“Θωρηκτό Ποτέμκιν”

Κάνει πρεμιέρα στους κινηματογράφους, 21/12/1925, η ταινία του Σεργκέι Αϊζενστάιν “Θωρηκτό Ποτέμκιν”

Ανάμεσα στις δημιουργίες του Σεργκέι Αϊζενστάιν, μπορούμε να ξεχωρίσουμε την ταινία «ΘωρηκτόΠοτέμκιν» (1925), καθώς θεωρείται ότι είναι ίσως η πληρέστερη ταινία του βωβού κινηματογράφου και ένα από τα αριστουργήματα της έβδομης τέχνης, μεταξύ των 10 σημαντικότερων ταινιών όλων των εποχών. 

Και μπορεί ο κινηματογράφος σήμερα να έχει κάνει τεράστια άλματα μέσα και από την εξέλιξη

της τεχνολογίας, έχει αξία όμως, ιδιαίτερα οι νέοι να έρχονται σε επαφή και να συναντιούνται με μεγάλους σταθμούς - ή τομές - σε αυτήν την πορεία του κινηματογράφου και αναμφισβήτητα μια τέτοια ταινία - σταθμός είναι το «Θωρηκτό Ποτέμκιν».

Η ταινία, διάρκειας 65 λεπτών, αποτελείται από πέντε επεισόδια: «Ανδρες και Σκουλήκια» (οι ναύτες διαμαρτύρονται για το χαλασμένο φαγητό), «Δράμα στο Λιμάνι» (οι ναύτες επαναστατούν), «Ενας νεκρός καλεί για Δικαιοσύνη» (ο λαός της Οδησσού κλαίει το νεκρό αρχηγό), «Τα σκαλιά της Οδησσού» (οι στρατιώτες του Τσάρου αιματοκυλούν την Οδησσό), και «Συνάντηση με τη ναυτική μοίρα» (οι τσαρικές δυνάμεις ενώνονται με τους στασιαστές του «Ποτέμκιν»). Ο Αϊζενστάιν χρησιμοποίησε ερασιτέχνες ηθοποιούς για να αποδώσουν καλύτερα τους χαρακτήρες της ταινίας.

Η ταινία βραβεύτηκε το 1926 με το χρυσό μετάλλιο της Εκθεσης του Παρισιού και την ίδια χρονιά θεωρήθηκε ως η καλύτερη ταινία από την Αμερικανική Ακαδημία Κινηματογράφου. Ωστόσο, σε μια σειρά χώρες τα αστικά καθεστώτα απαγόρευσαν την προβολή της όπως π.χ. στη Γαλλία και ένα χρόνο μετά στην Αγγλία, όπου οι βρετανικές αρχές απαγόρευσαν την προβολή για να μην εξωθήσουν τους εργάτες σε εξέγερση! Στην Ελλάδα, εφαρμόστηκε επίσης η πολιτική της λογοκρισίας με αποτέλεσμα το «Θωρηκτό Ποτέμκιν» να πρωτοπροβληθεί μόλις το 1952! Ας δούμε, όμως, ένα μικρό χρονικό της απαγόρευσης της ταινίας και των αντιδράσεων που προκλήθηκαν μέσα από τα δημοσιεύματα του «Ριζοσπάστη» της εποχής.

Το χρονικό της απαγόρευσης

Στις 7 Γενάρη του 1927, ο «Ριζοσπάστης», με πρωτοσέλιδο ρεπορτάζ, μεταφέρει την είδηση της απαγόρευσης, σχολιάζοντας ότι «οι Ελληνες τσαρικοί τρέμουν το φως της επανάστασης του 1905». Το μακροσκελές ρεπορτάζ (που συνοδεύεται με φωτογραφία της ταινίας) αναφέρει ανάμεσα σε άλλα: 

«Ενώ σε όλους τους κινηματογράφους προβάλλονται άθλιες πορνογραφικές ταινίες και κανένας έλεγχος δεν έγινε για όλα τα αντιδραστικά, τα συκοφαντικά για τη Σοβιετική Ρωσία έργα, οι αρμόδιοι απαγόρευσαν χθες το "Ποτέμικν", το κινηματογραφικό αυτό μεγαλούργημα που δεν είνε παρά πιστή αναπαράσταση μιας δραματικωτάτης ιστορίας από την επανάσταση του 1905. Εάν μια αντιδραστική οργάνωση έφτιαχνε διαστρεβλώνοντας την ιστορία, μια ταινία στην οποία παριστάνοντο ως αιμοβόροι οι ναύτες του ρωσσικού στόλου, ασφαλώς τότε όχι μόνο θα επετρέπονταν αλλά και οι μαθητές και οι στρατιώτες θα οδηγούντο εκεί για να ιδούν την ανύπαρκτο στην πραγματικότητα μπολσεβικική κόλαση. 

Τώρα που πρόκειται να γίνη φως σε μια μαύρη σελίδα της τσαρικής Ρωσσίας, ανταριάζονται οι άνθρωποι που στην Ελλάδα δεν κάμνουν τίποτε άλλο παρά να συνεχίζουν το έργο των τσαρικών. Και νομίζουν ότι με την απαγόρευση της προβολής ενός έργου θα σώσουν το καθεστώς των; Πόσο είνε πρόστυχοι, βάρβαροι και μωροί;».

Στη συνέχεια, περιγράφοντας τις αντιδράσεις του κόσμου σημειώνει: «Χθες το μεσημέρι προτού να αρχίση η προβολή του έργου στο κινηματοθέατρο "Ολύμπια" η διεύθυνση του θεάτρου επήρε τη διαταγή ότι δεν θα προβληθή το "Ποτέμκιν" προτού λογοκριθή. Αν και η είδηση αυτή εγγράφη στις απογευματινές εφημερίδες την ώρα που αρχίζουν οι παραστάσεις πλήθος κόσμου είχε συγκεντρωθή έξω από το θέατρο. Βλέποντας ότι πραγματικά είχε απογορευθή η προβολή όλο εκείνο το πλήθος εξέφραζεν με έντονες εκφράσεις την αγανάκτησή των και έφευγαν για να τα διαδεχθούν και νέα πλήθη. Εάν δεν απαγορευόνταν - όπως ομολογούν και οι αντιδραστικώτεροι από τους ειδικούς - το "Ποτέμκιν" θα εσημείωναν ρεκόρ συρροής άγνωστο μέχρι σήμερα στους κινηματογράφους της Ελλάδας, των Βαλκανίων και γενικά όλης της Ανατολής. Εξαιρετική ήταν η συρροή εργατών, την αγανάκτηση των οποίων καταλαβαίνει ο καθένας για τη σκανδαλώδη απαγόρευση».

Και, στη συνέχεια, προσθέτει για την ταινία: «Καταπληκτική επιτυχία παντού όπου προεβλήθη. Οσες αστικές εφημερίδες ούρλιαζαν εναντίον της προβολής του "Ποτέμκιν" έγραψαν ότι αυτό απαγορεύθη στις πολιτισμένες χώρες. Βρέθηκαν στην αρχή στενοκέφαλοι αντιδραστικοί οι οποίοι σκέφτηκαν να το απαγορέψουν. Τώρα όμως αυτό παίζεται με εξαιρετική επιτυχία σχεδόν παντού. Στο Βερολίνο παίζεται σε 10 κινηματογράφους ταυτοχρόνως. Στην Ελβετία εσημείωσε ρεκόρ εισπράξεων. Στην Ολλανδία ο υπουργός των Στρατιωτικών θέλησε να απαγορεύση την είσοδο στους αξιωματικούς και τους στρατιώτες. Στο τέλος όμως ούτε αυτό δεν έκαμε. Στην Αμερική θέλησαν να αφαιρέσουν τη σκηνή που οι αξιωματικοί επιβάλλουν τους ναύτες να φαν το σκουληκιασμένο φαΐ. Η διεύθυνση του θεάτρου για να μην κουτσουρευθή το έργο ανέβαλε την προβολή και έκανε έφεση εναντίον της αποφάσεως (...) Και οι πιο λυσσασμένοι εχθροί της Σοβιετικής Ρωσσίας μένουν έκθαμβοι μπρος στο κινηματογραφικό αυτό μεγαλούργημα».