«Τι σόι άνθρωποι ήταν αυτοί;»

Για μια απάντηση στην ερώτηση «τι σόι άνθρωποι ήταν αυτοί;»

Στον Γράμμο, λοιπόν και πάλι. Γιατί άραγε; Τι έχει αυτό το βουνό και μας έλκει; Μια πρώτη απάντηση είναι εύκολη: Εκεί, όπως και στο Βίτσι, κορυφώθηκε η τρίχρονη εποποιία του ΔΣΕ, εκεί ήταν το κέντρο της Ελεύθερης Ελλάδας, εκεί ακόμα και σήμερα συναντάς τα ίχνη εκείνων σαν να μη πέρασε μια μέρα. Δεν ήταν όμως πάντα έτσι εύκολη η απάντηση.

Κάποια στιγμή, σε οδυνηρή συγκυρία, τότε που η αντεπανάσταση έκανε επέλαση σε παγκόσμιο επίπεδο, χρειάστηκε το Κόμμα μας, το ΚΚΕ, να ξαναδεί την ιστορία του, να ξαναδιαβάσει τις σελίδες του. Και τότε προκύψανε ερωτήσεις γενικά για τη μεγάλη δεκαετία του 1940 και για κείνον τον αγώνα που μέχρι τότε οι ιστορήσεις του γίνονταν λίγο στο σιωπηλό. Χρειάστηκε η μελέτη της ιστορίας και της στρατηγικής του κομμουνιστικού κινήματος στον αιώνα που πέρασε να καταλήξει στο συμπέρασμα πως ο αγώνας του ΔΣΕ συνιστά  την κορυφαία στιγμή της ταξικής πάλης στη χώρα μας. Δεν ήταν απλά ένα “δεύτερο αντάρτικο”. Κι αυτό γιατί ο ΔΣΕ, συγκρουόμενος με  τον στρατό της αστικής τάξης, αμφισβήτησε εξ αντικειμένου στην πράξη την αστική κυριαρχία. Κατέχτησε με το όπλο στο χέρι μια λεύτερη ζωή. Κι έφτασε ως τις μέρες μας το μήνυμα “όταν ο λαός θέλει, με το ΚΚΕ μπροστά, μπορεί!”
Έτσι αρχίσαμε να βαδίζουμε στα βήματά τους, να ψάχνουμε τα χνάρια τους. Και ν΄ αναρωτιόμαστε “τι σόι άνθρωποι ήταν αυτοί;”
Η φράση τυπώθηκε σε τίτλο στον Ριζοσπάστη, στο μακρινό 1997. Μια ομάδα συντρόφων από την Θεσσαλονίκη, έγραψαν γι’ αυτό το πρώτο ταξίδι στα χνάρια των μαχητών του ΔΣΕ. Είχε προηγηθεί δυο χρόνια πριν ένα ταξίδι που οργάνωσε το ΚΜΕ με 150 επιζώντες μαχητές του ΔΣΕ σε Γράμμο και Βίτσι, τότε πήραμε την πρώτη γεύση.
Το 1996 η ίδια η γενική γραμματέας της ΚΕ του ΚΚΕ Αλέκα Παπαρήγα ανέβηκε στη Λυκόραχη και τοποθέτησε την πρώτη πλάκα για τους μαχητές του ΔΣΕ. Τότε περπατήσαμε για πρώτη φορά στα θρυλικά Πατώματα. Έκτοτε εκατοντάδες  μέλη και φίλοι του ΚΚΕ ανέβηκαν στα βουνά. Ο Γράμμος από ένα βουνό του φόβου μετατράπηκε σ’ ένα βουνό που κάθε χρόνο οι πεζοπορικές ομάδες βάζουν στο πρόγραμμά τους. Δεν ήταν εύκολο όλο αυτό. Ούτε χάρτες δεν είχαμε τότε. Κι όμως σήμερα στους σύγχρονους χάρτες θα βρεις τη διαδρομή από το Πληκάτι στο 2520, την ανάβαση της Αρένας, την ανάβαση στον Κλέφτη, τη διάσχιση από την Πυρσόγιαννη στο Γκόλιο κι από κει στο Κάμενικ. Η διαδρομή Γιαννοχώρι Αλεβίτσα είναι πλέον κλασική. Εσχάτως και ο γύρος του Τσάρνου με αφετηρία στο Γιαννοχώρι, ανέβασμα στο Παπούλι, πέρασμα στο Τσάρνο κι από κεί κάτω στο Λειβαδοτόπι. Τώρα πλέον μπαίνει στους χάρτες και η διαδρομή του Νοσοκομείου στο Λιανοτόπι. Όλα μοιάζουν εύκολα. Δεν ήταν. Έχουν γίνει ως τώρα 6 αποστολές στον Σούφλικα για να βρούμε κάποιες συγκεκριμένες εγκαταστάσεις. Μια τέτοια αποστολή όμως σημαίνει τρεις μέρες ταξίδι, σημαίνει ατέλειωτες ώρες στον χάρτη και στις δορυφορικές φωτογραφίες, να εντοπιστούν πιθανά περάσματα. Κι ύστερα η δοκιμασία της πράξης. Σε μια αεροφωτογραφία της ΓΥΣ αποκαλύπτεται ότι στην κορφή της Σκάλας υπάρχουν κτίσματα. Άντε ανέβα. Ανεβήκαμε και τα βρήκαμε. Με τα ξύλα ακόμα από το αμπρί στη θέση τους. Για χρόνια όλοι έδειχναν σα νοσοκομείο μια σπηλιά, το επιτόπου δεν δικαίωνε την περιγραφή για έναν χώρο περίθαλψης 1200 ανθρώπων. Ένας τσοπάνης επέμενε πως είχε βρει χαλάσματα. Άντε ψάξε, ξανά και ξανά. Βήμα το βήμα. Και τα βρήκαμε, όχι ένα και δυο, τριανταπέντε κτίσματα. Και τα μονοπάτια τους.

Η πρώτη αναφορά

Γράφαν τότε οι σύντροφοι από τη Θεσσαλονίκη που το γραπτό τους έγινε αφορμή – παρακίνηση για όσους συνεχίσαμε μετά:
«Η επέτειος των 50 χρόνων του ΔΣΕ έδωσε μια ώθηση, κύρια σε νεότερους συντρόφους, να γνωρίσουμε από πιο κοντά την εποποιία του ΔΣΕ. Μέσα σ’ αυτό το επετειακό κλίμα που δημιούργησε η απόφαση της ΚΕ να τιμήσουμε οργανωμένα το ΔΣΕ, γεννήθηκε η σκέψη από μια ομάδα συντρόφων της ΚΟΘ να περπατήσουμε εκεί όπου στις 20 - 21 Αυγούστου του 1948 κινήθηκαν πραγματοποιώντας - μετά από 70 μέρες μαχών - τον ελιγμό οι σύντροφοί μας του ΔΣΕ και πέρασαν διατηρώντας ακέραιες τις δυνάμεις τους στο Βίτσι.
Η υλοποίηση αυτής της σκέψης μας έσπρωχνε σε συγκεκριμένα καθήκοντα. Στρωθήκαμε στο διάβασμα, κύρια πηγή μελέτης το περιοδικό του ΔΣΕ (εκδόσεις «Ριζοσπάστης») αντίστοιχες εκδόσεις του ΓΕΣ και άλλες εκδόσεις. Μέσα από τη μελέτη και εξασφάλιση χαρτών από ορειβατικούς συλλόγους, μελετήσαμε την περιοχή, χαράξαμε πορεία, εντοπίσαμε συντρόφους που είχαν πάρει μέρος στη μάχη του ‘48. Συζητήσαμε μαζί τους, εξασφαλίσαμε τη συμμετοχή τους στην ομάδα για να έχουμε άμεσες αφηγήσεις στο χώρο. Εξασφαλίσαμε την απαιτούμενη υλικοτεχνική υποδομή (κατάλληλα αυτοκίνητα, ενδυμασία, τροφοδοσία, πρώτες βοήθειες, επικοινωνία, τηλεοπτική κάλυψη κ.ά.)».
Συγκλονίζει η περιγραφή τους όταν φτάσανε κάτω από τον θρυλικό Κλέφτη:
«Ο Κλέφτης, τώρα ξέρουμε, είναι μπροστά μας κι επάνω μας. Είναι τόση η λαχτάρα να τον ανέβουμε, που ορμάμε κατ’ ευθείαν προς την πλαγιά με τις οξιές. Κανένας μας δε γνωρίζει αν υπάρχει μονοπάτι. Κάτι πατημένα χόρτα μάς παραπλανούν. Πέφτουμε μέσα στην πλαγιά, πυκνό φύλλωμα, χαμηλόκλαδες οξιές, παχύ στρώμα φυλλώματος που γλιστρά επικίνδυνα, απότομη ανηφόρα, τραβάμε στα τυφλά. Οι σφυγμοί ανεβαίνουν στους 180, μούσκεμα στον ιδρώτα, τα στήθια ανεβοκατεβαίνουν. Το πείσμα είναι μεγάλο. Ο «καμεραμάν» υποφέρει περισσότερο, το ίδιο ο σύντροφος που κουβαλάει τον τρίποδα. Και κείνος ο σύντροφος, ο παλιός αντάρτης του ΕΛΑΣ, με το πρόβλημα στην καρδιά, να ορμάει ίσα πάντα, καθόλου πλάγια διαδρομή. Κάνουμε στάσεις για τις αναγκαίες ανασυντάξεις, απώλειες. Αχ, αυτός ο σύντροφος με το στομάχι, ο Φίλιππος, έχει και πυρετό, μένει στα μισά, παίρνει εντολή να γυρίσει στη βάση.
Το πείσμα είναι μεγάλο, πίσω δεν κάνουμε. Ξέρουμε ότι η κορφή είναι από πάνω μας, πάνω - κάτω 200 μέτρα. Δε βλέπεις τίποτε παρά μόνο ρόμπολα θεόρατα, φτέρες ένα μπόι και οξιές. Η αποκοτιά μας υπήρξε πολύτιμη, πήραμε μια γεύση το τι σημαίνει να ορμάς σε ύψωμα εν ώρα μάχης. Άνιση, βέβαια, η σύγκριση, αλλά πολύτιμη».
Λίγο νωρίτερα γράφαν για την Αλεβίτσα: «Στην κορυφή της Αλεβίτσας σε πιάνει δέος. Αρχίζεις να γίνεσαι συγκρίσιμος. Καθώς τα αυτοκίνητα σκοντάψανε στο δασικό χωματόδρομο, αναστατώνεσαι μαζί τους και δυσανασχετείς. Στο μυαλό αρχίζει τότε η σύγκριση “για σκέψου να ανεβαίνεις ετούτη την πλαγιά πολεμώντας, νηστικός, κακοντυμένος, με βροχή, με ζέστη. Τι σόι άνθρωποι ήταν αυτοί;”».

 Κάθε σπιθαμή γης μάρτυρας της τιτανομαχίας

Έτσι ακριβώς κυλήσαν όλα αυτά τα χρόνια. Διάβασμα το ένα μετά το άλλο τα υλικά από το αρχείο του ΚΚΕ, σκύψιμο στον χάρτη, οργάνωση της αποστολής.
Και μετά οδηγίες για τους επόμενους. “Όταν περπατάς στο βουνό να ξέρεις πως αυτή η γραμμή από λουλούδια δεν είναι αθώα, είναι ένα χαράκωμα που στο αφράτο χώμα του ριζώσαν τα λουλούδια» Κι έτσι ακολουθώντας τις γραμμές των λουλουδιών ανακαλύπταμε το ένα μετά το άλλο τα αμπριά και τα πολυβολεία στη γραμμή Στενό Καρδάρι Γκόλιο.
Στο Σμόλικα, πάνω στο αλπικό λιβάδι σε ξάφνιαζε από μακριά η πέτρινη ράχη, από κοντά ανακαλύπτεις ένα πυκνό δίκτυο πολυβολείων με εκατοντάδες σφαίρες που δεν μπήκαν καν στη θαλάμη των όπλων.
Σ’ ένα ρέμα στο Σγούρο ένας σωρός από πέτρες αποκαλύπτει έναν φούρνο! Στο Παπούλι ένα πυκνό δίκτυο χαρακωμάτων σε οδηγεί στις εγκαταστάσεις της τελευταίας διμοιρίας που υπεράσπισε το ύψωμα και που το σημείωμά της γι αυτή τη μάχη το βρίσκεις στο Μουσείο στο Νεστόριο.
Στο Κάμενικ ακολουθώντας το συρματόπλεγμα του ναρκοπεδίου βρίσκεις τους σωλήνες από τα “πάντζερ φάουστ”. Και στη Ρουσελίτσα δίπλα στη βάση του αντιεροπορικού που σήμερα είναι στην αυλή της ΚΕ στον Περισσό βρίσκεις μια μικρή πολιτεία χτισμένη από πέτρα.
Βγαίνεις λίγο από το μονοπάτι στη Πέτρα Μούκα και συναντάς μια ολόκληρη μονάδα πυροβολικού, το μαρτυρούν τα δεκάδες άσκαστα ακόμα βλήματα.
Μα δεν υπάρχει σπιθαμή γη σ’ αυτό το βουνό που να μη μαρτυρά ότι εδώ έγινε τιτανομαχία.
Στα χρόνια που πέρασαν εκατοντάδες νεολαίοι της ΚΝΕ συνέχισαν σ’ αυτά τα βήματα. Κι αυτό που αρχικά ήταν μια δίψα να μάθουμε, μετατράπηκε σε μια απόφαση να αναδειχθεί όλος αυτός ο τόπος. Έτσι έγινε το μνημείο στη Λυκόραχη, τα μουσεία στη Θεοτόκο και την Καλλιθέα, τα μνημεία στην Πύλη, στον Πυξό, στο Βροντερό. Κάθε τόπος και μια ξεχωριστή ιστορία. Εδώ ήταν η έδρα της ΚΕ, εκεί η Προσωρινή Κυβέρνηση, πιο πέρα η συνδιάσκεψη των γυναικών. Σ’ εκείνη τη ράχη της Σκούρτζας δόθηκε η αποφασιστική απόκρουση του αστικού στρατού στο Λυκοπέρασμα. Κι εκεί στο Γκόλιο τραυματίστηκε ο Μπελογιάννης, πάνω απ το Βατοχώρι σκοτώθηκε ο Σκοτίδας. Κι έτσι πορευόμαστε όλα αυτά τα χρόνια σύντροφοι. Και για όλα αυτά συναντιόμαστε και πάλι τούτες τις μέρες στον Γράμμο.

Θ.Λ

 Απόσπασμα από το αφιέρωμα που θα περιλαμβάνεται στις σελίδες του περιοδικού,"Ο", για την 32ης Αντιιμπεριαλιστική Κατασκήνωση της ΚΝΕ