ. Μανίκα, στέλνεται νέο τμήμα.
(...) Το "Απόσπασμα" Μπαντέκου στην αρχή άνοιξε δίοδο μέσα στη διάταξη του Στρατού και το τμήμα του Αθανασίου ελίχθηκε προς το χωριό Μεσολούρι και τελικά έφτασε στον προορισμό του, τα Αγραφα. Το τμήμα όμως του Μπαντέκου, κάτω από αδιευκρίνιστες συνθήκες, καθυστέρησε στην κίνησή του και κυκλώθηκε στην τοποθεσία "Λυκοκρέμασμα".
Εκεί η Ευτυχία τραυματίστηκε ελαφρά και στην προσπάθειά του να τη βοηθήσει, τραυματίστηκε σοβαρά και ο "Μπαντέκος" (...) Ο "Μπαντέκος", η Ευτυχία και ορισμένοι άλλοι αιχμαλωτίστηκαν.

Οταν διαπιστώθηκε ποιος ήταν ο αιχμάλωτος, τους κατέβασαν με ισχυρή συνοδεία στην Καστοριά. Ηταν οι πρώτες μέρες του Αυγούστου 1949 (...) Σε λίγες μέρες, βιαστικά έγινε η δίκη τους στο Στρατοδικείο - σφαγείο της Λάρισας. Εκεί ο Νίκος Μπαλάλας - "Μπαντέκος", γνωρίζοντας ότι θα τον εκτελέσουν, αντιμετώπισε τις κατηγορίες με επιχειρήματα, είπε ότι κάποιους από τους μάρτυρες κατηγορίας τους περιφρονεί γιατί ήταν δοσίλογοι της κατοχής, υπερασπίστηκε τον Αγώνα του ΕΛΑΣ και του ΔΣΕ και την πολιτική του ΚΚΕ.

 Το ίδιο και η Ευτυχία, υπερασπίστηκε τον Αγώνα του ΔΣΕ, όπως και οι άλλοι κατηγορούμενοι που ήταν μαχητές και μαχήτριες του ΔΣΕ και ανάμεσά τους κάποιοι και κάποιες ήταν αξιωματικοί του ΔΣΕ.

(...) Ο πρόεδρος του Στρατοδικείου πρότεινε στην Ευτυχία να αποκηρύξει τον άνδρα της, τον Νίκο, ώστε να "γλιτώσει", δεδομένου ότι ήταν έγκυος τριών μηνών. Η Ευτυχία απάντησε στο μικρό αυτό άνθρωπο ότι "...με τον άνδρα μου, μαζί στη ζωή, μαζί στον Αγώνα για την προκοπή του Λαού, μαζί και στο Θάνατο. Με αυτό που με προτείνετε, δεν ενδιαφέρεστε για τη ζωή μου, αλλά θέλετε να χτυπήσετε τον «Μπαντέκο». Δε θα σας κάνω το χατίρι. Γνωρίζετε ότι τίποτα από όσα με κατηγορείτε δεν έχω κάνει και ότι οι μάρτυρες κατηγορίας λένε ψέματα. Στο χέρι σας είναι, εσείς θα αποφασίσετε και όχι εγώ, γιατί αν ζήσω με τον τρόπο που προτείνετε, τι θα λέγω στο παιδί μου για τον πατέρα του όταν μεγαλώσει;".

Καρπενήσι, Γενάρης-Φλεβάρης 1949. Από αριστερά: Ευτυχία Σδρόλια, σύζυγος του Μπαντέκου, Νίκος Μπαλάλας (Μπαντέκος), συνταγματάρχης, Κώστας Γκριτζώνας, επίτροπος 1ης Μεραρχίας, αντισυνταγματάρχης, Στάθης Καραγιώργης, αντισυνταγματάρχης, Ζαχαρίας Μπολασίκης.

Ο "Μπαντέκος" καταδικάστηκε 17 φορές σε θάνατο, ενώ ο ταγματάρχης Γιώργος Παπαδημητρίου - "Βύρων", διοικητής τάγματος στην Ταξιαρχία του "Μπαντέκου", 31 φορές σε θάνατο. Ο "Μπαντέκος" και οι άλλοι δεν εκτελέστηκαν στο Μεζούρλο ή Μιζούρλο, τόπο εκτελέσεων στη Λάρισα, αλλά σε μια γωνιά στους Στρατώνες Ιππικού όπου κρατούνταν.
Ο Νίκος Μπαλάλας - "Μπαντέκος" 33 χρονών, ο Γιώργος Παπαδημητρίου - "Βύρων" 27 χρονών, η Ευτυχία Σδρόλια 23 χρονών, η Καλλιόπη Μπετσέλου 22 χρονών, ο Αντώνης Τζικούλης 18 ετών και άλλοι, συνολικά 15 εκτελέστηκαν λίγες μέρες μετά τη σύλληψη και καταδίκη τους, στις 12 Αυγούστου 1949 σε δυο ομάδες.

Η παροιμιώδης ψυχραιμία του δεν τον εγκατέλειψε ούτε την τελευταία στιγμή, γιατί όταν δόθηκε το παράγγελμα "πυρ" στο εκτελεστικό απόσπασμα, υπήρξαν κάποια δευτερόλεπτα δισταγμού από την πλευρά των στρατιωτών.
Είχαν μπροστά τους ένα "θρύλο" της εποχής. Τότε ο "Μπαντέκος" είπε: "Βαράτε βρε, μη φοβάστε". Η Ευτυχία και ο Νίκος έπεσαν κρατώντας ο ένας το χέρι του άλλου, ζητωκραυγάζοντας μαζί με τους άλλους, τον ΔΣΕ, το Κόμμα, τον Ελληνικό Λαό».

Ο Μπαντέκος αντιμετώπισε τον θάνατο, χαμογελώντας. Δεν ήταν ο μόνος.

Ποιος ήταν ο Μπαντέκος

Αντιγράφουμε ένα απόσπασμα από το βιογραφικό του που υπάρχει στο Αρχείο του ΚΚΕ:
«Γεννήθηκε στην κωμόπολη Σαριτσάνη Ελασσώνας το 1916 από φτωχούς αγρότες, έβγαλε το δημοτικό σχολειό και από μικρός ρίχτηκε στη δουλειά σαν εργάτης γης και στους δρόμους σπάζοντας χαλίκι. Οργανώθηκε το 1938 στην ΟΚΝΕ του χωριού του και καταδιώχθηκε στη διάρκεια της Μεταξικής διχτατορίας. Πολέμησε στον ελληνο-ιταλικό πόλεμο σαν στρατιώτης (...) βγήκε στον Ολυμπο αντάρτης τον Ιούλιο του 1942. Μέλος του ΚΚΕ έγινε το 1942. Με την ίδρυση της 1ης Μεραρχίας του Ε.Λ.Α.Σ. έγινε καπετάνιος του 1ου λόχου του 5ου Συντάγματος. Στη διάρκεια των αγώνων του Ε.Λ.Α.Σ. πάλαιψε παντού παληκαρίσια και έδωσε πολλές μάχες με τους Ιταλογερμανούς

(...) Μετά τη Βάρκιζα γύρισε στο χωριό του και άρχισε να δουλεύει ήσυχα σαν καραγωγέας. Καταδιώχθηκε όμως σαν Ελασίτης. Αρχισε την πάλη του σαν υπεύθυνος αυτοάμυνας χωριών της περιοχής του (...) και τον Απρίλη του 1946 βγήκε στο βουνό, σαν επικεφαλής ομάδας και αργότερα συγκροτήματος (...)».

Ακολουθεί μια συναρπαστική πορεία που τον αναδεικνύει σε ταγματάρχη και αντισυνταγματάρχη του ΔΣΕ, έχοντας πάρει ήδη μέρος στις μάχες κατάληψης της Καρδίτσας και του Καρπενησίου. Διοικητής της 192 Ταξιαρχίας της 1ης Μεραρχίας του ΔΣΕ, περνά τελικά στον Γράμμο. Στο μεταξύ, γνωρίζει την Ευτυχία Σδρόλια από τα Κανάλια Καρδίτσας, με την οποία παντρεύτηκαν στο βουνό, στον Σπαρμό του Ολύμπου. Συνέχισαν την κοινή ζωή τους μέχρι το εκτελεστικό απόσπασμα.

 Ριζοσπάστης