Η δολοφονία του Γρηγόρη Λαμπράκη στη Θεσσαλονίκη

  Το Κακουργιοδικείο Θεσσαλονίκης εκδίδει απόφαση, στις 29/12/1966, με την οποία καταδικάζει για τη δολοφονία του Γρηγόρη Λαμπράκη τους Κοτζαμάνη και Εμμανουηλίδη σε 11 και 8 χρόνια κάθειρξη αντίστοιχα. 

Οι άλλοι 9 κατηγορούμενοι καταδικάζονται σε ποινές φυλάκισης από 3 έως 15 μήνες.

 Όλοι θα αποφυλακιστούν λίγο αργότερα από τη Χούντα.

Η δολοφονία του Γρηγόρη Λαμπράκη στη Θεσσαλονίκη

Ενα περίπου μήνα μετά την 1η Μαραθώνια Πορεία Ειρήνης, στις 22 Μάη 1963, ο Γρηγόρης Λαμπράκης βρέθηκε στη Θεσσαλονίκη για να μιλήσει σε συγκέντρωση της Επιτροπής Ειρήνης Θεσσαλονίκης με θέμα: «Ειρήνη και αφοπλισμός δια τον κόσμον ολόκληρον και δια την Ελλάδα».

Ηδη απ' το πρωί εκείνης της μέρας, στην ΕΔΑ είχε φτάσει η πληροφορία πως σχεδιαζόταν επίθεση εναντίον του Λαμπράκη. Εκ μέρους της ΕΔΑ, ο Σύλλας Παπαδημητρίου επικοινώνησε με τον προϊστάμενο της Εισαγγελίας Πρωτοδικών Θεσσαλονίκης, ζητώντας να παρθούν μέτρα για την προστασία του Λαμπράκη.⁶

Από νωρίς γύρω από το χώρο που θα πραγματοποιούνταν η συγκέντρωση, έξω από τα γραφεία του Δημοκρατικού Συνδικαλιστικού Κινήματος, είχε οργανωθεί «αντισυγκέντρωση» διαφόρων παρακρατικών, με τη συνεργασία των αστυνομικών αρχών.

Καθ' όλη τη διάρκεια των γεγονότων που ακολούθησαν, παρόντες ήταν περίπου 180 άντρες της Χωροφυλακής, οι οποίοι όχι μόνο δεν αντέδρασαν στις εγκληματικές ενέργειες που συνέβαιναν μπροστά τους, αλλά συμμετείχαν ενεργά σε αυτές.⁷

Περίπου στις 8.20 το βράδυ, ο Λαμπράκης ξεκίνησε από το ξενοδοχείο «Κοσμοπολίτ», όπου έμενε, για να πάει στο χώρο της συγκέντρωσης. Τότε δέχτηκε την πρώτη επίθεση από τους παρακρατικούς, οι οποίοι τον χτύπησαν στο κεφάλι.

Ακολούθησε προσπάθεια των τραμπούκων να μπουν στο κτίριο όπου γινόταν η συγκέντρωση και λιθοβολισμός των παραθύρων του κτιρίου, ενώ φώναζαν διάφορα αντικομμουνιστικά συνθήματα όπως «Βούλγαροι θα πεθάνετε, Βούλγαρε Λαμπράκη θα πεθάνεις, θα πεθάνετε όλοι σας».⁸

Καθώς η συγκέντρωση βρισκόταν σε εξέλιξη, ο Γιώργης Τσαρουχάς, στέλεχος του ΚΚΕ και βουλευτής Καβάλας, ενημερώθηκε για τα γεγονότα και προσήλθε στο χώρο της συγκέντρωσης. Εξω απ' το κτίριο, ένας απ' τους τραμπούκους τον χτύπησε στο κεφάλι. Στη συνέχεια, ο Τσαρουχάς επιβιβάστηκε σε ασθενοφόρο, το οποίο και σταμάτησαν οι παρακρατικοί για να επιτεθούν εκ νέου στον Τσαρουχά:

«Τότε οι τραμπούκοι όρμησαν», διηγήθηκε ο ίδιος, «έσπασαν με ξύλα τα τζάμια. Δυο-τρεις άντρες έπεσαν απάνω μου, φωνάζοντας "θα πεθάνης!" και με κτυπούσαν όλοι μαζύ στο κεφάλι, στο πρόσωπο, παντού. Με άρπαξαν ύστερα από χέρια και πόδια και με έσυραν. Με κατέβασαν από το αυτοκίνητο, μου έδωσαν κι άλλα χτυπήματα και έχασα τις αισθήσεις μου».⁹

Οταν η εκδήλωση τελείωσε, η αστυνομία απαγόρεψε την άμεση έξοδο των συγκεντρωμένων. Οταν, δε, επέτρεψε την έξοδο του Λαμπράκη, διέταξε να τον συνοδεύσουν ελάχιστα άτομα.

Γύρω στις 10.15, και ενώ ο Λαμπράκης βάδιζε προς το ξενοδοχείο «Κοσμοπολίτ», ομάδα τραμπούκων κινήθηκε εναντίον του. Τότε ένα τρίκυκλο με οδηγό τον Σπύρο Κοτζαμάνη, που ήταν σταθμευμένο κοντά στο χώρο της συγκέντρωσης, κατευθύνθηκε εναντίον του Λαμπράκη και ο Μανώλης Εμμανουηλίδης, που βρισκόταν στο πίσω μέρος του οχήματος, χτύπησε με λοστό θανάσιμα τον Λαμπράκη.

Μάρτυρες μάλιστα κατέθεσαν πως το τρίκυκλο ξεκίνησε ύστερα από υπόδειξη ένστολου ανθυπομοίραρχου, ο οποίος είπε στον Κοτζαμάνη: «Βάλε εμπρός, τι κάθεσαι, έρχονται».¹⁰

Καθώς οι δράστες διέφευγαν με το τρίκυκλο, οι αστυνομικοί δεν τους καταδίωξαν. Θα είχαν μάλιστα καταφέρει να εξαφανιστούν, αν δεν πηδούσε στην καρότσα του τρικύκλου ο Μανώλης Χατζηαποστόλου, ο οποίος αφού κατάφερε να εξουδετερώσει τον Εμμανουηλίδη, επιτέθηκε στον Κοτζαμάνη με σκοπό να τον αναγκάσει να σταματήσει το τρίκυκλο. Για το σάλτο του πάνω στο τρίκυκλο ο Χατζηαποστόλου απέκτησε το προσωνύμιο «Τίγρης».

Τελικά, ο Κοτζαμάνης σταμάτησε και κρατώντας κλομπ κινήθηκε εναντίον του Χατζηαποστόλου. Τότε επενέβησαν διερχόμενοι και λίγο αργότερα στο σημείο έφτασε ένας τροχονόμος ο οποίος και συνέλαβε τον Κοτζαμάνη.

Οσο εξελίσσονταν τα παραπάνω, ο Λαμπράκης μεταφέρθηκε σε Σταθμό Πρώτων Βοηθειών του Ερυθρού Σταυρού και στη συνέχεια στο Νοσοκομείο ΑΧΕΠΑ. Παρά τις προσπάθειες των γιατρών, ανάμεσά τους και ορισμένων που κατέφτασαν απ' το εξωτερικό (Μ. Βρετανία, Ουγγαρία, Τσεχοσλοβακία, Σοβιετική Ενωση), η κατάσταση του Λαμπράκη ήταν μη αναστρέψιμη.

Στις 1.22 π.μ. της Δευτέρας 27 Μάη, η καρδιά του Λαμπράκη έπαψε να χτυπά.

Οι λαϊκές αντιδράσεις

Η δολοφονία του Γρηγόρη Λαμπράκη προκάλεσε ένα κύμα οργής και λαϊκών αντιδράσεων σε όλη τη χώρα, παρά τις απαγορεύσεις και την καταστολή.

Ενδεικτικά: Μια μέρα μετά το χτύπημα, σε εργοστάσια της Αθήνας έγιναν στάσεις εργασίας, ενώ την επόμενη μέρα το Σωματείο των Τυπογράφων και η Συντονιστική Επιτροπή των Οικοδομικών Οργανώσεων κάλεσαν με τη σειρά τους σε στάση εργασίας.¹¹ Την ίδια μέρα, συγκέντρωση διοργάνωσε στα Προπύλαια ο Σύνδεσμος «Μπέρτραντ Ράσελ», η οποία δέχτηκε την επίθεση της αστυνομίας. Εγιναν πάνω από 300 συλλήψεις, ενώ οι τραυματίες ήταν περίπου 30.¹²

Στις 25 Μάη, 2.000 φοιτητές συγκεντρώθηκαν στη Θεσσαλονίκη.

Η ΚΕ του ΚΚΕ με ανακοίνωσή της, τη μέρα του θανάτου του Λαμπράκη, καλούσε σε κινητοποιήσεις:

«Τιμώντας τον άξιο μαχητή της ειρήνης και της δημοκρατίας, η εργατική τάξη και όλος ο λαός, αψηφώντας τις κυβερνητικές απαγορεύσεις, θα δυναμώσει τις αγωνιστικές αυτές εκδηλώσεις, και την ημέρα της κηδείας του με απεργίες, συγκεντρώσεις και διαδηλώσεις θα εκδηλώσει τη διαμαρτυρία του και θα διατρανώσει τη θέληση και την απόφασή του να παλέψει ενωμένος για την αποπομπή της κυβέρνησης του αίματος, την άμεση τιμωρία των δολοφόνων, τη διάλυση των νεοφασιστικών συμμοριών».¹³

Στις 28 Μάη, χιλιάδες λαού συνόδεψαν τη σορό του Γρηγόρη Λαμπράκη στο Α' Νεκροταφείο στην Αθήνα, όπου κηδεύτηκε.

Ο Τύπος έκανε λόγο για 200.000 συγκεντρωμένους και για «πρωτοφανή» έκταση της ανθρωποθάλασσας που σχηματίστηκε.¹⁴

Δεκαπέντε μέρες μετά από την κηδεία, στις 11 Ιούνη 1963, ο Κωνσταντίνος Καραμανλής παραιτήθηκε και στις 18 του ίδιου μήνα αναχώρησε για τη Ζυρίχη. Στην πρωθυπουργία τον διαδέχτηκε ο Παναγιώτης Πιπινέλης, ενώ για την παραίτηση του Καραμανλή προβλήθηκε ένας ελάχιστα πειστικός λόγος: Η διαφωνία του Καραμανλή με την επιμονή του βασιλικού ζεύγους να πραγματοποιήσει το προγραμματισμένο ταξίδι στο Λονδίνο.

 

Το τρίκυκλο των δολοφόνων του Λαμπράκη

Οι αποκαλύψεις για τους αυτουργούς του εγκλήματος

Παρά το κλίμα φόβου που επικρατούσε, και παρότι η αστυνομία ελάχιστα στοιχεία έδωσε στις ανακριτικές αρχές, αλλά και τις «άνωθεν» παρεμβάσεις στο «έργο» της Δικαιοσύνης, έγινε κατορθωτό να γίνουν ορισμένες αποκαλύψεις για τους αυτουργούς του εγκλήματος.

Καταρχάς, έγινε γνωστό ότι ο Κοτζαμάνης ήταν μέλος της παρακρατικής οργάνωσης «Σύνδεσμος Αγωνιστών και Θυμάτων Αντιστάσεως Β. Ελλάδος», με αρχηγό τον δοσίλογο επί κατοχής Ξενοφώντα Γιοσμά. Η οργάνωση αυτή έμεινε γνωστή ως η οργάνωση «Καρφίτσα», λόγω της καρφίτσας που φόραγαν τα μέλη της που είχαν αξιοποιηθεί απ' την αστυνομία κατά την επίσκεψη του Ντε Γκωλ στην Ελλάδα. Μέλος της «Καρφίτσας» ήταν και ο Αντώνης Πιτσώκος, που ήταν ανάμεσα σ' αυτούς που κακοποίησαν τον Τσαρουχά.

Για την αποκάλυψη της συμμετοχής του Κοτζαμάνη στη δολοφονία του Λαμπράκη, καθοριστικός ήταν ο ρόλος του επιπλοποιού Γιώργου Σωτηρχόπουλου.

Ο Σωτηρχόπουλος συνεργαζόταν επαγγελματικά με τον Κοτζαμάνη, τον οποίο αξιοποιούσε για μεταφορές επίπλων. Την μέρα της δολοφονίας όμως, όταν ο Σωτηρχόπουλος του ζήτησε να δουλέψει για αυτόν, του απάντησε πως δεν μπορούσε, καθώς εκείνη τη μέρα θα έκανε τη μεγαλύτερη τρέλα της ζωής του, που θα μπορούσε να φτάσει έως τη δολοφονία.

Ο Σωτηρχόπουλος, μόλις έμαθε την επόμενη μέρα τα γεγονότα, ενημέρωσε την ΕΔΑ, παρότι καταγόταν από οικογένεια υποστηρικτών της ΕΡΕ, ενώ κατέθεσε και όσα γνώριζε στον Εισαγγελέα.

Επέμενε δε στην κατάθεσή του, παρά τη δολοφονική επίθεση που δέχτηκε και την προσπάθεια εξαγοράς του στη συνέχεια.

Τελικά, στις 30 Δεκέμβρη 1966, εκδόθηκε η απόφαση του δικαστηρίου, με την οποία οι Κοτζαμάνης - Εμμανουηλίδης καταδικάστηκαν σε 11 και 8,5 χρόνια κάθειρξης, ενώ άλλοι 7 καταδικάστηκαν σε ποινές από 3 έως 15 μήνες φυλάκισης.

Καθοριστική για αυτή την απόφαση ήταν η ετυμηγορία του σώματος των ενόρκων¹⁵, με την οποία οι ένοχοι έπεσαν στα «μαλακά».

Το «έργο» ολοκληρώθηκε έπειτα από την επιβολή της στρατιωτικής δικτατορίας, όταν και το σύνολο των εμπλεκομένων αφέθηκαν ελεύθεροι, ενώ δικαστικοί που έπαιξαν ρόλο στην ανάδειξη των ενόχων (όπως ο Παύλος Δελαπόρτας και ο Χρήστος Σαρτζετάκης) απολύθηκαν. Στη φυλακή βρέθηκαν επίσης για ψευδορκία οι Χατζηαποστόλου και Σωτηρχόπουλος.

Πέρα απ' όσους δεν τιμωρήθηκαν μέσω της δικαστικής οδού, υπήρξαν και άλλοι εμπλεκόμενοι στη δολοφονία που παραμένουν άγνωστοι. Ο Χρήστος Σαρτζετάκης, ανακριτής στην υπόθεση και πολύ αργότερα διατελέσας Πρόεδρος της Δημοκρατίας, έγραψε πως αναμφισβήτητα υπήρξαν περισσότεροι ηθικοί αυτουργοί απ' όσους κατηγορήθηκαν, οι οποίοι δεν επισημάνθηκαν λόγω έλλειψης στοιχείων. Στα 30 χρόνια απ' τη δολοφονία, ο ίδιος υποστήριξε ακόμα πως οι ηθικοί αυτουργοί της δολοφονίας βρίσκονταν πολύ ψηλά και η αποκάλυψή τους θα οδηγούσε σε «αναμόχλευση των πολιτικών παθών».