«Η ειρήνη τους και ο πόλεμός τους μοιάζουν όπως ο άνεμος και η θύελλα»

Στις 14 Αυγούστου συμπληρώνονται 66 χρόνια από τον θάνατο του μεγάλου κομμουνιστή διανοητή Μπέρτολντ Μπρεχτ, που προσπάθησε «να βάλει τη μοίρα των ανθρώπων στα δικά τους χέρια», να δημιουργήσει ενεργητικούς και συνειδητοποιημένους αναγνώστες και θεατές, για «τους σεισμούς που μέλλονται να 'ρθουν». Με τα δικά του λόγια: «Σκοπός του θεάτρου μου είναι να ξυπνήσει στον θεατή την επιθυμία να καταλάβει την κοινωνία στην οποία ζει και να μεθοδέψει σ' αυτόν το μεράκι να πάρει μέρος στην αλλαγή της».

Δείτε στο βίντεο τη συναυλία του Θάνου Μικρούτσικου για τον Μπέρτολτ Μπρεχτ που διοργάνωσε η ΚΕ του ΚΚΕ το 2013. 

Με αφορμή την επέτειο του θανάτου του μεγάλου διανοητή, αναδημοσιεύουμε ένα πολύ μικρό δείγμα των γραπτών του για τον πόλεμο και τις αιτίες του, που αναδεικνύει τη σύνδεση που έχουν στον καπιταλισμό η ειρήνη και ο πόλεμος, ότι ο πόλεμος δεν είναι παρά ένας τρόπος συνέχισης με άλλη μορφή της καπιταλιστικής εκμετάλλευσης: «Ο καπιταλισμός είναι από την κορυφή ως τα νύχια η οικονομική οργάνωση των κρίσεων και των πολέμων».

«Εδώ κατά βάθος υπάρχει ακόμα και στην ειρήνη μία πολεμική πλευρά. Στο εσωτερικό της σφαίρας της παραγωγής και μάλιστα σε ολόκληρη τη σφαίρα της παραγωγής κυριαρχεί η βία, είτε η ανοιχτή βία του ποταμού που γκρεμίζει τα φράγματα είτε η λανθάνουσα βία των φραγμάτων που συγκρατούν τον ποταμό. Το ζήτημα δεν είναι μόνο αν κατασκευάζονται κανόνια ή άροτρα - άλλωστε στους πολέμους για την τιμή του ψωμιού τα κανόνια είναι τα άροτρα. Οι επιχειρηματίες αρπάζουν από τους εργάτες την εργατική δύναμη, οι εργάτες από τους επιχειρηματίες τους μισθούς. Και στην αέναη και αμείλικτη πάλη των τάξεων για τα μέσα παραγωγής, οι καιροί της σχετικής ειρήνης είναι μόνο οι καιροί της δημιουργίας. Από εδώ, από τα κάτω, γίνεται φανερό ότι το "πολεμοχαρές πνεύμα", που απελευθερώνουν οι πόλεμοι, οι οποίοι έτσι κι αλλιώς δε θα μπορούσαν ποτέ να κυριαρχούνται από κάποιο πιο ειρηνικό πνεύμα, είναι το πνεύμα των επιχειρήσεων. Δεν ισχύει ότι κάποιο καταστροφικό, πολεμοχαρές στοιχείο (το οποίο όμως μπορεί ενδεχόμενα να εξουδετερωθεί) διακόπτει ξανά και ξανά την ειρηνική παραγωγή, αλλά η ίδια η παραγωγή βασίζεται στην αρχή της καταστροφής και του πολέμου.

Ολόκληρη τη ζωή μας παλεύουμε για την ύπαρξή μας - ο ένας ενάντια στον άλλο. Οι γονείς παλεύουν για τα παιδιά, τα παιδιά για την κληρονομιά. Ο μικρός έμπορος παλεύει με τους άλλους μικρούς, καθώς και με τους μεγάλους εμπόρους για το μαγαζί του. Ο εργάτης παλεύει για μια θέση εργασίας με τους επιχειρηματίες και με τους άλλους εργάτες. Ο αγρότης παλεύει με τον άνθρωπο της πόλης. Οι μαθητές παλεύουν με τους δασκάλους. Το κοινό παλεύει με τις Αρχές. Οι βιομηχανίες παλεύουν με τις τράπεζες, οι επιχειρηματικοί όμιλοι παλεύουν με τους επιχειρηματικούς ομίλους. Και πάει λέγοντας. Πώς γίνεται στο τέλος να μην παλεύουν οι λαοί με τους λαούς;

Οσο μπορούμε να ζούμε μόνο στηριζόμενοι στο δικό μας όφελος, όσο ισχύει το "εσύ ή εγώ" και όχι το "εσύ κι εγώ", όσο δεν πρόκειται για την πρόοδο αλλά για το προβάδισμα - τόσο θα υπάρχει ο πόλεμος. Οσο θα υπάρχει καπιταλισμός, θα υπάρχει και ο πόλεμος» («Χαίρε Τέο Οττο», Μάης 1948 - ΚΟΜΕΠ 6/2012).

Τώρα που φεύγετε λοιπόν για να εκτελέσετε

των κυρίων σας το αιματοβαμμένο έργο - μπροστά σας

τα όπλα του εχτρού, πίσω σας

του αξιωματικού σας το πιστόλι - τούτα τα

λόγια μου να μην ξεχνάτε:

Των κυρίων σας η ήττα

δεν είναι ήττα δικιά σας. Ετσι και η νίκη τους

δεν είναι δική σας νίκη.

(«Λόγος μιας προλετάριας μάνας στους γιους της με το ξέσπασμα του πολέμου», Μπ. Μπρεχτ, Ποιήματα, μετάφραση Νάντιας Βαλαβάνη, εκδόσεις «Σύγχρονη Εποχή»)

***

Οπως ακούω, στους καλύτερους κύκλους συζητιέται

πως ο Δεύτερος Παγκόσμιος Πόλεμος από ηθική άποψη

δε στάθηκε στο ύψος του Πρώτου.

Η Βέρμαχτ

οφείλει τη λύπη της να εκφράσει για τις μεθόδους που μ' αυτές

οι Ες-Ες διεξήγαγαν την εξολόθρευση ορισμένων λαών.

Οι καπιταλιστές του Ρουρ

λέγεται ότι καταγγέλλουν το ματοβαμμένο ανθρωποκυνηγητό

που γέμισε τα ορυχεία και τις φάμπρικές τους με σκλάβους - εργάτες,

οι διανοούμενοι

ακούω πως κατηγορούν τη ζήτηση σκλάβων - εργατών

απ' τη μεριά των βιομηχάνων, καθώς επίσης και την άδικη μεταχείρισή τους.

Οι ίδιοι οι επίσκοποι

αποσυνδέουνε τον εαυτό τους απ' αυτό τον τρόπο διεξαγωγής πολέμου.

εν συντομία κυριαρχεί

παντού τώρα η αίσθηση πως οι ναζί δυστυχώς στην πατρίδα

κακές υπηρεσίες προσφέρανε και πως ο πόλεμος

αυτός καθαυτός φυσικός κι αναγκαίος, μ' αυτό τον

πάνω απ' όλα ακραία χωρίς φραγμούς και οπωσδήποτε απάνθρωπο τρόπο,

που αυτή τη φορά τον διεξήγαγαν, για κάμποσο καιρό

από δω και πέρα

Ατιμασμένος θα 'ναι.

(«Ο πόλεμος βγάζει κακό όνομα», ό.π.)

***

Οταν η Γερμανία μέχρι τα δόντια εξοπλιστεί

θα της συμβεί μια σοβαρή αδικία

και ο τυμπανιστής θα κάνει τον πόλεμό του.

Κι εσείς τη Γερμανία θα υπερασπίσετε

σε ξένες χώρες, άγνωστες σε σας

κι ενάντια θα πολεμήσετε σ' ανθρώπους που όμοιοί σας είναι.

Ο τυμπανιστής θα φαφλατίζει περί απελευθέρωσης

μα χωρίς προηγούμενο μέσα στη χώρα η καταπίεση θα 'ναι.

Και μπορεί όλες τις μάχες να κερδίσει

εκτός από την τελευταία.

Σαν ο τυμπανιστής τον πόλεμό του χάσει

θα κερδίσει η Γερμανία τον δικό της πόλεμο.

(«Η αρχή του πολέμου», ό.π.)

    Γερμανικό εγχειρίδιο πολέμου

ΑΥΤΟΙ ΠΟΥ ΒΡΙΣΚΟΝΤΑΙ ΨΗΛΑ

θεωρούνε ταπεινό να μιλάς για το φαΐ.

Ο λόγος: έχουνε

κιόλας φάει.

Οι ταπεινοί αφήνουνε τον κόσμο

χωρίς να 'χουνε δοκιμάσει

κρέας της προκοπής.

Πώς ν' αναρωτηθούν πούθ' έρχονται

και πού πηγαίνουν; Είναι,

τα όμορφα δειλινά,

τόσο αποκαμωμένοι,

Το βουνό και την πλατιά τη θάλασσα

δεν τα 'χουνε ακόμα δει

όταν σημαίνει η ώρα τους.

Αν δεν νοιαστούν οι ταπεινοί

γι' αυτό που είναι ταπεινό

ποτέ δεν θα υψωθούν.

ΤΟ ΗΜΕΡΟΛΟΓΙΟ ΔΕ ΔΕΙΧΝΕΙ ΑΚΟΜΑ ΤΗΝ ΗΜΕΡΑ.

Οι μήνες όλοι, όλες οι ημέρες

είναι ακόμα ανοιχτές. Κάποια απ' αυτές

θα σφραγιστεί μ' ένα σταυρό.

ΟΙ ΕΡΓΑΤΕΣ ΦΩΝΑΖΟΥΝ ΓΙΑ ΨΩΜΙ.

Οι έμποροι φωνάζουν γι' αγορές.

Οι άνεργοι πεινούσαν. Τώρα

πεινάνε κι όσοι εργάζονται.

Τα χέρια που ήταν σταυρωμένα, σαλεύουν πάλι:

Φτιάχνουν οβίδες.

ΑΥΤΟΙ ΠΟΥ ΑΡΠΑΝΕ ΤΟ ΦΑΪ ΑΠ' ΤΟ ΤΡΑΠΕΖΙ

κηρύχνουν τη λιτότητα.

Αυτοί που παίρνουν όλα τα δοσίματα

ζητάν θυσίες.

Οι χορτάτοι μιλάν στους πεινασμένους

για τις μεγάλες εποχές που θα 'ρθουν.

Αυτοί που τη χώρα σέρνουνε στην άβυσσο

λεν πως η τέχνη να κυβερνάς το λαό

είναι πάρα πολύ δύσκολη

για τους ανθρώπους του λαού.

ΑΥΤΟΙ ΠΟΥ ΒΡΙΣΚΟΝΤΑΙ ΨΗΛΑ ΛΕΝΕ: ΠΟΛΕΜΟΣ ΚΑΙ ΕΙΡΗΝΗ

είναι δυο πράγματα ολότελα διαφορετικά.

Ομως η ειρήνη τους και ο πόλεμός τους

μοιάζουν όπως ο άνεμος κι η θύελλα.

Ο πόλεμος γεννιέται απ' την ειρήνη τους

καθώς ο γιος από την μάνα.

Εχει τα δικά της

απαίσια χαρακτηριστικά.

Ο πόλεμός τους σκοτώνει

ό,τι άφησε όρθιο

η ειρήνη τους.

ΟΤΑΝ ΑΥΤΟΙ ΠΟΥ ΕΙΝΑΙ ΨΗΛΑ ΜΙΛΑΝΕ ΓΙΑ ΕΙΡΗΝΗ

ο απλός λαός ξέρει

πως έρχεται ο πόλεμος.

Οταν αυτοί που είναι ψηλά καταριούνται τον πόλεμο

οι διαταγές για επιστράτευση έχουν υπογραφεί.

ΣΤΟΝ ΤΟΙΧΟ ΜΕ ΚΙΜΩΛΙΑ ΓΡΑΜΜΕΝΟ:

«Θέλουνε πόλεμο».

Αυτός που το 'χε γράψει

έπεσε κιόλας.

ΑΥΤΟΙ ΠΟΥ ΒΡΙΣΚΟΝΤΑΙ ΨΗΛΑ ΛΕΝΕ:

Να ο δρόμος για τη δόξα.

Αυτοί που είναι χαμηλά λένε:

Να ο δρόμος για το μνήμα.

Ο ΠΟΛΕΜΟΣ ΠΟΥ ΕΡΧΕΤΑΙ

δεν είναι ο πρώτος. Πριν απ' αυτόν

γίνανε κι άλλοι πόλεμοι.

Οταν ετέλειωσε ο τελευταίος,

υπήρχαν νικητές και νικημένοι.

Στους νικημένους, ο φτωχός λαός

πέθαινε απ' την πείνα. Στους νικητές

ο φτωχός λαός πέθαινε το ίδιο.

ΣΑΝ ΕΡΘΕΙ Η ΩΡΑ ΤΗΣ ΠΟΡΕΙΑΣ, ΠΟΛΛΟΙ ΔΕΝ ΞΕΡΟΥΝ

πως επικεφαλής βαδίζει ο εχθρός τους.

Η φωνή που διαταγές τους δίνει

είναι του εχθρού τους η φωνή.

Κι εκείνος που για τον εχθρό μιλάει

είναι ο ίδιος τους ο εχθρός.

ΝΥΧΤΑ

Τα ανδρόγυνα

ξαπλώνουν στο κρεβάτι τους. Οι νέες γυναίκες

θα γεννήσουν ορφανά.

ΣΤΡΑΤΗΓΕ, ΤΟ ΤΑΝΚ ΣΟΥ ΕΙΝΑΙ ΔΥΝΑΤΟ ΜΗΧΑΝΗΜΑ

Θερίζει δάση ολόκληρα, κι εκατοντάδες άνδρες αφανίζει.

Μόνο που έχει ένα ελάττωμα:

Χρειάζεται οδηγό.

Στρατηγέ, το βομβαρδιστικό είναι πολυδύναμο.

Πετάει πιο γρήγορα απ' τον άνεμο, κι απ' τον ελέφαντα σηκώνει βάρος πιο πολύ.

Μόνο που έχει ένα ελάττωμα:

Χρειάζεται πιλότο.

Στρατηγέ, ο άνθρωπος είναι χρήσιμος πολύ.

Ξέρει να πετάει, ξέρει και να σκοτώνει.

Μόνο που έχει ένα ελάττωμα:

Ξέρει να σκέφτεται.

Μπ. Μπρεχτ, Ποιήματα. Μετάφραση Μάριου Πλωρίτη. Εκδ. «Θεμέλιο»