Τα Μάρμαρα του Παρθενώνα

Τα Γλυπτά του Παρθενώνα δεν είναι αυθύπαρκτα έργα τέχνης, πρόκειται, δηλαδή, για αναπόσπαστο κομμάτι του μνημείου της πρωτεύουσας. Δημιουργήθηκαν ως αρχιτεκτονικά και συμβολικά μέρη του ναού της Αθηνάς, που χτίστηκε τον 5ο αι. π.Χ., στην ακμή της δόξας του αρχαίου ελληνικού πολιτισμού.

Η σύλληψη της αρχικής ιδέας, υλοποιούμενη με την κατασκευή του κτίσματος, μετουσιώνεται στην ισορροπία διαμέσου της συμμετρίας και μορφοποιείται με το τρίγωνο που σχηματίζουν οι μετόπες, η ζωφόρος και τα αετώματα. Το μνημείο γίνεται πλήρως κατανοητό μόνο με τα Γλυπτά του και τα Γλυπτά αυτά αποκτούν την πραγματική τους εννοιολογική υπόσταση μόνο πλησίον του ναού, στο φυσικό και ιστορικό τους περιβάλλον.

 

Το χειρότερο και από την αρπαγή των αρχαίων ήταν η παντελής καταστροφή πολλών αγαλμάτων κατά την απόσπασή τους από τα μνημεία

Στις 31 Ιούλη το 1801 ο λόρδος Ελγιν μετέφερε την πρώτη μετόπη από τα Μάρμαρα του Παρθενώνα στο Λονδίνο.

Ο Σκωτσέζος στρατιωτικός, διπλωμάτης και συλλέκτης έργων τέχνης λόρδος Ελγιν, τέτοια μέρα ξεκίνησε τη βίαιη αρπαγή των ελληνικών γλυπτών, που μέχρι σήμερα απασχολεί τη χώρα και μεγάλο μέρος υποστηρικτών από ολόκληρο τον κόσμο.

Το Μάιο του 1800 ο Έλγιν έστειλε στην Αθήνα τον γραμματέα της πρεσβείας Γουίλιαμ Χάμιλτον μαζί με έξι καλλιτέχνες και τεχνίτες από την Ιταλία για την καταγραφή των αρχαίων μνημείων της Αττικής και ιδιαίτερα του Παρθενώνα. Ο αρχικός σκοπός του ήταν να λάβει εκμαγεία από διάφορα μνημεία για να διακοσμήσει την έπαυλή του στη Σκωτία.

Όταν τα διεθνή πολιτικά γεγονότα οδήγησαν την Τουρκία σε συμμαχία με τη Μεγάλη Βρετανία εναντίον της Γαλλίας, ο Έλγιν άδραξε την ευκαιρία για να ωφεληθεί προσωπικά και ν’ αποκτήσει μία τεράστια συλλογή από αρχαιότητες. Το 1801 κατόρθωσε να αποσπάσει επιστολή από τον καϊμακάμη Σεγούτ Αβδουλάχ, που εκείνη την περίοδο αντικαθιστούσε τον Μεγάλο Βεζύρη στην Κωνσταντινούπολη, με την οποία προέτρεπε τις οθωμανικές αρχές στην Αθήνα να επιτρέψουν στους ανθρώπους του να ενεργήσουν ανασκαφές γύρω από την Ακρόπολη, υπό τον όρο να μην προξενήσει ζημιές στα μνημεία.

Από το 1801 έως το 1804 τα συνεργεία του Έλγιν δρούσαν στην Ακρόπολη, προκαλώντας σημαντικές ζημίες στα γλυπτά και το ίδιο το μνημείο, αποσπώντας και διαμελίζοντας ένα σημαντικό μέρος (περίπου το ήμισυ) από το σωζόμενο γλυπτό διάκοσμο του Παρθενώνα, μαζί με ορισμένα αρχιτεκτονικά μέλη, όπως ένα κιονόκρανο κι ένα σπόνδυλο από κίονα. Οι αφαιρούμενες αρχαιότητες συσκευάζονταν σε κιβώτια και μεταφέρονταν δια θαλάσσης στην Αγγλία.

Στις 31 Ιουλίου του 1801 αποσπά από τον Παρθενώνα την πρώτη μετόπη. Το 1802 φορτώθηκαν τα πρώτα 12 κιβώτια στο ιδιόκτητο ιστιοφόρο του Έλγιν «Μέντωρ». Το πλοίο, όμως, βυθίστηκε στον Αβλέμονα των Κυθήρων και χρειάστηκαν δύο χρόνια για την ανέλκυσή τους.

Το 1803 επιστρέφοντας στην Αγγλία κρατήθηκε αιχμάλωτος στη Γαλλία, όταν παραβιάστηκε η συνθήκη της Αμιένης, και μόλις το 1806 επέστρεψε στην πατρίδα του, όπου ήδη είχε γίνει αντικείμενο κριτικής από διακεκριμένους συμπατριώτες του (Ντότγουελ, Ντάγκλας, Κλαρκ, Σμιθ, Χόμπχαουζ) για τη μεταφορά των ελληνικών γλυπτών στην Αγγλία.

Τον κατηγόρησαν ως κοινό κλέφτη και βάνδαλο, που με αθέμιτα μέσα (δωροδοκίες κλπ) λήστεψε σεβαστά μνημεία του πολιτισμού για ίδιον όφελος.

Τόμας Μπρους, 7ος κόμης του Έλγιν

 «Νόμιμη» η αρπαγή των Γλυπτών από τον Ελγιν υποστηρίζει ο διευθυντής του Βρετανικού Μουσείου!

 Η γνωστή παροιμία «εκεί που μας χρωστάγανε μας πήραν και το βόδι» παίρνει νέες εννοιολογικές διαστάσεις μετά τις τελευταίες εξελίξεις στο ζήτημα της επιστροφής των Γλυπτών του Παρθενώνα.

Ο διευθυντής του Βρετανικού Μουσείου, Ρόμπερτ Αντερσον, σε άρθρο του στους «Τάιμς» (άτυπο εκπρόσωπο των κυβερνητικών θέσεων) ξεκαθαρίζει ότι «τα Ελγίνεια Μάρμαρα δε θα εγκαταλείψουν ποτέ το Λονδίνο». «Τα Μάρμαρα βρίσκονται εκεί όπου θα παραμείνουν, όπου όλοι μπορούν να τα δουν», γράφει ο Αντερσον και επιμένει στο προκλητικά «ανιστόρητο» ψεύδος των Βρετανών: ότι ο λόρδος Ελγιν «νομίμως»... βούτηξε και μετέφερε τα αρχαία στο Λονδίνο. Ισχυρίζεται δε ότι η «νόμιμη» πράξη του κλέφτη Ελγιν, «έσωσε τα Γλυπτά από άλλον ένα αιώνα φθοράς», αποσιωπώντας βέβαια τις καταστροφικές επεμβάσεις «συντήρησης» των Βρετανών στη δεκαετία του '30, αλλά και τα φαγοπότια της πλουτοκρατίας στην αίθουσα των Γλυπτών. Κατηγορεί την Ελλάδα ότι «δεν μπορεί να συντηρήσει ούτε τα αρχαία που έχει» και καταλήγει, ότι «το Βρετανικό Μουσείο δεν έχει τη νομική δυνατότητα να επιστρέψει τα Μάρμαρα ή άλλους αρχαιολογικούς θησαυρούς ακόμη και αν το ήθελε. Για να γίνει αυτό, θα πρέπει να αλλάξει η νομοθεσία». 

Συντήρηση κάτω του μετρίου

Στην ανεπάρκεια του Βρετανικού Μουσείου να συντηρήσει τις αρχαιότητες που φιλοξενεί αναφέρεται η εφημερίδα «Sunday Telegraph». Σε άρθρο της με τον τίτλο «Το Βρετανικό Μουσείο δεν είναι σε θέση να κρατήσει τα Ελγίνεια Μάρμαρα», η εφημερίδα δημοσιεύει την έκκληση της Ενωσης Συντηρητών Εργων Τέχνης και Αρχαιοτήτων της Βρετανίας προς τη διοίκηση του Βρετανικού Μουσείου, με την οποία η Ενωση ζητά από το Μουσείο να επανεξετάσει το ενδεχόμενο επιστροφής των Μαρμάρων του Παρθενώνα στην Ελλάδα. Σύμφωνα με τους ειδικούς, τα επίπεδα συντήρησης των αριστουργημάτων, που φιλοξενεί το Βρετανικό Μουσείο, «είναι κάτω του μετρίου», ενώ σε άμεσο κίνδυνο βρίσκονται τα αντικείμενα από πάπυρο, ύφασμα και ξύλο.