Τιτσιάνο

Αυτοπροσωπογραφία

«Ποιητής» του χρώματος και του φωτός
 

«Από τον Τιτσιάνο στον Πιέρο ντα Κορτόνα: Το Ιερό — ο Μύθος — η Ποίηση», είναι ο τίτλος της έκθεσης, που πραγματοποιείται στο Μουσείο Κυκλαδικής Τέχνης, σε συνεργασία με την Πρεσβεία της Ιταλίας στην Ελλάδα.

Είκοσι τέσσερα συνολικά έργα από μεγάλα Μουσεία και Ιδρύματα της Ιταλίας, εκ των οποίων τα επτά είναι ιδιόχειρες δημιουργίες του Βενετού καλλιτέχνη Τιτσιάνο Βετσέλιο (1488–1576), αποκαλύπτουν την εξέλιξη της καλλιτεχνικής αναζήτησης στην Ιταλία κατά τον 16ο και τον 17ο αιώνα. Η έκθεση, χρονολογικά, «ανοίγει» με τους πίνακες του μεγάλου αναγεννησιακού ζωγράφου, του Τιτσιάνο , και φτάνει ως τις αναζητήσεις του μανιερισμού και του μπαρόκ, μέσα από το έργο των: Τζιοβάνι Κονταρίνι, Ανίμπαλε Καράτσι, Γιάκομπο Λιγκότσι, Πιέρο ντα Κορτόνα, Γιάκομπο Νεγκρέτι, Τζοβάνι Κονταρίνι, Πιέρο Μπερετίνι (γνωστός ως Πιέρο ντα Κορτόνα) κ.ά.

Η αρπαγή της Ευρώπης

Σφράγισε τη ζωγραφική της Αναγέννησης

Ο Τιτσιάνο σφράγισε με την τέχνη του τη ζωγραφική της Αναγέννησης. Πρωταγωνιστική καλλιτεχνική φυσιογνωμία της Βενετίας, επιβλήθηκε ως επίσημος προσωπογράφος των πιο μεγάλων αυλών της βόρειας Ιταλίας και έγινε ο ευνοούμενος ζωγράφος του Κάρολου Ε‘. Χαρακτηρίστηκε σαν ο «μεγαλύτερος τεχνίτης της ζωγραφικής», «ποιητής που εκφράζεται με το χρώμα και το φως». Ενας μεγάλος δημιουργός, που η μακρόχρονη ζωή του, τού επέτρεψε να διατρέξει όλες τις φάσεις της ζωγραφικής του 16ου αιώνα, από την Αναγέννηση στο Μανιερισμό και παραπέρα. Ομως, παρόλο που δέχτηκε τις επιδράσεις του μανιερισμού, με τα μυώδη γυμνά, τις γλυπτικές στάσεις, τις κινήσεις των σωμάτων σε κυκλικά σχήματα, οι μορφές του παραμένουν πιστές σε έναν «παλλόμενο νατουραλισμό, που αναπήδησε από τη νέα σχέση ανάμεσα στη μορφή και το περιβάλλον». Η Αναγέννηση του Τιτσιάνο δεν μπορεί να κατανοηθεί μέσα από το πρίσμα της «άνυδρης» επιστροφής στα ιδεώδη της αρχαιότητας. Το έργο του δε σηματοδοτήθηκε από την αγάπη προς τα αρχαία ιδεώδη — γεγονός για το οποίο κατηγορήθηκε από τον Μιχαήλ Αγγελο — όσο για τον ουμανισμό του.

Άρτεμις και Καλλιστώ

Μαθητής του Τζιοβάνι Μπελίνι συνεργάστηκε με τον Τζορτζόνε, έναν από τους σύγχρονους ζωγράφους που δραστηριοποιούνταν τότε στη Βενετία. Τα πρώτα του έργα είναι ποτισμένα από την τέχνη του Τζορτζόνε, για να ακολουθήσει, αργότερα, ένα αναγνωρίσιμο καλλιτεχνικό ιδίωμα, το οποίο «απομακρύνεται», όπως σημειώνει ο επιμελητής της έκθεσης Τζ. Μορέλο, «τόσο από τον “λυρικά ονειρεμένο κόσμο του Τζορτζόνε”, όσο και από τη “στεγνή, ωμή και επιτηδευμένη τεχνοτροπία” του Τζ. Μπελίνι». Ο Τιτσιάνο έπλασε μιαν εικαστική γλώσσα «ικανή», σύμφωνα με τον Γκαίτε, «να πει τα πάντα».

Η ώριμη δημιουργία του είναι «συνώνυμη», αναφέρει η Ελληνίδα επιμελήτρια της έκθεσης Μαρία Τόλη, «με το χρώμα, το φως που διαλύει τα περιγράμματα, την κίνηση και την ένταση, την εσωτερική δύναμη, το χαρούμενο οπτιμισμό και τον αισθησιασμό». Αγαπημένος πορτρετίστας των δυνατών της εποχής του, ο Τιτσιάνο ασχολήθηκε και με τη «μυθολογική ζωγραφική», με πίνακες που προέρχονται, ως προς το θέμα τους, από τα κλασικά ποιήματα. «Μια ποιητική εικονογράφηση», όπως σημειώνει ο Νικόλαος Χρ. Σταμπολίδης, για έργα εμπνευσμένα από την ελληνική μυθολογία, την οποία τόλμησε να βάλει στον καμβά του, όπως την κατέγραψαν οι ποιητές Οράτιος και Θεόφραστος.

Τα τελευταία χρόνια της ζωής του, ο Τιτσιάνο ήταν αδιάφορος για την επιδοκιμασία της πριγκιπικής του πελατείας, αλλά και των νέων ζωγράφων που τον είχαν ως πρότυπο, δε ζωγράφιζε πια, παρά για τον εαυτό του. Κυρίως, δόθηκε στην αγάπη του για το χρώμα, που έφτασε με το πινέλο, τη βούρτσα, ακόμη και τα δάχτυλά του, σε μιαν έκφραση παραισθησιακή, η οποία προοιωνιζόταν τον Ρενουάρ, τον Μπονάρ και τον Τάρνερ.

«Αφροδίτη με Ερωτιδέα, σκύλο και πέρδικα»

Από τον «Αγιο Ιάκωβο» …στην «Αφροδίτη»

Η γυμνή ή ημίγυμνη Αφροδίτη αποτελεί ένα από τα κυρίαρχα θέματα της ζωγραφικής παραγωγής του Τιτσιάνο , ξεκινώντας από την «Κοιμωμένη Αφροδίτη» (Δρέσδη), έργο που παρέμεινε ημιτελές λόγω του θανάτου του Τζορτζόνε και ολοκληρώθηκε από τον ίδιο τον Τιτσιάνο . Η συγκεκριμένη εικονογραφία επαναλαμβάνεται από τον καλλιτέχνη σε διάφορους άλλους πίνακες, όπως στο περίφημο έργο «Αφροδίτη του Ουρμπίνο», στην «Αφροδίτη με μουσικό που παίζει λαούτο», στην «Αφροδίτη με οργανίστα» κ.ά. Στην έκθεση παρουσιάζεται ο γνωστός πίνακας ««Αφροδίτη με Ερωτιδέα, σκύλο και πέρδικα», από την Πινακοθήκη Ουφίτσι, έργο που αποτελεί προάγγελο για την «Ολυμπία» του Μανέ. Ο πίνακας, δώρο στον Κόζιμο Β’ των Μεδίκων, είχε χαρακτηριστεί στην εποχή του ως «πράγμα άξιο μεγάλου θαυμασμού και σεβασμού».

Στον τομέα της θρησκευτικής ζωγραφικής, καθώς επίσης και στον τομέα των ρετάμπλ (μεγάλοι πίνακες για την Αγία Τράπεζα), ο Τιτσιάνο έφτασε σε εκπληκτικά αποτελέσματα. Μολονότι έμεινε πιστός στα νέα εικονογραφικά πρότυπα που υπαγορεύτηκαν κατά τη Σύνοδο του Τρέντο (1545–1563), ακολούθησε μια προσωπική πορεία. Στην έκθεση δεσπόζει ο μεγάλος πίνακας από την εκκλησία του Σαν Λίο της Βενετίας, όπου εικονίζεται ο «Αγιος Ιάκωβος οδοιπόρος», το έργο της όψιμης περιόδου του, «Ο μαστιγωμένος Χριστός» (Πινακοθήκη Μποργκέζε), «Η μετανοούσα Μαγδαληνή» από το Μουσείο του Καποντιμόντε, θέμα που ο Τιτσιάνο επαναλάμβανε κατά τη διάρκεια της μακρόχρονης καλλιτεχνικής του πορείας. Σ’ αυτήν την ενότητα ξεχωριστή θέση κατέχει ο «Μυστικός δείπνος» του Ουρμπίνο, στο οποίο ο Τιτσιάνο εγκαταλείπει την παραδοσιακή οριζόντια απεικόνιση για να επιστρέψει σε μια κλειστή και κυκλική σκηνή, που παραπέμπει σε μεσαιωνικά και βυζαντινά πρότυπα.

Σίσυφος

Μία ακόμη πλευρά της ζωγραφικής του — από τις πιο αξιόλογες — είναι οι προσωπογραφίες. Οπως έγραψε ο «πατέρας» της Ιστορίας της Τέχνης, Τζ. Βαζάρι, «δεν υπήρχε σχεδόν κανένας ονομαστός άρχοντας, ούτε πρίγκιπας, ούτε μεγάλη κυρία, που να μην είχε απεικονιστεί από τον Τιτσιάνο ». Στους πίνακές του, δεν αποδίδει μόνο τα σωματικά χαρακτηριστικά, ή τις ψυχολογικές ιδιαιτερότητες των διαφόρων μορφών. Οι προσωπογραφίες του αποτελούν, επίσης, ιστορικές μαρτυρίες, καθώς ο ζωγράφος δίνει ιδιαίτερη βαρύτητα στα αντικείμενα της περιβολής — ενδυμασία, κοσμήματα, πανοπλίες — που αποκαλύπτουν άμεσα το κοινωνικό επίπεδο των εικονιζόμενων, τον πολιτικό τους ρόλο ή την πολιτική τους σημασία. Στο Μουσείο Κυκλαδικής Τέχνης φιλοξενείται η «Προσωπογραφία μουσικού» (Ρώμη, Πινακοθήκη Σπάντα), νεανικό έργο του Τιτσιάνο , το οποίο παρέμεινε ημιτελές.

Την έκθεση, που διαρκεί έως τις 20 του Δεκέμβρη, επιμελήθηκαν ακόμη από το Μουσείο Κυκλαδικής Τέχνης, ο διευθυντής του Μουσείου, Νικόλαος Χρ. Σταμπολίδης και ο Γιώργος Τασούλας. Συνοδεύεται από τρίγλωσσο κατάλογο (ελληνικά — ιταλικά — αγγλικά) με τα έργα της έκθεσης και επιστημονικά κείμενα των καθηγητών Claudio Strinati και Giovanni Morrello, καθώς και του Δρ. Sergio Guarino. Ωρες λειτουργίας: Δευτέρα, Τετάρτη, Παρασκευή, Σάββατο: 10 π.μ. — 5 μ.μ. Πέμπτη: 10 π.μ. — 8 μ.μ. Κυριακή: 11 π.μ. — 5 μ.μ. Τρίτη κλειστά.

Η. ΜΟΡΤΟΓΛΟΥ "Ρ"