ΚΟΜΕΚΟΝ

 Ιδρύεται, 18/1/1948, το Συμβούλιο Οικονομικής Αλληλοβοήθειας των σοσιαλιστικών κρατών (ΚΟΜΕΚΟΝ).

Το Συμβούλιο Οικονομικής Αλληλοβοήθειας (ΣΟΑ, COMEMON-Council for Mutual Economic Assistance-) υπήρξε μία διακρατική μορφή ολοκλήρωσης των τότε σοσιαλιστικών χωρών. Ιδρύθηκε αρχές Γενάρη 1949 μετά από οικονομική σύσκεψη εκπροσώπων της ΕΣΣΔ, Βουλγαρίας, Ουγγαρίας, Πολωνίας, Ρουμανίας και Τσεχοσλοβακίας. Το Φλεβάρη του 1949 προσχώρησε η Αλβανία (από το 1961 μονομερώς έπαψε να συμμετέχει στις εργασίες του Συμβουλίου), το Σεπτέμβρη του 1950 η ΛΔ Γερμανίας, τον Ιούνιο του 1962 η ΛΔ Μογγολίας και τον Ιούλιο του 1972 η Κούβα.

Από το 1964 με βάση τη σχετική συμφωνία μεταξύ ΣΟΑ και ΟΔ Γιουγκοσλαβίας αυτή συμμετείχε στις εργασίες των οργάνων του χωρίς να είναι μέλος του ΣΟΑ. Επίσης να σημειώσουμε ότι στο ΣΟΑ συμμετείχαν ως προσκεκλημένοι των οργάνων αντιπρόσωποι της Λ.Δ του Βιετνάμ και της ΛΔ Κορέας, ενώ τον Μαίο του 1973 υπογράφτηκε συμφωνία με τη Φιλανδία, το 1975 με το Ιράκ, το Μεξικό. Το καταστατικό του ΣΟΑ ψηφίστηκε τον Δεκέμβρη του 1959 (12η συνεδρίαση), ενώ τροποποιήσεις έγιναν τον Ιούνη του 1962 (16η συνεδρίαση), Δεκέμβρη 1962 (17η), Ιούνιο 1974 (28η).Η διάλυση του ανακοινώθηκε στις 28/6/1991.

Γενικότερα θα λέγαμε με βάση και το καταστατικό του το ΣΟΑ ως οργανισμός δήλωνε ανοικτός σε κάθε χώρα εφόσον αυτή αποδεχόταν τους σκοπούς, αρχές και δήλωνε ότι συμφωνούσε να αναλάβει τις υποχρεώσεις που παρέχονταν στο καταστατικό του. Έτσι με βάση αυτές τις αρχές το 1975 το ΣΟΑ είχε σχέσεις διάφορων μορφών με 30 διεθνείς, διακρατικούς και ιδιωτικούς οικονομικούς και επιστημονοτεχνικούς οργανισμούς, ενώ τον Οκτώβριο του 1974 παραχωρήθηκε στο ΣΟΑ θέση παρατηρητή του ΟΗΕ.

Η συνεργασία των χωρών-μελών πραγματοποιήθηκε σύμφωνα με τις αρχές του σοσιαλιστικού διεθνισμού, με βάση το σεβασμό της κρατικής κυριαρχίας, της ανεξαρτησίας και των εθνικών συμφερόντων, τη μη ανάμειξη στις εσωτερικές υποθέσεις των άλλων χωρών, την πλήρη ισοτιμία, το αμοιβαίο όφελος και τη συντροφική αλληλοβοήθεια. Παρά τις κατηγορίες περί αντιθέτου- η ολιγόχρονη ύπαρξη του ΣΟΑ απέδειξε (χωρίς να λείψουν αδυναμίες, λάθη και παραβιάσεις που από μια πορεία και μετά οδήγησαν στην ανατροπή του σοσιαλιστικού συστήματος) τη ζωτική δύναμη των μαρξιστικών-λενινιστικών αρχών σχετικά με τη δυνατότητα ύπαρξης διακρατικών σχέσεων άλλου, νέου τύπου. Ταυτόχρονα συνέβαλε, ιδιαίτερα, στην γρήγορη ανασυγκρότηση της οικονομίας των χωρών-μελών του, στην ταχύρυθμη αύξηση των μεταξύ τους εμπορικών συναλλαγών και στην προώθηση ορισμένων σταθερών μορφών συνεργασίας στον τομέα του εμπορίου, της παραγωγής και της Τεχνολογίας.

Φυσικά η δημιουργία του ΣΟΑ είχε σχέση και με τις παγκόσμιες κοινωνικο-πολιτικές εξελίξεις της εποχής εκείνης (το σχέδιο Μάρσαλ, είχε ξεκινήσει ο λεγόμενος «Ψυχρός πόλεμος») με την ανάγκη δηλαδή αντιμετώπισης αντίστοιχων κινήσεων από τη πλευρά του καπιταλισμού, του πολύπλευρου εμπάργκο από την «Δύση» , την ανάγκη οι οικονομίες των χωρών αυτών να κάνουν τα πρώτα βήματα που χρειαζόταν στην κατεύθυνση εκβιομηχάνισης κ.α πάντα όμως στη βάση της πάλης-ανταγωνισμού των δύο συστημάτων.

Η σοσιαλιστική οικονομική ολοκλήρωση ήταν ένας καινούργιος δρόμος, ανεξερεύνητος στην πορεία της ανθρωπότητας. Η πορεία ανάπτυξης της πέρασε από στάδια-φάσεις που κάθε μία ουσιαστικά αντιστοιχούσε σε ορισμένο επίπεδο ανάπτυξης των παραγωγικών δυνάμεων, σε ορισμένο βαθμό ωρίμανσης των σχέσεων παραγωγής στο εσωτερικό κάθε χώρας και ταυτόχρονα συνέβαλε διαλεκτικά στη παραπέρα ωρίμανση του σοσιαλιστικού χαρακτήρα τους. Στην αρχική περίοδο της δράσης του ΣΟΑ η κύρια προσοχή του ήταν ο συντονισμός της δράσης των κρατών-μελών στον τομέα του εξωτερικού εμπορίου, της τεχνικής βοήθειας και της επιστημονικής συνεργασίας. Επεκτάθηκε επίσης η μέθοδος των διμερών συμφωνιών (χρονιάτικες και μετά μεγαλύτερης διάρκειας) για εμπορικές συναλλαγές. Στο τέλος της περιόδου αυτής έγινε καθαρό ότι η μέθοδος αυτή δεν μπορούσε να εξασφαλίσει στον απαιτούμενο βαθμό το συντονισμό ανάπτυξης των εθνικών οικονομιών των σοσιαλιστικών χωρών. Χρειάζονταν ένας άμεσος συντονισμός των σχεδίων των αλληλένδετων κλάδων της παραγωγής πάνω στη βάση της πολύπλευρης συνεργασίας. Σιγά-σιγά ο συντονισμός των σχεδίων έγινε η βασική μέθοδος δράσης του ΣΟΑ και το κύριο μέλος για το βάθεμα του διεθνούς σοσιαλιστικού καταμερισμού εργασίας. Άρχισαν να επεκτείνονται η συστηματική ειδίκευση και η συνεταριστικοποήσης της παραγωγής, να πραγματοποιούνται κοινές επενδύσεις κεφαλαίων σε ορισμένα μεγάλα οικονομικά έργα διεθνούς σημασίας.

Στη ιστορία του ΣΟΑ μπορούμε-αρκετά σχηματικά-να διακρίνουμε τα ακόλουθα στάδια:

Α. Το πρώτο στάδιο 1949-1958: Ήταν η περίοδος που το βάρος δόθηκε στην ανάπτυξη του εξωτερικού εμπορίου και στη οργάνωση της επιστημονικοτεχνικής συνεργασίας. Χαρακτηριστικά αναφέρουμε ότι η 2η συνεδρίαση (Αύγουστος του 1949) ψήφισε συστάσεις για τη διεξαγωγή του εμπορίου μεταξύ των μετεχόντων με βάση τις μακροπρόθεσμες συμφωνίες γεγονός που επέτρεψε να ενισχυθεί η οικονομία κάθε χώρας, να αντιμετωπιστούν προβλήματα όπως διάθεση προϊόντων, εφοδιασμός με τεχνικά μέσα κ.α

Β. Το δεύτερο στάδιο (159-1962): Σ’ αυτό με βάση και τις κατευθύνσεις (Μάης 1958) μπήκαν οι βάσεις της διεθνούς ειδίκευσης και παραγωγικής συνεργασίας και έγινε ο συντονισμός των αναπτυξιακών σχεδίων. Έτσι λύθηκαν βασικά προβλήματα ικανοποίησης αναγκών σε καύσιμα, πρώτες ύλες, τεχνικό εξοπλισμό κ.α Ταυτόχρονα πραγματοποιείται και το πρώτο μεγάλο κοινό έργο της κατασκευής του πετρελαιαγωγού «Ντρούζμπα-Φιλία» για διοχετευτεί το σοβιετικό πετρέλαιο σε Λ.Δ Ουγγαρία, ΛΔ Γερμανίας, Λ.Δ Πολωνίας και ΣΔ Τσεχοσλαβακίας.

Γ. Το τρίτο στάδιο (1962-1962): Ξεκίνησε με τη σύσκεψη των πρώτων γραμματέων των Κ.Κ και χαρακτηριζόταν από τη διεύρυνση της συνεργασίας στο θέμα του συντονισμού των σχεδίων εθνικής οικονομίας, ενώ ιδρύθηκαν και διεθνείς οικονομικοί οργανισμοί π.χ «Ιντερμετάλ» (1964). Οι επόμενοι σύνοδοι ασχολήθκαν με πλευρές της εμβάθυνσης αυτής, ενώ εμφανής ήταν η κυριαρχία τα τελευταία χρόνια λογικών έξω από τις αρχές σοσιαλιστικής οικοδόμησης,αντίστοιχες μ’αυτές που αναπτύσσονταν στη ΕΣΣΔ και στις άλλες χώρες-μέλη.

Η συγκρότηση του ΣΟΑ

Ο ΣΟΑ είχε την ακόλουθη συγκρότηση. Η σύνοδος του ΣΟΑ (καθιερώθηκε το 1949) και ήταν το ανώτατο όργανο του. Από τα τέλη του 1960 οι αντιπροσωπείες των χωρών είχαν επικεφαλής τους αρχηγούς των κυβερνήσεων. Η σύνοδος πραγματοποιούταν κάθε χρόνο στις πρωτεύουσες των χωρών-μελών κατά ονομαστική σειρά των πόλεων. Η Εκτελεστική Επιτροπή που ιδρύθηκε το 1962 και ήταν το εκτελεστικό όργανο του ΣΟΑ αποτελούμενο από αντιπρόσωπους σε επίπεδο αντιπροέδρων των κυβερνήσεων. Στην πορεία με βάση και το βάθεμα της συνεργασίας δημιουργήθηκαν και άλλες όπως «Η Επιτροπή Συνεργασίας στο τομέα της κατάρτισης οικονομικών σχεδίων « (1971), «Επιτροπή για την επιστημονική και τεχνική συνεργασία» (1971) κ.α Επίσης υπήρχαν οι «Μόνιμες Επιτροπές του ΣΟΑ για την οικονομική και επιστημονική συνεργασία» καθώς και η «Γραμματεία του ΣΟΑ» που ήταν οικονομικό και εκτελεστική όργανο και αποτελούνταν από κλαδικά και λειτουργικά τμήματα.

Ορισμένα γενικότερα πολιτικά-ιδεολογικά  ζητήματα

1.Η διαδικασία της διεθνοποίησης της οικονομικής, πολιτικής και πολιτιστικής ζωής έχει αντικειμενική βάση. Όμως διαφορετικά εκδηλώνεται σε συνθήκες καπιταλισμού και διαφορετικά σε σοσιαλισμού.

Οι διαδικασίες της ολοκλήρωσης στο σοσιαλισμό και στον καπιταλισμό διαφέρουν ως προς τη ουσία τους, τους σκοπούς, τα μέσα και τις μεθόδους πραγματοποίησης τους στο πλαίσιο των δύο αντίθετων κοινωνικών-πολιτικών συστημάτων.

Η αναγκαιότητα της ολοκλήρωσης των τότε σοσιαλιστικών χωρών επιβεβαίωνε πλήρως της σχετική επισήμανση του Ι.Β. ΛΕΝΙΝ ότι στο σοσιαλισμό οι ίδιες οι εργαζόμενες μάζες δε θα δέχονταν πουθενά την απομόνωση για καθαρούς λόγους.

2.Η ομοιογενής οικονομική βάση, δηλαδή η κοινωνική ιδιοκτησία στα μέσα παραγωγής, το ομοιογενές κρατικό καθεστώς, δηλαδή η εξουσία της εργατικής τάξης και των συμμάχων της, η ενιαία ιδεολογία, δηλαδή ο Μαρξισμός-Λενινισμός, δημιουργούν τους όρους της κοινότητας των οικονομικών συμφερόντων των σοσιαλιστικών χωρών. Το χαρακτηριστικό γνώρισμα των διεθνών σοσιαλιστικών σχέσεων παραγωγής είναι η κοινωνική ιδιοκτησία στα μέσα παραγωγής, η ανεξαρτησία ισότιμων κρατών, τα οποία φροντίζουν με αυτοτέλεια για την οικονομική τους δραστηριότητα.

Η σοσιαλιστική ολοκλήρωση ήταν μια συνειδητή και μελετημένη διαδικασία από τα Κ.Κ και τις κυβερνήσεις των χωρών-μελών του ΣΟΑ. Σε κάθε ιστορική περίοδο ο διεθνής σοσιαλιστικός καταμερισμός της εργασίας διευκολύνει την πραγματοποίηση των βασικών καθηκόντων που σε κάθε σοσιαλιστική χώρα ειδικά και στο τότε σοσιαλιστικό σύστημα γενικά.

Στους στόχους της ολοκλήρωσης ήταν η γρήγορη ανάπτυξη των παραγωγικών δυνάμεων σε όλες τις χώρες του ΣΟΑ, η επίτευξη ανώτατου επιστημονικοτεχνικού επιπέδου, η μεγαλύτερη αποδοτικότητα της παραγωγής, που ουσιαστικός στόχος όλων ων παραπάνω ήταν η άνοδος του υλικού και πολιτιστικού επιπέδου της ζωής του πληθυσμού, η ικανοποίηση των όλο και περισσότερο αυξανόμενων αναγκών του.

3.Μόνο το σοσιαλιστικό σύστημα επέτρεπε να συνδυάζονται αρμονικά (παρά τις αδυναμίες και τα λάθη που προέκυψαν στη πορεία) τα συμφέροντα ανάπτυξης των εθνικών οικονομιών με την οικονομική συνένωση των χωρών. Να σημειώσουμε εδώ ότι ο στενός συντονισμός των οικονομικών σχεδίων των σοσιαλιστικών κρατών πάνω σε διμερή και πολυμερή βάση οι συμφωνίες για ειδίκευση και συνεταιρισμό της παραγωγής, οι μακροπρόθεσμες συμφωνίες και τα συμβόλαια για αμοιβαίες ανταλλαγές, η δημιουργία κοινών επιχειρήσεων τραπεζών και άλλων μορφών συνεργασίας απαιτουσαν και τη ανάληψη υποχρεώσεων από μέρους των κρατών. Αυτές όμως δεν σήμαιναν και περιορισμό της κυριαρχίας-εθνικής τους ανεξαρτησίας όπως π.χ συμβαίνει στο πλαίσιο της Ε.Ε. Αντίθετα, κάθε κράτος-μέλος έλυνε τα προβλήματα αυτά ανεξάρτητα και κυρίως σύμφωνα με τη θέληση του και αποσκοπούσε στο δυνάμωμα του σοσιαλιστικού συστήματος.

4.Η σοσιαλιστική οικονομική ολοκλήρωση πραγματοποιείτο με βάση την πλήρη εθελοντικότητα που δεν συνεπάγονταν τη δημιουργία υπερεθνικών οργάνων. Το καταστατικό του ΣΟΑ στηριζόταν στις αρχές της κυριαρχικής ισότητας όλων των κρατών-μελών. Η οικονομική και επιστημονική συνεργασία πραγματοποιείτο σύμφωνα με τις αρχές της πλήρους ισοτιμίας, του σεβασμού της κυριαρχίας και των εθνικών συμφερόντων, του αμοιβαίου οφέλους και της συντροφικής αλληλοβοήθειας. Σύμφωνα με το καταστατικό όλες οι συστάσεις και οι αποφάσεις του Συμβουλίου εγκρίνονταν μόνο με τη συμφωνία των ενδιαφερόμενων χωρών-μελών. Πάνω σε αυτό η κάθε χώρα είχε το δικαίωμα να εκφράσει το δικό της ενδιαφέρον για κάθε ζήτημα που συζητιόταν στο Συμβούλιο. Μεγάλη φυσικά σημασία είχε η αρχή της ομοφωνίας των ενδιαφερόμενων χωρών.

Η οικονομική ολοκλήρωση επέτρεψε τις σοσιαλιστικές χώρες να αναπτύξουν εκείνους τους τομείς της οικονομίας για τους οποίους είχαν τις κατάλληλες οικονομικές και φυσικές συνθήκες. Στα πλαίσια του ΣΟΑ οι χώρες π.χ που δεν είχαν φυσικό πλούτο κάλυπταν τις μεγάλες ανάγκες τους σε ενέργεια και πρώτες ύλες χωρίς να εξαρτώνται από τον καπιταλισμό. Για παράδειγμα η τότε ΓΛΔ προμηθεύονταν από την ΕΣΣΔ τα 90% των εισαγωγών της σε πετρέλαιο και τα σιδηρομεταλλεύματα και ξυλεία.

Να υπογραμμίσουμε τέλος ότι το ΣΟΑ συνέβαλε, ιδιαίτερα στην περίοδο 1949-1971, στην πραγματοποίηση εντυπωσιακών οικονομικών αποτελεσμάτων στα κράτη-μέλη του. Χαρακτηριστικά αναφέρουμε  ότι π.χ την περίοδο μέχρι το 1973 το ΑΕΠ των κρατών-μελών αυξήθηκε κατά 8 φορές και ό όγκος της βιομηχανικής παραγωγής κατά 12 φορές μετατρέποντας τις περισσότερες από αυτές από αγροτικές σε βιομηχανικές χώρες, δείγμα της ανωτερότητας του σοσιαλισμού, αλλά και της σοσιαλιστικής ολοκλήρωσης μέσω του ΣΟΑ.

ΠΗΓΕΣ:

-Μεγάλη Σοβιετική Εγκυκλοπαίδεια

-Καπιταλιστική Ολοκλήρωση (Β. ΣΕΒΤΣΟΦ-εκδόσεις Σύγχρονη Εποχή)

-Η οικονομική ολοκλήρωση στο σοσιαλιστικό σύστημα (Ν. ΜΠΛΟΥΤΙΝΑ, εκδόσεις Νέα Βιβλία)