Mάγια Αγγέλου: Από κακοποιημένο κορίτσι, θρυλική ακτιβίστρια

 
Αν ζούσε σήμερα η Μάγια Αγγέλου, θα ήταν στην πρώτη γραμμή των αγώνων για την εξασφάλιση μιας ζωής με δικαιώματα, απαλλαγμένης από την απειλή της βίας, τον κίνδυνο της κακοποίησης, τα φαινόμενα της παρενόχλησης, για κάθε γυναίκα, για κάθε παιδί, για κάθε άνθρωπο. Εζησε μέσα στην απάνθρωπη εκμεταλλευτική κοινωνία, των αναχρονιστικών και αντιδραστικών συμπεριφορών, της ανισότητας και του ρατσισμού.

Η Μάγια Αγγέλου υπήρξε μια γενναία μαύρη γυναίκα, στα χρόνια που το μαύρο διωκόταν και οι γυναίκες αγωνίζονταν για ν' ακουστούν οι φωνές που ούρλιαζαν για τα δικαιώματά τους. Κάποτε είπε: «Οι άνθρωποι μπορεί να μη θυμούνται τι έκανες ή τι τους είπες, αλλά πάντα θα θυμούνται πώς τους έκανες να αισθανθούν». Και η Μάγια Αγγέλου, μια από τις σημαντικότερες εκπροσώπους της αμερικανικής διανόησης, κατάφερε να μας κάνει να μην ξεχνάμε ποτέ το πώς μας έκανε εκείνη να αισθανθούμε.

Ταξιδεύουμε σήμερα κάπου στα τέλη του 1920, στον αμερικανικό νότο, στο Σεντ Λούις του Μιζούρι. Εκεί γεννιέται ένα κοριτσάκι, που σε ηλικία 8 ετών κακοποιείται σεξουαλικά από τον φίλο της μητέρας του, κάποιον με το όνομα Freeman. Το κορίτσι αναφέρει το γεγονός στον αδελφό του, εκείνος στην υπόλοιπη οικογένεια και ο Freeman μπαίνει φυλακή, αλλά μόνο για μια μέρα. Τέσσερις μέρες μετά την αποφυλάκισή του, δολοφονείται πιθανότατα από τους θείους της μικρής. Εκείνη μένει κωφάλαλη για σχεδόν πέντε χρόνια, πιστεύοντας - όπως ανέφερε αργότερα - πως «η φωνή μου τον σκότωσε. Σκότωσα αυτόν τον άνδρα επειδή είπα το όνομά του. Και τότε σκέφτηκα ότι δεν θα μπορούσα ποτέ να ξαναμιλήσω, επειδή η φωνή μου θα σκότωνε τον οποιονδήποτε...».

Σύμφωνα με τους βιογράφους της, κατά τη διάρκεια εκείνης της περιόδου, ανέπτυξε την εξαιρετική της μνήμη, την αγάπη της για τα βιβλία και τη λογοτεχνία και την ικανότητά της να ακούει και να παρατηρεί τον κόσμο γύρω της.

Πάθος για ελευθερία

 

Σε μια εποχή και σε ένα περιβάλλον έντονων φυλετικών διακρίσεων, η πίστη στη ζωή, η δύναμη για επιβίωση, η αγάπη για τις λέξεις που μπορούν να βάλουν τα πράγματα σε τάξη, είναι τα όπλα του κοριτσιού, που θα εξελιχθεί αργότερα σε μια σημαντική γυναίκα, που θα πιστεύει πως «κανείς από εμάς δεν μπορεί να είναι ελεύθερος, μέχρι να είναι όλοι ελεύθεροι».

Στην εφηβεία της, η Μάγια Αγγέλου ονειρεύεται να γίνει οδηγός τραμ. Χρόνια μετά, το καταφέρνει. Γίνεται η πρώτη Αφροαμερικανή στην πόλη σε αυτό το πόστο. Υπήρξε συγγραφέας, ποιήτρια, χορεύτρια, σεξεργάτρια, τραγουδίστρια, σερβιτόρα, μαγείρισσα, ηθοποιός, δημοσιογράφος, παραγωγός και σκηνοθέτης κινηματογραφικών και τηλεοπτικών ταινιών, καθηγήτρια πανεπιστημίου, θρυλική πολιτική ακτιβίστρια για τα δικαιώματα των μαύρων, μέχρι και «νονά του Hip-Hop».

Στα 16 της χρόνια αποκτάει έναν γιο και για να τον ζήσει, εργάζεται ως σερβιτόρα σε κακόφημα νυχτερινά κέντρα διασκέδασης και χορεύει σε στριπ κλαμπ του Σαν Ντιέγκο.

Το 1951 παντρεύεται τον Ελληνοαμερικανό πρώην ναυτικό, μουσικό και ηλεκτρολόγο Τος Αντζελο (Αναστάσιος Αγγελος λεγόταν), κάτι πολύ τολμηρό για την εποχή. Χαρακτηρίζεται πολιτικό και κοινωνικό γεγονός μείζονος σημασίας, στην άγρια εποχή που οι διαφυλετικές σχέσεις αποδοκιμάζονται και καταδικάζονται.

Διατηρεί το ελληνικό επώνυμό της και μετά τον χωρισμό τους. Δεν είναι πια η Marguerite Αnn Johnson, είναι η Μάγια Αγγέλου. Είναι η προσωπική φίλη του Μάρτιν Λούθερ Κινγκ και του Μάλκολμ Χ, αυτή που βρέθηκε στην πρώτη γραμμή της μάχης για την απόκτηση πολιτικών δικαιωμάτων των Αφροαμερικανών στις ΗΠΑ.

Μπροστά της υποκλίθηκαν οι μεγάλοι της τέχνης και της πολιτικής. Και αυτό το κατάφερε μόνη της. Αν και δεν τελείωσε ποτέ κάποια πανεπιστημιακή σχολή, η Αγγέλου κατείχε περισσότερους από 30 - επί τιμή - πανεπιστημιακούς τίτλους και όλοι την αποκαλούσαν «Δόκτωρ Αγγέλου». Ελαβε αμέτρητες τιμητικές διακρίσεις και επηρέασε με το έργο και την προσωπικότητά της γενιές και γενιές, στον κόσμο. Σε ηλικία 84 ετών, είχε μιλήσει στην Allegra Huston, για το GARAGE No 3. Είχε εξομολογηθεί τότε: «Ο προορισμός μου είναι να είμαι καλός άνθρωπος. Αυτό θέλω να είμαι και το δουλεύω. Θέλω να είμαι ένας ευγενικός, ειλικρινής, δίκαιος και γενναιόδωρος άνθρωπος».

«Ποτέ μην παραπονιέσαι»

«Είχα την τύχη να είμαι εγγονή μιας εξαιρετικής γυναίκας, η οποία μου έμαθε να μην κλαψουρίζω - είχε πει - να μην παραπονιέμαι και αν δεν μου αρέσει κάτι, να κάνω ό,τι μπορώ για να το αλλάξω και αν δεν μπορώ να το αλλάξω, να αλλάξω τον τρόπο που σκέφτομαι για αυτό. Ελεγε, "ποτέ να μην παραπονιέσαι, επειδή υπάρχουν άνθρωποι που κοιμήθηκαν την ίδια ώρα με εσένα χθες το βράδυ, φτωχοί και πλούσιοι, άσπροι και μαύροι, και που δεν ξύπνησαν ποτέ. Θα έδιναν τα πάντα, μόνο για πέντε λεπτά γι' αυτό, το οποίο παραπονιέσαι"».

Τη ρώτησε η δημοσιογράφος:

-- Τι πιστεύεις ότι έμαθες, έχοντας βρεθεί και στις δυο πλευρές του κινήματος για τα πολιτικά δικαιώματα, τόσο με τον Martin Luther King όσο και με τον Malcolm X;

Το πάθος, απάντησε. Μου το έμαθαν και οι δυο τους. Εχω μάθει - και ακόμη μαθαίνω όμως και την αξία του χιούμορ - είναι πολύ σημαντική. Ακόμη μαθαίνω και εξελίσσομαι, είμαι ακόμη ζωντανή.

-- Εκανες παιδί πολύ νέα και μετά έφυγες από το σπίτι. Τα περισσότερα κορίτσια με μωρό θα έμεναν σπίτι, για να τα βοηθήσει η μητέρα τους.

-- Δέχομαι πάντα με χαρά την καλοσύνη, ακόμη και την ελεημοσύνη, όμως δεν ήθελα να με υποτιμούν και να θεωρούν ότι είμαι αδύναμη. Ετσι, στα 17, απλώς αποφάσισα να φύγω από το σπίτι της μητέρας μου. Δεν μου έδωσε τίποτα, μιας και δεν δεχόμουν τίποτα, όμως ενίσχυσε την αυτοπεποίθησή μου και ήταν πολύ περήφανη που ήμουν ανεξάρτητη.

Και η τελευταία ερώτηση:

-- Τι αγαπάς περισσότερο στη ζωή και ποια είναι η αγαπημένη σου μέρα;

-- Εχω συνεχώς μια στάση ευγνωμοσύνης. Η αγένεια, η σκληρότητα, η βαρβαρότητα και όλες αυτές οι χυδαιότητες με θλίβουν. Η πιο αγαπημένη μου μέρα είναι η σημερινή. Δεν την είχα δει ποτέ ξανά και να 'μαι τώρα εδώ.

Η Αγγέλου πίστευε ακράδαντα πως επιτυχία είναι να σ' αρέσει ο εαυτός σου, να σ' αρέσει αυτό που κάνεις και να σ' αρέσει ο τρόπος που το κάνεις.

Προέτρεπε πάντα τις γυναίκες να μην κάνουν ποτέ προτεραιότητά τους κάποιον που τις βλέπει απλά σαν μια εναλλακτική λύση.

Τι πίστευε;

• Για τη διαφορετικότητα έλεγε πως «κεντάει ένα πλούσιο χαλί, και πρέπει να καταλάβουμε πως όλοι οι κόμποι του χαλιού έχουν ισότιμη αξία, ανεξάρτητα από το χρώμα τους».
• Η προκατάληψη - τόνιζε - είναι ένα βαρύ φορτίο που θολώνει το παρελθόν, απειλεί το μέλλον και κάνει το παρόν απρόσιτο.
• Είμαστε - έλεγε - το άθροισμα όλων όσα έχουμε δει, ακούσει, φάει, μυρίσει, μας είπαν, ξεχάσαμε - είναι όλα εκεί. Ολα επηρεάζουν τον καθένα μας και γι' αυτό προσπαθώ να βεβαιωθώ ότι οι εμπειρίες μου είναι θετικές.
• Θα γνωρίσεις πολλές ήττες στη ζωή σου, αλλά ποτέ μην επιτρέψεις στον εαυτό σου να νικηθεί. Η μόρφωση βοηθάει κάποιον να πάψει να φοβάται παράξενες καταστάσεις.
• Η πίκρα είναι σαν τον καρκίνο. Τρώει το σώμα που την φιλοξενεί. Αλλά ο θυμός είναι σαν τη φωτιά. Τα εξαγνίζει όλα.

Η Μάγια και το Hip-Hop

Στο rap n roll.gr γράφτηκε:

Η πρώτη της επαφή με το Hip-Hop έγινε το 1993, όταν έγραψε τα ποιήματα για τις ανάγκες της ταινίας «Poetic Justice», όπου και συμμετείχε.

Για δεκαετίες, κάθε νέα γενιά Αμερικανών παραγωγών, μουσικών και ηθοποιών ταυτιζόταν, επηρεαζόταν κι εμπνεόταν από την Μάγια Αγγέλου. Ολοι την εγκωμίαζαν ως τη «νονά του Hip-Hop», εξαίροντας τη λογοτεχνική και λυρική της δύναμη μέσα στη σύγχρονη αστική κουλτούρα.

Εξίσου συχνά, αρκετοί ράπερς μνημόνευαν την Αγγέλου ως εκείνο το είδος ποιητή που φιλοδοξούσαν να γίνουν.

Σε συνέντευξή της στο αμερικανικό δίκτυο CBS, η Αγγέλου περιέγραφε πόσο επεισοδιακή αλλά και συγκινητική ήταν η πρώτη της συνάντηση με τον δημοφιλή Αμερικανό ράπερ Tupac, ο οποίος φώναζε κι έβριζε τόσο πολύ που, ενώ η ίδια προσπαθούσε να του μιλήσει, εκείνος δεν την άφηνε να πει κουβέντα. Οταν τελικά κατάφερε να τον προσεγγίσει, τον έπιασε από τον ώμο και μεταξύ άλλων του είπε:

«Νεαρέ, πότε ήταν η τελευταία φορά που κάποιος σου είπε πόσο σημαντικός είσαι; Ηξερες ότι πουλούσαν και αγόραζαν τον λαό μας σαν ζώα; Οτι κοιμόντουσαν στα πλοία μέσα στις ίδιες τις ακαθαρσίες τους για να είσαι εσύ εδώ, 200 χρόνια αργότερα;».

Τα λόγια αυτά έκαναν τον καλλιτέχνη της gangsta rap να «λυγίσει», ξεσπώντας σε κλάματα. Μερικά χρόνια αργότερα, ένας από τους μετέπειτα μεταθανάτιους δίσκους του θα δανειζόταν τον τίτλο ενός από τα κορυφαία ποιητικά της έργα: Του «And Still I Rise».

Για τη Hip-Hop και εν γένει τη μαύρη κουλτούρα, η απώλεια της Μάγιας Αγγέλου σηματοδότησε το πέρασμα μιας αξεπέραστης προσωπικότητας που κατόρθωσε να φέρει την κοινωνική συνείδηση, την ποίηση και την πολιτιστική κληρονομιά στα σύγχρονα ακροατήρια, κάνοντάς τες πυξίδα για το αύριο.

«Ακόμη ανατέλλω»

Το «Ξέρω γιατί κελαηδάει το πουλί στο κλουβί», το αυτοβιογραφικό βιβλίο της Μάγιας Αγγέλου που πρωτοκυκλοφόρησε το 1969 και έκτοτε επανεκδίδεται και μεταφράζεται συνεχώς, είναι ένα βιβλίο τόσο ευφρόσυνο και τόσο οδυνηρό, τόσο μυστηριώδες και τόσο αξιομνημόνευτο, όσο η ίδια η παιδική ηλικία.

Τα τελευταία της χρόνια, ζούσε στο Ουίνστον - Σάλεμ στη Βόρεια Καρολίνα, όπου ήταν καθηγήτρια Αμερικανικών Σπουδών στο Πανεπιστήμιο Γουέικ Φόρεστ. Εγραψε περισσότερα από 30 βιβλία και με το έργο της έδωσε φωνή στους απόκληρους της ζωής. Μέχρι το τέλος, ήταν απολύτως σίγουρη πως δεν είναι δυνατό να ξοδέψει κανείς όλη του τη δημιουργικότητα. Κι αυτό γιατί δεν τελειώνει η δημιουργικότητα. Οσο περισσότερη χρησιμοποιείς, τόσο περισσότερη έχεις. Κατάφερε να χτίσει γέφυρες στους διχασμούς και να επουλώσει τραύματα. Μίλησε για την εποχή της και την εποχή μας. Εγραφε μέχρι το τέλος και υπερασπιζόταν τους αδύναμους και τα θύματα της κοινωνικής, πολιτικής, οικογενειακής και φυλετικής βίας.

Πέθανε στις 28 Μάη του 2014.

Ηταν ένα σοφό κι ευτυχισμένο κορίτσι 86 ετών, που έγραφε ποιήματα, όπως το

«Ακόμα ανατέλλω».

Είμαι ένας μαύρος ωκεανός, κυματιστός και ανοιχτός

Εκπνέοντας γιγαντώνομαι κι αντέχω στην παλίρροια

Aφήνοντας πίσω νύχτες φόβου και τρόμου

Ανατέλλω.

Σε ένα ηλιοβασίλεμα που είναι θαυμαστά ξάστερο

Ανατέλλω

Κουβαλώντας τα χαρίσματα που οι πρόγονοι μού κληροδότησαν

Είμαι το όνειρο και η ελπίδα του σκλάβου.

Ανατέλλω.

Της
Σεμίνας ΔΙΓΕΝΗ