«Υπάρχω, λες, κι ύστερα... δεν υπάρχεις!»

Η μεθοδολογία της κοινωνικής έρευνας περιγράφει διάφορα είδη μεροληψίας. Δεν εννοώ τις σκόπιμες, στρατευμένες συκοφαντίες που εξυφαίνει κάποιος προκειμένου να εξυπηρετήσει συμφέροντα. Αναφέρομαι σε ασυνείδητες, σχεδόν αυτόματες στρεβλώσεις της πραγματικότητας, που αποβλέπουν στη διατήρηση της ατομικής κοσμοθεωρίας και αποκαθιστούν την εύθραυστη αυτοεκτίμηση που ενίοτε συγκαλύπτει ένας διογκωμένος ναρκισσισμός. Εχω την εντύπωση ότι το πρόσφατο κείμενο του κυρίου Γιαννακίδη για τη συγκέντρωση του ΠΑΜΕ στην πλατεία

Συντάγματος («Προλετάριοι όλων των χωρών στοιχηθείτε», «protagon.gr», 1η Μαΐου 2020) καταφέρνει άθελά του να συμπυκνώσει σε λίγες αράδες πολλές μορφές μεροληψίας που διδάσκουν τα εγχειρίδια μεθοδολογίας:

• Η μεροληψία της γλώσσας. Δεν υπάρχει αντικειμενική περιγραφή των φαινομένων. Και οι πιο ουδέτεροι προσδιορισμοί μεταφέρουν τις αξιολογικές αποχρώσεις του ατόμου που περιγράφει. Ετσι μπορούμε να αντιστρέψουμε τα γεγονότα - ας πούμε, μια εργατική συγκέντρωση για την Πρωτομαγιά. Η πετυχημένη οργάνωση θεωρείται «φετιχισμός της κομματικής πειθαρχίας», ο συντονισμός της ομάδας γίνεται «έλλειψη ατομικής βούλησης», η συνένωση διαφορετικών ανθρώπων σε έναν κοινό σκοπό δηλώνει ότι «δεν υπάρχουν διαφορετικές ταυτότητες» παρά «μόνο η κομματική». Πήγα τις προάλλες σε μια χορευτική παράσταση. Οι χορεύτριες και οι χορευτές εκτέλεσαν άψογα τη χορογραφία. Εκ των υστέρων σκέφτομαι μήπως πρέπει να θεωρήσω ότι ήταν μέλη του ΚΚΕ!
• Η μεροληψία της κατηγοριοποίησης. Ολα είναι διχοτομημένα, υπάρχει μόνο μαύρο - άσπρο, κανένας χώρος για άλλες αποχρώσεις. Μέλος του ΠΑΜΕ = μέλος του ΚΚΕ = δογματικός νοσταλγός της Κόκκινης Πλατείας. Ομολογώ ότι έχω συμμετάσχει σε αρκετές πολιτικές εκδηλώσεις που οργανώθηκαν με πρωτοβουλία του ΠΑΜΕ. Επίσης, έχω ψηφίσει ΚΚΕ. Αλλά δεν είμαι μέλος του ΚΚΕ. Υπάρχω; Αναρωτιέμαι. Σύμφωνα με τον αρθρογράφο, δεν θα έπρεπε να υπάρχω - λες;
• Η μεροληψία της ομοιότητας. Ολα τα φαινόμενα είναι όμοια με κάποια κριτήρια σύγκρισης, παραλείποντας βολικά το γεγονός ότι είναι διαφορετικά με βάση κάποια άλλα κριτήρια. Ετσι, η Ανάσταση των χριστιανών εξομοιώνεται με την Επανάσταση των κομμουνιστών. Το γεγονός ότι η ανάσταση ανάγεται στη σφαίρα του μεταφυσικού έχει ελάχιστη σημασία για το επιχείρημα. Η Ιστορία δεν έχει καταγράψει τα έργα και τις ημέρες κάποιου που αναστήθηκε, αλλά είναι γεμάτη με επαναστάσεις - τις οποίες, παρεμπιπτόντως, ελάχιστοι είχαν προβλέψει πριν συμβούν.
• Η μεροληψία της μνημονικής διαθεσιμότητας. Τα εντυπωσιακά γεγονότα έχουν ισχυρή δύναμη πειθούς επειδή είναι πιο σπάνια και καλύπτονται με θεαματικό τρόπο από τα μαζικά μέσα. Κάπως έτσι μερικοί καταλήγουν να φοβούνται περισσότερο τα αεροπορικά δυστυχήματα από τα τροχαία. Κάπως έτσι μερικοί καταλήγουν να φοβούνται την «αυθεντική σοβιετική σημειολογία» του ΚΚΕ, σύμφωνα με τον κ. Γιαννακίδη, περισσότερο από την καπιταλιστική ρητορική του συστήματος - κι ας είναι η δεύτερη που σέρνει τον χορό των μνημονίων, των ανισοτήτων, των πολέμων και της προσφυγιάς.
• Η μεροληψία της εμμονικής πεποίθησης. Οσο περισσότερο αποκλίνει η πραγματικότητα μιας Πρωτομαγιάς από τις δεδομένες αντιλήψεις μας, τόσο το χειρότερο για την πραγματικότητα. Ετσι, οι πειθαρχημένοι διαδηλωτές του ΠΑΜΕ είναι στρατιωτάκια. Αν πάλι δεν ήταν πειθαρχημένοι, θα τους κατηγορούσαμε για προκλητική ανευθυνότητα. Οτιδήποτε, προκειμένου να διατηρήσουμε τη γνωστική μας ισορροπία. Είναι κουραστικό μαζί και επικίνδυνο να αμφιβάλλει κανείς για την κοσμοθεωρία του. Αν το κάνει, μπορεί να προκαλέσει αλυσιδωτές αντιδράσεις αυτο-αμφισβήτησης και αβεβαιότητας.

Ας συνεχίσουμε λοιπόν να βλέπουμε τον κόσμο μέσα από χρωματιστά γυαλιά. Ας εμπιστευόμαστε μόνο αυτά που ήδη πιστεύουμε. Αν μπορούμε μάλιστα να τα διανθίσουμε με κομψά ειρωνικές διατυπώσεις, τόσο το καλύτερο: Εκτός από το να πείσουμε μερικούς άλλους, μπορεί στο τέλος να καταφέρουμε να πείσουμε τον ίδιο τον εαυτό μας...

Βασίλης ΠΑΥΛΟΠΟΥΛΟΣ
Αναπληρωτής Καθηγητής στο Τμήμα Ψυχολογίας του ΕΚΠΑ