Η απελευθέρωση της Πάτρας

Το ξημέρωμα της 4ης Οκτώβρη 1944, οι καμπάνες αναγγέλλουν τη λευτεριά, τη λύτρωση από το ναζιστικό ζυγό κατοχής.

Το 12ο Σύνταγμα του ΕΛΑΣ, παρελαύνει στην ελεύθερη Πάτρα και οι κάτοικοι γεμίζουν τους δρόμους, υποδέχονται με λουλούδια τους απελευθερωτές τους.

Την επόμενη μέρα επισκέπτεται την Πάτρα ο Άρης Βελουχιώτης.

Να τι αναφέρει ο Νεολόγος Πατρών στις 6 Οκτώβρη του 1944 για τον λόγο του:

...ο Άρης Βελουχιώτης επίσης διεκοπτόμενος από ζητωκραυγάς και χειροκροτήματα, εχαιρέτησεν τον λαόν των Πατρών δια την απελευθέρωσίν του από την Γερμανικήν κατοχήν και από την βίαν του Κουρκουλάκου. Ομιλών δια τα τάγματα ασφαλείας είπεν:…Η στάση του ΕΑΜ είναι παραδειγματική στην πόλη. Σεβόμεθα από τον καθέναν την τιμήν, την περιουσία και τις ελευθερίες του λαού και γι’ αυτές ακριβώς αγωνιζόμαστε. Μας συκοφάντησαν ότι θα σφάξουμε και θα κρεουργήσουμε. Οι εκ συνειδήσεως άθρησκοι, μας συκοφάντησαν ότι θα γκρεμίσουμε τις εκκλησίες, οι από συνήθεια άτιμοι κατηγορούν εμάς ότι θα σπιλώσουμε την ελληνική τιμή. Οι πατριδοκάπηλοι που βλέπουν την πατρίδα μονάχα με πρίσμα το πορτοφόλι τους και που παρέδωκαν την πατρίδα μας στον εχθρό, κατηγόρησαν εμάς που από τρία ολόκληρα χρόνια με τα ανταρτικά στη Μακεδονία και Θράκη μαχόμεθα κατά των Βουλγάρων...

Η απελευθέρωση της Πάτρας και της χώρας ήρθε ως αποτέλεσμα της ηρωικής πάλης των εθνικοαπελευθερωτικών οργανώσεων, του ίδιου του λαού και της νεολαίας. Αυτό αποτυπώνεται και στα πρωτοσέλιδα των εφημερίδων που ήταν σε συνθήκες παρανομίας ή ημιπαρανομίας εκείνης της περιόδου.


Το χρονικό της μάχης

 
Λίγες μέρες πριν την 4η Οκτωβρίου, περιφερειακά της Πάτρας είχαν αναπτυχθεί δυνάμεις του ΕΛΑΣ καθώς και Βρετανοί στρατιώτες. Σε συνομιλία που είχε συντάκτης της εφημερίδας «Ελεύθερη Αχαία», με τους επικεφαλής των αποσπασμάτων κρούσης των δυνάμεων του ΕΛΑΣ Λάκη Αποστολόπουλο και Ανέστη Γαλανόπουλο περιγράφονται με πολλές λεπτομέρειες τα γεγονότα εκείνων των ημερών:

“Η μάχη για την απελευθέρωση της βασανισμένης μας πόλης, μας λέγει ο συν. Λάκης Απoστολόπουλος άρχισε τη Δευτέρα (2 Οκτωβρίου) το πρωί. Όπως είναι γνωστό την προηγούμενη νύχτα, οι ταγματαλήτες εγκατέλειψαν την πόλη, παραδόθηκαν στα συμμαχικά τμήματα, αφοπλίστηκαν και κλείστηκαν στο στρατόπεδο, σαν αιχμάλωτοι πολέμου.

Το πρωί της Δευτέρας 120 αντάρτες, από τους πιο μαχητικούς και γενναίους μπήκαν στην πόλη και κατέλαβαν τη γραμμή από Αγία Τριάδα, Αγία Φωτεινή, Μαρούδα, και τέρμα οδού Παντοκράτορος. Επί της οδού Καλαβρύτων προς Μαρούδα, κινήθηκαν και συμμαχικά τμήματα και κατέλαβαν θέσεις στο πλευρό των ανταρτών μας.

Σε λίγο κατόπιν διαταγής, τα τμήματά μας προωθούνται προς τα εμπρός.

Φθάνουμε εις την Ομόνοια οπότε και ερχόμαστε σε επαφή με τον αιφνιδιασμένο εχθρό. Μετά από πείσμονη μάχη, μας ειδοποιεί το αριστερό ότι κατελήφθη το Σκαγιοπούλειο. Είναι η πρώτη μεγάλη επιτυχία μας, που τη χρωστάμε στους ηρωικούς αητούς μας.

Επακολουθεί εντολή μας και όλες οι ομάδες μας προωθούν τις γραμμές τους. Η νέα παράταξή μας -το απόγευμα της Δευτέρας- είναι η εξής: Σχολεία Βουδ, οδός Νικήτα, Ομόνοια και η εκκλησία του Παντοκράτορα.

Η πρώτη μας μέριμνα στρέφεται στους πολιτικούς κρατούμενους των φυλακών Μαργαρίτη και Παντοκράτορος τους οποίους και λευτερώνουμε. Δάκρυα χαράς και ευγνωμοσύνης πλημμυρίζουν τα μάτια των βασανισμένων αδελφών μας. Η στιγμή είναι συγκινητική. Αγκαλιάζουν τους αντάρτες – ελευθερωτές και τους φιλούν.

Σκληρές Μάχες

 
Οι σκληρές μάχες αρχίζουν μετά τις 5 το απόγευμα. Οι Γερμανοί προβάλουν λυσσώδικη αντίσταση, χτυπάνε ασταμάτητα. Όμως, ο Ανθ/γός Ρήγας τους χτυπάει εύστοχα και θαρραλέα από τις ταράτσες των σχολείων Βούδ. Η αποφασιστική αυτή στάση του Ρήγα, αναγκάζει τους Γερμανούς να συμπτυχθούν από την οδό Παναχαϊκού.

Για να μετριάσουν δε την επιτυχία μας και να μην μας αφήσουν να προελάσουμε με γοργό ρυθμό, αρχίζουν καταιγιστικά πυρά πυροβολικού, όλμων, πολυβόλων και κάθε είδους αυτομάτων όπλων.

Οι βολές μας περιορίζονται. Πρέπει να κερδίσουμε τη μάχη της λευτεριάς της Πάτρας, χωρίς να καταστρέψουμε την πόλη. Για αυτό μετατοπίζουμε τις θέσεις μας στο σημείο αυτό. Τα μεσάνυχτα όμως καταλαμβάνουμε πάλι τις ίδιες θέσεις που είχαμε το απόγευμα. Στο μεταξύ ενισχυθήκαμε με 80 άνδρες της εθνικής μας πολιτοφυλακής και από μια μικρή ομάδα χωροφύλακες. Όλη τη νύχτα και το πρωί της επομένης, τα τμήματα μας με τολμηρές ανιχνεύσεις, κάνουν αναγνώριση στις θέσεις του εχθρού. Προετοιμαζόμαστε για τη γενική επίθεση.

Αρχίζει η επίθεση

 
Πραγματικά όλο το πρωί ρίχναμε παρενοχλητικές βολές και τις απογευματινές ώρες εκδηλώνεται η επίθεσή μας σ’ όλο το μήκος της παράταξης. Ομάδες μας περισφίγγουν τα Ψηλαλώνια και εξουδετερώνουν τις εστίες αντίστασης. Στο σημείο αυτό ο ηρωισμός των ανταρτών δεν περιγράφεται. Με ακράτητη αποφασιστικότητα σκαρφαλώνουν στις μάντρες του Ζενίθ και καταλαμβάνουν το αντικειμενικό τους σημείο.

Στην οδό Γερμανού ομάδες από αντάρτες και Άγγλους συμμάχους, μάχονται αδερφωμένοι και σε στενή συνεργασία. Οι Γερμανοί έχουν οχυρωθεί στην Πλατεία Αγίου Γεωργίου και αμύνονται επίμονα.

Στο δεξιό, ομάδα του Ρήγα σκαρφαλώνει στο Κάστρο, και τοποθετεί τα αυτόματά της στο επάνω μέρος των σκαλιών Αγίου Νικολάου. Έτσι ελέγχεται μεγάλο μέρος της κάτου πόλης.

Παράλληλα, δεξιότερα, μικτά τμήματα από Άγγλους και Έλληνες, καταλαμβάνουν τον ασύρματο στο δασύλλιο. Αυτές είναι οι θέσεις μας ως τη νύχτα, οπότε η επίθεσή μας γίνεται σφοδρότερη.

Ενώ οι Γερμανοί βάλλουν ενάντιά μας, με καταιγιστικά πυρά όλων των όπλων και από όλα τα σημεία, σφοδρή συνδυασμένη επίθεση συμμαχικών ελαφρών μηχανοκίνητων μέσων και αντάρτικου πεζικού ανέτρεψε και εξουδετέρωσε την εστία αντίστασης της πλατείας Αγίου Γεωργίου.

Οι Γερμανοί δεν μπορούν πλέον να κρατήσουν άμυνα στην κάτου πόλη, γιατί την ελέγχουν τα αυτόματα όπλα μας. Όταν μάλιστα τοποθετήσαμε ένα οπλοπολυβόλο στο καμπαναριό της Παντάνασσας, η θέση των Γερμανών της παραλίας έγινε πιο επικίνδυνη. Στο μεταξύ ο εχθρός έχει αρχίσει κανονική και συστηματική αποχώρηση με πλοιάρια.

Αργά τη νύχτα μικρή ενίσχυση αποτελούμενη από 70 άνδρες του λόχου διοίκησης VIII ταξιαρχίας και από την υποδειγματική ομάδα ΕΠΟΝ του 12ου Συν/τος, ρίχτηκε στη μάχη, στο αριστερό της παράταξης.

Η Πάτρα Λεύτερη
Από σήμερα το πρωί στις 6 η πόλη μας είναι λεύτερη. Οι Γερμανοί, όσοι δεν πιάστηκαν αιχμάλωτοι, έφυγαν. Στο διάστημα της μάχης, από διάφορα σημεία της άνω πόλης, μεμονωμένοι πεντοσαρανταδιώτες και της ειδικής ασφάλειας, χτύπησαν ύπουλα και προδοτικά τους αντάρτες μας. Έτσι σκοτώθηκε στο Τάσι ένας αντάρτης και τραυματίστηκαν τρεις σ’ άλλα σημεία. Ακόμα σκοτώθηκε και ένας χωροφύλακας.

Ο Λαός όμως της πάνω πόλης, που λευτερώθηκε από την πρώτη μέρα, πολέμησε στο πλευρό του αντάρτη μοιράζοντάς του τσιγάρα, τροφές και δίνοντάς του κουράγιο. Τα ηρωικά παλληκάρια που λευτέρωσαν την πόλη μας, -και αξίζει να σημειωθεί αυτό- είχαν τρία μερόνυχτα άυπνοι, πολεμώντας συνέχεια στην πρώτη γραμμή”.

Ε.Λ.Α.Σ. – VIII ΤΑΞΙΑΡΧΙΑ ΠΡΟΚΗΡΥΞΗ ΠΡΟΣ ΤΟΝ ΛΑΟ ΤΩΝ ΠΑΤΡΩΝ

Επί 3 ½ χρόνια ο βάρβαρος καταχτητής με τα μυσαρά στίφη του κρατούσε κάτου από τα πόδια του τον ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΛΑΟ και επέβαλε σ’ αυτόν τα φοβερά δεινά της δουλείας, τις στερήσεις και τις κακουχίες με αποκλειστικό σκοπό να επιτύχει την εξόντωση ενός ηρωικού Λαού, ενός Λαού ο οποίος επί χιλιετηρίδες εχρησίμευσε και χρησιμεύει ακόμα σαν φάρος της Λευτεριάς και οδηγός ολόκληρου του κόσμου για τον πολιτισμό και την πρόοδο. Κατάστρεψε χωριά και πόλεις ολόκληρες, κατακρεούργησε με τον πιο βάρβαρο τρόπο αθώο πληθυσμό και με τα πλέον απάνθρωπα βασανιστήρια όπως τα ηρωικά Καλάβρυτα και το Δίστομο, ενέσπειρε τη φτώχεια και την εξαθλίωση με τις δόλιες μεθόδους του και κατόρθωσε να επιτύχει εν μέρει τη διαίρεση του Ελληνικού Λαού. Αλλά η σπίθα της Λευτεριάς κρυμμένη μέσα στη στάχτη από τα κόκαλα τα ιερά των Ελλήνων δεν έσβησε και μια μέρα, με τη θέληση του Ελληνικού Λαού και με την πρόταξη των στηθών των ηρωικών παιδιών του, ξεπετιέται από την οργάνωση Ε.Α.Μ. ο εθνικός Λαϊκός Απελευθερωτικός Στρατός μας (ΕΛΑΣ) που με βοηθό και παραστάτη τον Ελληνικό Λαό μάχεται επί 2 ½ χρόνια στα βουνά της Ελλάδας ξυπόλυτος, χωρίς όπλο στην αρχή, αλλά με πολλά κατόπι, που παίρνει από τα χέρια του καταχτητή και χαρίζει έτσι τη Λευτεριά στην ύπαιθρο της πατρίδας μας. Δυόμιση χρόνια σκληρού αγώνα που αντιμετωπίζει πλάι στον Ελληνικό Λαό τις ίδιες στερήσεις που ο Ελληνικός Λαός με τις θυσίες του, με τη συνεχή βοήθεια που του δίνει, κόβοντας από το ψωμί το δικό του, τις κάνει ανώδυνες. Έτσι προχωρώντας φθάνουμε στη σημερινή χαρμόσυνη ημέρα για την πόλη της Πάτρας, που ο ηρωικός ΕΛΑΣ με το κομμάτι του την VIII Ταξιαρχία και με την ηρωική συμμετοχή των μεγάλων συμμάχων Βρετανών και την ηρωική συμμετοχή του Πατραϊκού Λαού, μετά τριήμερων αγώνα χαρίζει στη μαρτυρική πρωτεύουσα του Μοριά την πολυπόθητη Λευτεριά.

Λαέ της Πάτρας,
Σας χαιρετίζουμε εξ ονόματος του Λαϊκού Απελευθερωτικού Στρατού μας και σας υποσχόμαστε ότι θα συνεχίσουμε τον αγώνα μας μέχρι πλήρους απελευθερώσεως της Πατρίδας μας σεβόμενοι απολύτως τη Λαϊκή σου θέληση.

Ζήτω ο Ελληνικός Λαός.
Ζήτω η Εθνική Κυβέρνηση.
Ζήτω οι Μεγάλοι Σύμμαχοί μας.
Ζήτω ο ΕΛΑΣ.

Η VIII Ταξιαρχία
ΕΡΜΗΣ Καπετάνιος
Γκούμας Ταγ/ρχης