Δημοψήφισμα για το Πολιτειακό

8 Δεκέμβρη 1974: Το Δημοψήφισμα με το οποίο ξεριζώθηκε η μοναρχία στην Ελλάδα

Ηταν ίσως το σημαντικότερο δημοψήφισμα από τη δημιουργία του νεοελληνικού κράτους. Με το Δημοψήφισμα για το Πολιτειακό της 8ης του Δεκέμβρη 1974, ένα πρόβλημα που συνδέθηκε με τις πιο δραματικές εθνικές κρίσεις του τόπου μας, επιλύθηκε οριστικά. 

Με τα αποτελέσματα ξεριζώθηκε η Μοναρχία στον τόπο μας.

Στις 13 Δεκέμβρη 1967, ο τότε βασιλιάς Κωνσταντίνος ο Β΄, αφού είχε  ορκίσει τους χουντικούς πραξικοπηματίες του Απρίλη, επιχείρησε αντικίνημα με στόχο την ανατροπή των συνταγματαρχών. Το κίνημα, που στηρίχτηκε σε μερικούς αξιωματικούς, στη Βόρεια Ελλάδα, χωρίς κανένα σοβαρό σχέδιο, στη βάση τηλεφωνικών επαφών, απότυχε πλήρως. Αργά το βράδυ της ίδιας μέρας ο Γλύξμπουργκ σχεδίασε την αναχώρησή του από τη χώρα. Στο μεταξύ στις 9.30 το βράδυ ο Αρχιεπίσκοπος Ιερώνυμος όρκισε αντιβασιλέα τον Αντιστράτηγο Γ. Ζωιτάκη, ο οποίος με τη σειρά του κάλεσε τον αρχιχουντικό Γεώργιο Παπαδόπουλο να αναλάβει την πρωθυπουργία. Λίγες ώρες μετά, στις 3.20 π.μ. της 14ης Δεκέμβρη, ο Γλύξμπουργκ μαζί με την οικογένειά του και τον «πρωθυπουργό» του, Κωνσταντίνο Κόλλια, εγκατέλειψε  την Ελλάδα και κατέφυγε στη Ρώμη.

Ακολούθησε η έγκριση «Σχεδίου Συντάγματος» της Χούντας, με δημοψήφισμα στις 29 Σεπτέμβρη 1968, σε συνθήκες τρομοκρατίας και χιλιάδες πολιτικούς κρατούμενους στις φυλακές και στις εξορίες, χωρίς δικαίωμα ψήφου. Το Σύνταγμα, με το οποίο διατηρούνταν το πολίτευμα της Βασιλευομένης Δημοκρατίας, «εγκρίθηκε» με 92,21% ΝΑΙ! Τον Μάη του 1973 εκδηλώθηκε το Κίνημα του Ναυτικού, όπου μια ομάδα αντιχουντικών αξιωματικών του Ναυτικού επιχείρησε να ανατρέψει την Χούντα. Το κίνημα προδόθηκε, η δικτατορία συνέλαβε τους αξιωματικούς, θεώρησε συνυπεύθυνο τον Γλύξμπουργκ και ο δικτάτορας Παπαδόπουλος με Συντακτική Πράξη της 1ης του Ιούνη 1973 καταργεί τη Μοναρχία και εγκαθιδρύει Προεδρική Κοινοβουλευτική Δημοκρατία.

Η επικύρωση της πολιτειακής μεταβολής έγινε με το δεύτερο δημοψήφισμα της Χούντας, δυο μήνες μετά, στις 29 του Ιούλη του 1973, με ποσοστό 78,43%% ΝΑΙ και 21,57% ΟΧΙ.

Τα Δημοψηφίσματα της Χούντας κρίθηκαν νόθα και δεν αναγνωρίστηκαν από κανένα κόμμα.

Μετά την πτώση της Χούντας, τον Ιούλη 1974, η κυβέρνηση Καραμανλή, υιοθέτησε την Συντακτική Πράξη της 1ης Αυγούστου 1974, η οποία  επανέφερε σε ισχύ το Σύνταγμα του 1952, χωρίς τις διατάξεις που αναφέρονταν στη μορφή του Πολιτεύματος ως Βασιλευόμενη Δημοκρατία. Με την Συντακτική Πράξη της 4ης Σεπτέμβρη 1974, ορίζεται με σαφήνεια ότι η μορφή του πολιτεύματος θα λυθεί οριστικά με Δημοψήφισμα το πολύ σε 45 μέρες μετά τις βουλευτικές εκλογές, οι οποίες έγιναν στις 17 Νοέμβρη 1974. Ετσι στις 13 Νοέμβρη, ο πρωθυπουργός Κ. Καραμανλής ανακοινώνει ότι το δημοψήφισμα θα διεξαχθεί στις 8 Δεκέμβρη 1974.

Μέχρι το Δημοψήφισμα, Ανώτατος Αρχοντας του Κράτους συνέχισε να είναι ο Πρόεδρος της Δημοκρατίας του δικτατορικού καθεστώτος, Στρατηγός Φαίδων Γκιζίκης.

Τα ψηφοδέλτια του Δημοψηφίσματος της 8 Δεκέμβρη 1974.

Το «πολιτειακό» δεν κυριαρχεί κατά την προεκλογική περίοδο, μολονότι όλα τα κόμματα αναγνωρίζουν την κρισιμότητά του. Πέντε μέρες μετά τις εκλογές και τη νίκη της Νέας Δημοκρατίας, ο αρχηγός της αξιωματικής αντιπολίτευσης, πρόεδρος της Ενωσης Κέντρου Γεώργιος Μαύρος, επισκέπτεται τον πρωθυπουργό Κ. Καραμανλή και συμφωνούν στην «αποκομματικοποίηση» του δημοψηφίσματος. Με την πρόταση συμφωνεί και ο πρόεδρος του ΠΑΣΟΚ Α. Παπανδρέου. Ετσι τα Κόμματα απέφυγαν να δώσουν ανοιχτή πολιτική μάχη. Η αντιπαράθεση των απόψεων έγινε ανάμεσα σε ιδιώτες που εκπροσωπούσαν το ένα ή το άλλο στρατόπεδο.

Ο τέως βασιλιάς, που ζει στο Λονδίνο, εμφανίζεται σε δυο τηλεοπτικά δεκάλεπτα. Και οι δυο ομιλίες του φαίνονται να απευθύνονται στο θυμικό των τηλεθεατών, καθώς ο Κωνσταντίνος εκφράζεται με νοσταλγία για την Ελλάδα, τον «τόπο όπου βρίσκονται οι τάφοι των προγόνων του». Οσον αφορά το ιδεολογικό περιεχόμενο του αγώνα, υπέρ ή κατά της βασιλείας, ζήτημα αιχμής αναδεικνύεται η στάση του τέως βασιλιά κατά της διάρκεια της δικτατορίας.

Τα αποτελέσματα

Το 69,2% των ψηφοφόρων τάσσεται υπέρ της αβασίλευτης δημοκρατίας και υπέρ της βασιλευομένης το 30,8%. Το ποσοστό αποχής είναι 24,5%, δηλαδή κατά 4% μεγαλύτερο από ό,τι στις πρόσφατες βουλευτικές εκλογές.

Το βράδυ της Κυριακής, 8 Δεκέμβρη, όταν γνωστοποιούνται τα πρώτα αποτελέσματα, που δίνουν μεγάλο προβάδισμα στην «Αβασίλευτο», ο λαός της Αθήνας ξεχύνεται στους δρόμους.

Ο Ριζοσπάστης της Τρίτης 10 Δεκέμβρη 1974,

πανηγυρίζει το αποτέλεσμα του Δημοψηφίσματος

Στις 15 του Δεκέμβρη υποβάλλει την παραίτησή του ο Πρόεδρος της Δημοκρατίας, Φαίδων Γκιζίκης και στις 18 Δεκέμβρη εκλέχτηκε από τη Βουλή και ορκίστηκε ως προσωρινός Πρόεδρος της Δημοκρατίας ο βουλευτής Επικρατείας της Νέας Δημοκρατίας, Μιχαήλ Στασινόπουλος.

Στη συνέχεια η Ε΄ Αναθεωρητική Βουλή ψηφίζει το Σύνταγμα της Ελλάδας στις 7 Ιούνη 1975 (άρχισε να ισχύει από τις 11 Ιούνη), με το οποίο καθιερώθηκε η Προεδρευόμενη Κοινοβουλευτική Δημοκρατία, και στις 19 Ιούνη 1975 η Βουλή εκλέγει τον υποστηριζόμενο από τη ΝΔ Κωνσταντίνο Τσάτσο πρώτο Πρόεδρο της Δημοκρατίας, με 210 ψήφους.

Από τη δημιουργία του νεοελληνικού κράτους μέχρι σήμερα έχουν πραγματοποιηθεί 9 Δημοψηφίσματα, από τα οποία:

Τα τρία (1862 – 1920 – 1946) αφορούσαν το πρόσωπο του Βασιλιά ή το ερώτημα της επανόδου συγκεκριμένου προσώπου στο θρόνο.

Τα τέσσερα (1924 – 1935 – 1973 – 1974) αφορούσαν ευθέως τη μορφή του Πολιτικού συστήματος (Βασιλευόμενη – Προεδρευόμενη ή Αβασίλευτη).

Και τα δύο: της Δικτατορίας το 1968 για την έγκριση του χουντικού Συντάγματος, και το Δημοψήφισμα του ΣΥΡΙΖΑ της 5ης Ιούλη 2015 με το οποίο ΔΕΝ ΕΓΚΡΙΘΗΚΕ (ΟΧΙ 61,31%) το σχέδιο συμφωνίας που είχαν καταθέσει οι τρεις «θεσμοί», αλλά αυτό δεν εμπόδισε την κυβέρνηση του ΣΥΡΙΖΑ, αμέσως μετά να αποδεχτεί  νέο μνημόνιο, με κάποιες φραστικές διαφοροποιήσεις, μετατρέποντας περήφανα το ΟΧΙ σε ΝΑΙ.

Το σκίτσο που συνοδεύει το θέμα είναι του Σπύρου Ορνεράκη. Ένα σκίτσο που δημιουργήθηκε το 1974 και έγινε σύμβολο των οπαδών της Αβασίλευτης Δημοκρατίας, μπροστά στο Δημοψήφισμα του 1974

  ΑΝΔΡΕΑΣ ΔΕΝΕΖΑΚΗΣ