Η φυγάδευση στο εξωτερικό της μικρής Αγνής, κόρης της Ηλέκτρας Αποστόλου και η συμβουλή του Ν. Ζαχαριάδη

«- Από πού είσαι;
– Από την Ελλάδα!

– Πού κατοικείς;
– Στην Ελλάδα!

– Πώς σε λένε;
– Είμαι Ελληνίδα!

– Ποιοι είναι οι συνεργάτες σου;
– Όλοι οι Έλληνες!»…

Έχει γραφτεί με το ίδιο της το αίμα, στην Ιστορία, ο παραπάνω διάλογος της Ηλέκτρας Αποστόλου, με τους βασανιστές της στην Ειδική Ασφάλεια, πριν το χιλιοβασανισμένο κορμί της ηρωίδας  βρεθεί παραμορφωμένο και καμένο απ’ τα φριχτά βασανιστήρια, πεταμένο σ’ ένα δρόμο της Αθήνας, στις 27 του Ιούλη 1944.

Η Ηλέκτρα Αποστόλου ήταν στέλεχος της καθοδήγησης της ΟΚΝΕ, μέλος του Κεντρικού Συμβουλίου της ΕΠΟΝ και μέλος του ΚΚΕ. Ήταν γυναίκα, μάνα, ασυμβίβαστη με συνείδηση και ψυχή, ένα φωτεινό παράδειγμα κομμουνιστικής στάσης ζωής, το νόημα και τη ζωοδότρα δύναμη της οποίας ίσως να μην μπορούν να συλλάβουν στην ολότητά τους, οι γενιές που γεννήθηκαν ή αντρώθηκαν στα χρόνια της τρυφηλής δημοκρατίας μας.

Η Ηλέκτρα είχε όλες τις δυνατότητες και την ευκαιρία να ζήσει μια «συμβατική» άνετη ζωή, όπως οι περισσότερες κόρες εύπορων αστικών οικογενειών. Διάλεξε όμως τον κακοτράχαλο δρόμο του αγώνα ενάντια στην εκμετάλλευση, στο πλευρό των εργαζομένων και κάθε καταπιεσμένου από την εξουσία των κεφαλαιοκρατών. Έναν δρόμο γεμάτο Συμπληγάδες που καραδοκούν να σε τσακίσουν και Σειρήνες έτοιμες να σε οδηγήσουν στο πισωγύρισμα.

Όταν το 1929 παντρεύτηκε τον κομμουνιστή γιατρό Γιάννη Σιδερίδη, ορκίστηκαν αυτό τον δρόμο να τον περπατήσουν μαζί, μέχρι το τέλος. Έτσι, λίγο καιρό μετά αφού ο σύντροφός της της γράφει από τις φυλακές της Κέρκυρας, ότι υπέγραψε δήλωση, εκείνη του ανακοινώνει τον χωρισμό τους. Και στο τελευταίο γράμμα της προς τον ίδιο μεταξύ άλλων του γράφει: «(…)Η αγάπη η δική μας, η μεγάλη μας φιλία, στηρίζονταν προπαντός πάνω στο γεγονός ότι τραβούσαμε τον ίδιο δρόμο στη ζωή. Σήμερα εσύ άλλαξες το δρόμο σου, ενώ εγώ περισσότερο από κάθε άλλη φορά είμαι αποφασισμένη να συνεχίσω τον παλιό. Επομένως, πώς μπορούμε να συνεχίσουμε να έχουμε έστω και απλές φιλικές σχέσεις; Το γράμμα αυτό είναι το τελευταίο που σου γράφω. Μην προσπαθήσεις άδικα να με κάνεις να αλλάξω απόφαση(…)».

Η δήλωση μετανοίας δεν εμπόδισε τον Γιάννη Σιδερίδη να πεθάνει στη συνέχεια από φυματίωση σε γερμανικές φυλακές.

 

Η Ηλέκτρα Αποστόλου με την κόρη της Αγνή, ανάμεσα σε μια ομάδα εξόριστων αντρών και γυναικών στην Ανάφη, λίγο πριν την Κατοχή. Φωτογραφία από το βιβλίο του Κώστα Μπίρκα “Ηλέκτρα Αποστόλου”.

Η Ηλέκτρα, όταν στέλνει το τελευταίο γράμμα στον πατέρα του παιδιού της, είναι εξόριστη στην Ανάφη κι έχει στην αγκαλιά της την μόλις μερικών μηνών τότε κόρη τους, την Αγνή. Δεν αποκλείει τον Γ. Σιδερίδη από το να μαθαίνει νέα της και δέχεται συγγενείς της να αλληλογραφούν για να μαθαίνουν νέα για το παιδί, αλλά και να την επισκέπτονται στην εξορία για να τη δουν, βάζοντας όμως έναν απαράβατο όρο: «Αν θέλετε να έρθετε να την δείτε θα κάνετε ασφαλώς και σε μένα μεγάλη χαρά. (…) Όσον αφορά τη δήλωση που μου γράφετε, θα σας παρακαλέσω πολύ να μην μου ξαναγράψετε τέτοιο πράγμα. Ο Γιάννης ήταν ελεύθερος να κάνει ό,τι έκανε, εγώ όμως δεν πρόκειται ποτέ να κάνω για χατίρι του κάτι που είναι αντίθετο με τη συνείδησή μου, κάτι που δεν το θεωρώ τίμιο. (…) Αν θέλετε λοιπόν αλληλογραφία και να μπορώ να σας πληροφορώ για την υγεία της ανιψούλας σας, θα σας παρακαλέσω και πάλι να πάψετε να γράφετε για δήλωση, γιατί στην περίπτωση αυτή θα υποχρεωθώ, με μεγάλη μου λύπη βέβαια, να διακόψω την αλληλογραφία. Επίσης, αν θέλετε να έλθετε εδώ για να γνωρίσετε τη μικρή θα κάνετε και σε μένα, όπως σας βεβαίωσα και πιο πάνω, μεγάλη ευχαρίστηση, αν όμως σκοπός του ταξιδιού σας είναι να με πείσετε να κάμω δήλωση, τότε είμαι υποχρεωμένη να σας πω πως θα υποβληθείτε άδικα στον κόπο αυτό», γράφει από την εξορία σε μια θεία της Αγνής.

 

Η μονάκριβη κόρη της Ηλέκτρας Αποστόλου, Αγνή, εξόριστη στην Ανάφη.

Η Αγνή Σιδερίδου γεννήθηκε στις 4 του Ιούλη 1939, κατά μία εκδοχή στο νοσοκομείο των φυλακών Αβέρωφ όπου κρατούνταν, κατ’ άλλη στο τμήμα Μεταγωγών, λίγο πριν εξοριστεί στην Ανάφη. Δίχως τότε να συνειδητοποιεί την συνειδησιακή σύγκρουση των δυο γονιών της, που οδήγησε στο χωρισμό για πάντα των δρόμων τους, η μικρή Αγνή ένοιωσε τη ζεστασιά της μεγάλης αγκαλιάς των 220 εξόριστων αγωνιστών που την αγαπούσαν σαν δικό τους παιδί, το ίδιο με της μητρικής. Ήταν το παιδί της Ηλέκτρας, το παιδί της ΟΣΠΕ (Ομάδα Συμβίωσης Πολιτικών Εξόριστων) Ανάφης.

 

Η Αγνή, κόρη της Ηλέκτρας Αποστόλου, στην Αθήνα το 1946. Δίπλα της εξόριστος της Ανάφης. Φωτογραφία από το βιβλίο του Κώστα Μπίρκα “Ηλέκτρα Αποστόλου”.

Η δολοφονία της Ηλέκτρας Αποστόλου, βρήκε την Αγνή σε μια φιλική οικογένεια, όπου είχε δοθεί από την Ηλέκτρα προκειμένου η μικρή να αποφύγει τις κακουχίες και στερήσεις της εξορίας και η Ηλέκτρα να έχει το πεδίο ελέυθερο να αποδράσει, όπως και έκανε τελικά, το 1942. Στο βιβλίο του Κώστα Μπίρκα «Ηλέκτρα Αποστόλου» διασώζεται φωτογραφία της με επιζήσαντα Αναφιώτη εξόριστο, στην Αθήνα, το 1946.

Το 1948, μαίνονταν οι μάχες του ΔΣΕ με τον αμερικανοκίνητο εθνικό στρατό στο Γράμμο και το Βίτσι και στην ύπαιθρο και τις πόλεις βασίλευαν η κρατική και η παρακρατική τρομοκρατία, που δολοφονούσαν, κι έστελναν καραβιές κομμουνιστών και άλλων αγωνιστών στις φυλακές και τα ξερονήσια. Εκείνη την επικίνδυνη χρονιά σχεδιάστηκε κι εκτελέστηκε η φυγάδευση της μικρής Αγνής στο εξωτερικό, μ’ ένα καΐκι και με την τεράστια συμβολή ενός στελέχους της χωροφυλακής που «έπαιζε» κυριολεκτικά το κεφάλι του. Το ιστορικό της φυγάδευσης δημοσιεύτηκε στην «Αυγή», τον Αύγουστο του 1976, σε επιστολή που έστειλε στην εφημερίδα ο αγωνιστής της ΕΑΜικής Αντίστασης, δικηγόρος Κώστας Παραγιουδάκης, που ήταν γραμματέας της οργάνωσης του ΕΑΜ στον Οργανισμό Λιμένος Πειραιώς (Ο.Λ.Π.) και διετέλεσε διευθυντής του Οργανισμού. Ο Κ. Παραγιουδάκης που λόγω της καταγωγής του από το χωριό Μελισσουργάκι Ρεθύμνου, χρησιμοποιούσε το ψευδώνυμο «Κωστής Μελισσουργάκις», στην επιστολή του, που διασώζεται στο βιβλίο του Νίκου Περακάκη «Οι Δροσουλίτες», σημειώνει:

«Αγαπητή «Αυγή»,

Νομίζω πως τα παρακάτω θα συμβάλλουν στην ιστορία της αθάνατης Ηλέκτρας:

Η κόρης της ήταν φιλοξενούμενη τα χρόνια κείνα σε κάποιο σπίτι άγνωστο σε μένα, αλλά γνωστό στην τότε υπάλληλο του Ο.Λ.Π. Δέσποινα Π., που μας εκμυστηρεύτηκε ότι η μικρούλα έπρεπε να φυγαδευτεί οπωσδήποτε και με ρώταγε αν μπορούσα να βοηθήσω.

Προϊστάμενος τότε της χωροφυλακής Γλυφάδας ήταν ένας μακρυνός συγγενής μου από τον Κρασούνα Ρεθύμνης, Γερογιαννάκης Γεώργιος, στον οποίο ασκούσα σημαντική επιρροή, γιατί τον είχα βοηθήσει στο κίνημα του 1935. Αυτουνού τη συνδρομή αποφάσισα να ζητήσω, πρώτα γιατί είχα εμπιστοσύνη ότι εν πάσει πριπτώσει δεν θα μας πρόδινε και ύστερα γιατί η βοήθειά του ήταν δυνατό να εξασφαλίσει την ακίνδυνη φυγάδευση της μικρούλας.

Ο μακαρίτης τώρα Γερογιαννάκης αρνήθηκε έντονα στην αρχή, αλλά ύστερα από συνεχείς πιέσεις μου, δέχτηκε να βοηθήσει. Έτσι, μια ήσυχη νύχτα του 1948, αφού πρώτα ο Γερογιαννάκης απομάκρυνε για λόγους ασφάλειας από τη γύρω περιοχή τους περιπολούντες χωροφύλακες και με την προσωπική συνοδεία του καλού πατριώτη, η μικρούλα επιβιβαζόταν σ’ ένα καΐκι και αν οι πληροφορίες μου είναι σωστές, μεταφέρθηκε στην Κέρκυρα κι από κει στις απέναντι αλβανικές ακτές.

Θα θυμάμαι πάντα την τρομάρα και το φόβο της μικρούλας κόρης της μεγάλης Ηλέκτρας. Ήταν παιδάκι μα είχε συνείδηση του κινδύνου. Θα αντιλαμβάνεστε τώρα τη χαρά μου που μαθαίνω ότι η μικρούλα τότε έγινε μεγάλη, ότι βρίσκεται στη Μόσχα και εργάζεται στην Ακαδημία Επιστημών.

Με αγάπη
Κωστής Μελισσουργάκις
Πραγματικό
Κώστας Παραγιουδάκης»

 

Ηλέκτρα Αποστόλου και Αγνή, ένα χαμόγελο-μια αγκαλιά στην εξορία της Ανάφης

Όπως έχει γράψει η ίδια: «Το 1948 ήρθα από την Ελλάδα στην Ρουμανία, στον θείο μου Λευτέρη Αποστόλου. Τον Οκτώβρη του 1950 η 3η Συνδιάσκεψη του ΚΚΕ τον διέγραψε από το Κόμμα – εξέφρασε απόψεις διαφορετικές από της καθοδήγησης. Η οικογένειά μας διαλύθηκε. Ο θείος μου ζήτησε από το ΚΚΕ να με στείλουν στην Σοβιετική Ένωση. Με ξεπροβόδισε ο Νίκος Ζαχαριάδης με τα λόγια «ο θείος σου μας τα χάλασε» και «εκεί που θα πας να γίνεις καλή μαθήτρια».

Η Αγνή Σιδερίδου έφτασε στη Σοβιετική Ένωση και συγκεκριμένα στην πόλη Ιβάνοβο, 300 χλμ. ανατολικά της Μόσχας, στα τέλη του Οκτώβρη του 1950. Ήταν τότε 11 χρονών και έμεινε στην πόλη αυτή ως την άνοιξη του 1956, οπότε αποφοίτησε από το Λύκειο, του «Ιντερντόμ», του φημισμένου παιδαγωγικού ιδρύματος «Σχολείο – οικοτροφείο Ε. Στάσοβα». Θα ολοκληρώσει τις σπουδές της, θα εργαστεί στην Ακαδημία Επιστημών και θα επισκεφτεί την Ελλάδα πολλές φορές με την οικογένειά της.

Νίκος Πουρναράς / Οικοδόμος

Ηλέκτρα Αποστόλου