70 χρόνια από τη λήξη της τρίχρονης ένοπλης ταξικής αναμέτρησης (1946 - 1949)

ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΚΟΣ ΣΤΡΑΤΟΣ ΕΛΛΑΔΑΣ

Στις 29 Αυγούστου του 1949 το σύνολο των δυνάμεων του Δημοκρατικού Στρατού Ελλάδας (ΔΣΕ) περνούσε στις Λαϊκές Δημοκρατίες, έχοντας φέρει σε πολύ δύσκολη θέση την εξουσία της αστικής τάξης στη διάρκεια της τρίχρονης πάλης του.

Ο Γράμμος και το Βίτσι ήταν τα τελευταία οχυρά του ΔΣΕ.

Η καθοδήγηση του Κόμματος και του ΔΣΕ αντιλήφθηκε ότι η επίθεση του εχθρού θα γινόταν στο Βίτσι, όπου ήταν συγκεντρωμένη η κύρια δύναμη του ΔΣΕ, ενώ ήταν εύκολη και η πρόσβαση μηχανοκινήτων. Ετσι, πήραν μέτρα για την οχύρωση του Βίτσι και την οργάνωση της άμυνας, με ταυτόχρονη έντονη διαφωτιστική δουλειά.

Το κυβερνητικό σχέδιο για την κατάληψη του Βίτσι και του Γράμμου είχε την κωδική ονομασία «Πυρσός». Η εκτέλεσή του είχε ανατεθεί από τον αρχιστράτηγο Αλ. Παπάγο στον αντιστράτηγο Κ. Βεντήρη. Προέβλεπε, στην πρώτη φάση, παραπλανητική επίθεση στον Γράμμο, με σκοπό να εξαναγκαστεί ο ΔΣΕ να μεταφέρει σ' αυτόν δυνάμεις του από το Βίτσι. Στη δεύτερη φάση, το σχέδιο προέβλεπε επίθεση των κυβερνητικών στο Βίτσι για την κατάληψή του. Και στην τρίτη φάση, την τελική επίθεση στον Γράμμο, ώστε να παρεμποδιστεί η υποχώρηση του ΔΣΕ στην Αλβανία, να εγκλωβιστεί και να εξοντωθεί.

Η παραπλανητική επίθεση στον Γράμμο, με την κωδική ονομασία «Πυρσός Α΄», ξεκίνησε στις 2 Αυγούστου 1949 και κράτησε μέχρι τις 9 του μήνα, με την ισχυρή δράση του Πυροβολικού και της Αεροπορίας. Μόνο την πρώτη βδομάδα των επιχειρήσεων η Αεροπορία του κυβερνητικού στρατού πραγματοποίησε 384 εξορμήσεις κατά των θέσεων του ΔΣΕ, ρίχνοντας 446 βόμβες των 113 και 227 κιλών, 938 ρουκέτες και 176 ναπάλμ. Καταλήφθηκαν τα υψώματα 1425, Ταμπούρι, 1806 κ.ά., που αποτέλεσαν σημαντικές βάσεις εξόρμησης για τις μετέπειτα επιθέσεις του κατά του Γράμμου.

Στο Βίτσι

Στις 10 προς 11 Αυγούστου ξεδιπλώθηκε η κύρια επίθεση στο Βίτσι, με την κωδική ονομασία «Πυρσός Β΄». Οι κυβερνητικές δυνάμεις αποτελούνταν από 4 Μεραρχίες, 2 Μονάδες Καταδρομών, 5 Τάγματα Εθνοφυλακής, με 110 πυροβόλα, πολλά άρματα και θωρακισμένα και 87 αεροπλάνα. Το σύνολο των δυνάμεων ήταν περίπου 80.000 άντρες.

Ο ΔΣΕ παρέταξε δύο Mεραρχίες, τη 10η και την 11η, δύναμης δύο Ταξιαρχιών η καθεμία, καθώς και 2 Διλοχίες της Σχολής Αξιωματικών του Γενικού Αρχηγείου. Επίσης, διέθετε 6 Μοίρες Αντιαρματικού, Ορεινού και Πεδινού Πυροβολικού, συνολικά περίπου 8.800 μαχητές και μαχήτριες, ενώ δεν διέθετε εφεδρείες.

Ο κυβερνητικός στρατός εξαπολύοντας επίθεση στον κεντρικό τομέα του Βίτσι (είχε χωριστεί σε τρεις τομείς, το δεξιό, τον κεντρικό και τον αριστερό), τον διέσπασε καταλαμβάνοντας στις 11 - 12 Αυγούστου μια σειρά από αμυντικές θέσεις του ΔΣΕ (Μπάρο - Λέσιτς - Τσούκα).

Προκλήθηκε σοβαρός κίνδυνος να κυκλωθούν και να εξοντωθούν οι δυνάμεις του ΔΣΕ. Γι' αυτό, στις 16 Αυγούστου 1949, τα τμήματα του ΔΣΕ εγκατέλειψαν το Βίτσι και ελίχθηκαν προς τον Γράμμο.

Στον Γράμμο

Τις επιχειρήσεις του κυβερνητικού στρατού στον Γράμμο διηύθυνε ο στρατηγός Τσακαλώτος, που είχε καλέσει τον βασιλιά Παύλο να παρακολουθήσει την έναρξη της επιχείρησης από την περιοχή της Αμμούδας.

Ο κυβερνητικός στρατός παρατάχθηκε με 5 Μεραρχίες (1η, 3η, 8η, 9η, 15η), την 77η Ταξιαρχία, 4 ελαφρά Συντάγματα Πεζικού, 5 Συντάγματα Πεδινού Πυροβολικού, 3 Μοίρες μέσων πυροβόλων, 6 Μοίρες Ορειβατικού Πυροβολικού, σε συνδυασμό με ισχυρές δυνάμεις τεθωρακισμένων και Αεροπορίας.

Απέναντί του ο Δημοκρατικός Στρατός παρέταξε περίπου 12.500 μαχητές και μαχήτριες (6.582 υπήρχαν στον Γράμμο και περίπου άλλοι 6.000 που μετακινήθηκαν από το Βίτσι).

Η επίθεση του αστικού στρατού για την κατάληψη του Γράμμου («Πυρσός Γ΄») άρχισε στις 24 Αυγούστου 1949. Ο ΔΣΕ ξεπέρασε κάθε όριο αντοχής, αλλά ήταν αδύνατο να νικήσει. Η Αεροπορία του κυβερνητικού στρατού πραγματοποίησε έως τις 30 Αυγούστου 87 επιθέσεις με αεροσκάφη «Χάρβαρτ», 591 με «Σπιτφάιαρ», 176 με «Χελντάιβερς», 81 με «Ντακότα», 37 με «Χάρβαρτ Οστερ» κ.ά. Ρίχτηκαν κατά του ΔΣΕ 2.004 ρουκέτες, 785 βόμβες των 500 λιβρών, 689 των 250 λιβρών, 1.490 των 20 λιβρών και επίσης 172 εμπρηστικές βόμβες ναπάλμ.

Η 9η Μεραρχία του κυβερνητικού στρατού εισχώρησε στα μετόπισθεν του ΔΣΕ στις 26 του μήνα, κατά μήκος των ελληνοαλβανικών συνόρων. Ο αστικός στρατός επιτέθηκε στο Παπούλι, το οποίο κατέλαβε (26 Αυγούστου), αφού προηγουμένως βομβάρδισε το ύψωμα με βόμβες ναπάλμ. Μετά από σκληρές μάχες κατελήφθησαν το ύψωμα Πόλε και το Τσαγκός Καραούλι. Στις 27 Αυγούστου ο ΔΣΕ εγκατέλειψε τα υψώματα της Πόρτας Οσμάν. Την ίδια μέρα έπεσε και το Φλάμπουρο.

Ο κίνδυνος να κλειστεί κάθε διάβαση προς την Αλβανία και να εγκλωβιστεί ο ΔΣΕ ήταν πλέον άμεσος. Από τις 28 Αυγούστου, άρχισε η σύμπτυξη των δυνάμεών του προς το κέντρο του μετώπου. Στις 29 Αυγούστου έπεσε η Μπάτρα αφού στο μεταξύ είχε περάσει από κει στην Αλβανία η μεγάλη πλειοψηφία των δυνάμεων του ΔΣΕ. Στις 29 προς 30 Αυγούστου έπεσαν ο Γκόλιος και το ύψωμα Κάμενικ. Οι δυνάμεις του ΔΣΕ υποχώρησαν συντεταγμένα στην Αλβανία.