Φραντς Κάφκα

Ο Φραντς Κάφκα γεννήθηκε στις 3 Ιούλη του 1883 στην Πράγα από Γερμανόφωνους Εβραίους γονείς, σπούδασε νομικά στο Γερμανικό Πανεπιστήμιο της Πράγας και δούλεψε σε μια ασφαλιστική εταιρεία.

  Τα περισσότερα βράδια του τα περνούσε μοναχικά, γράφοντας.
 Είναι εγκλωβισμένος σε ένα φιλοσοφικό δίχτυ ασφυξίας και απαισιοδοξίας, με αποτέλεσμα ούτε στη ζωή ούτε στο λογοτεχνικό του έργο να βλέπει διέξοδο από αυτό αλλά αντιθέτως να βυθίζεται ολοένα και πιο πολύ σ' αυτό.


Στη «Δίκη», που είναι ίσως από τα πιο χαρακτηριστικά του έργα, ένα αθώο θύμα κατηγορείται και σύρεται ανεξήγητα και παράλογα σε μια δίκη όπου και καταδικάζεται και εκτελείται. Για τον Κάφκα η τέχνη είναι το μόνο μέσο φυγής από την τρομακτική πραγματικότητα, πράγμα που στειρώνει τον κοινωνικό ρόλο της τέχνης. Ο Κάφκα θεωρεί ότι το άτομο είναι τελείως μόνο του σε ένα παράλογο σύμπαν. Η σύγκρουση με αυτόν τον κόσμο δεν μπορεί παρά να οδηγήσει στη συντριβή του. Από τη μια διαβάζοντας τη «Δίκη» αλλά κι άλλα έργα του, μπορούμε να δούμε ολοζώντανα την κατάσταση της αποξένωσης στον καπιταλισμό κι ίσως να θέσουμε κάποια ερωτήματα για τον εγκλωβισμό στην ατομικότητα και τη μοναξιά που φέρνει αυτή, ή για την απανθρωπιά συνολικά του συστήματος. Αλλά φτάνει αυτό;

Αξιοπρόσεχτη είναι και η κινηματογραφική μεταφορά της «Δίκης» από τον Ορσον Ουέλς. Ο σκηνοθέτης ξεφεύγει από τον καφκικό υπαρξισμό αλλά πάλι ακολουθεί μια αντιδιαλεκτική φιλοσοφία στο έργο του. Εδώ το άτομο μόνο του δεν έρχεται σε σύγκρουση με ένα ολόκληρο φανταστικό σύμπαν εμμονών αλλά με την κοινωνία ενώ η εκτέλεση είναι μια αναπαράσταση της έκρηξης της ατομικής βόμβας, σημείο κριτικής στην πολιτική των ιμπεριαλιστών. Ετσι η ταινία είναι μια συνταρακτική αποκάλυψη της αποξένωσης και μεταδίδει μια ανησυχία για το μέλλον του κόσμου.

Η αποκάλυψη των βαθιών πληγών του καπιταλισμού κι ο φόβος για τον επερχόμενο «κατακλυσμό» δεν αρκούν για να κατατάξουν τον καλλιτέχνη με τις δυνάμεις της προόδου. «Η δίκη» καθηλώνει με την ατμόσφαιρά της και μας φέρνει καλλιτεχνικά σε επαφή με τη σκληρή πραγματικότητα του καπιταλισμού στην περίοδο του σαπίσματός του, τον ιμπεριαλισμό, αλλά δε «σκουντάει» κανένα να δει διέξοδο, ούτε καν από μια χαραμάδα φως. Αντιθέτως θα λέγαμε πως κανείς βρίσκεται σε ψευδαίσθηση αν πιστέψει πως ο Κάφκα καταδικάζει την αποξένωση. Ο συγγραφέας θεωρεί τον εαυτό του και το άτομο γενικά τελείως ξένο προς όλους, δεν το θεωρεί μέλος της κοινωνίας και όλα αυτά τα θεωρεί μοιραίο κακό κι έτσι η αποξένωση δεν αντισταθμίζεται με καμία διέξοδο, με καμία εναλλακτική λύση.

Ετσι το «προφητικό» για πολλούς έργο του Κάφκα δε λαμβάνει υπόψη καθόλου τη δύναμη των πολλών, των επί γης καταπιεσμένων ανθρώπων, τη δύναμη αλλαγής που κρατά στα χέρια της η εργατική τάξη.

Οι αφορισμοί

Ο Μαξ Μπροντ, αγαπημένος φίλος του Φραντς Κάφκα, βρήκε τους πρώτους αφορισμούς στα περίφημα γαλάζια τετράδια στα οποία ο Κάφκα έγραφε τις σκέψεις του στα 1917-18. Η μεγαλοφυία του συγγραφέα τους κάνουν τους αφορισμούς μικρά πολιτικά κείμενα που μας αφορούν, ιδιαίτερα σήμερα.

1. Ο αληθινός δρόμος περνάει πάνω από ένα σκοινί που δεν είναι τεντωμένο ψηλά, αλλά λίγο πάνω από το έδαφος. Φαίνεται πως σκοπός τους είναι να σε κάνει να σκοντάφτεις πάρα να περπατάς.
2. Υπάρχουν δύο κύριες αμαρτίες από τις οποίες προέρχονται όλες οι άλλες: η ανυπομονησία και η αμέλεια. Εξαιτίας της ανυπομονησίας διώχτηκαν από τον παράδεισο, εξαιτίας της αμέλειας δεν επιστρέφουν. Ισως όμως να υπάρχει τελικά μόνο μία κύρια αμαρτία: η ανυπομονησία. Εξαιτίας της ανυπομονησίας διώχτηκαν, εξαιτίας της ανυπομονησίας δεν επιστρέφουν.
3. Από ένα σημείο και μετά, δεν υπάρχει επιστροφή. Αυτό το σημείο πρέπει να το φτάσουμε.
4. Μην αφεθείς και πιστέψεις πως θα μπορούσες να έχεις μυστικά από το Κακό.
5. Οταν κανείς δεχτεί μια φορά μέσα του το Κακό, δε ζητάει πια να τον πιστεύει κανείς.
6. Το Καλό είναι κατά κάποιον τρόπο απελπιστικό.
7. Ευτυχία είναι να καταλαβαίνεις πως το έδαφος πάνω στο οποίο πατάς δεν μπορεί να είναι μεγαλύτερο απ' όσο σκεπάζουν τα δυο σου πόδια.
8. Από τον πραγματικό αντίπαλο μπαίνει μέσα σου απεριόριστο θάρρος.
9. Ο άνθρωπος δεν μπορεί να ζήσει χωρίς τη διαρκή εμπιστοσύνη σε κάτι άφθαρτο μέσα του, αν και τόσο το άφθαρτο όσο και η εμπιστοσύνη μπορεί να του μένουν διαρκώς κρυμμένα. Μια από τις εκφραστικές δυνατότητες αυτής της απόκρυψης, είναι η πίστη σ' έναν προσωπικό θεό.
10. Στον αγώνα ανάμεσα σ' εσένα και τον κόσμο, υποστήριζε τον κόσμο.
11. Δεν υπάρχει τίποτε άλλο εκτός από τον πνευματικό κόσμο. Αυτό που ονομάζουμε «υλικό» κόσμο είναι το Κακό στον πνευματικό κόσμο. Κι αυτό που ονομάζουμε Κακό είναι μόνο μια αναγκαιότητα σε μια στιγμή μέσα στην αιώνια εξέλιξη.
12. Η συναναστροφή με ανθρώπους παραπλανά όσον αφορά την αυτοπαρατήρηση.
13. Το πνεύμα γίνεται ελεύθερο όταν σταματά να είναι στήριγμα.
14. Μπορείς ν' αποτραβηχτείς από τα βάσανα του κόσμου, σε αυτό είσαι ελεύθερος και ανταποκρίνεται στη φύση σου, αλλά ίσως αυτό ακριβώς το αποτράβηγμα είναι το μοναδικό βάσανο που θα μπορούσες ν' αποφύγεις.
15. Ο θάνατος είναι μπροστά μας όπως στην αίθουσα ενός σχολείου ένας πίνακας που αναπαριστά τη μάχη του Μεγάλου Αλεξάνδρου. Εξαρτάται από τις πράξεις μας σ' αυτή τη ζωή το αν θα ρίξουμε σκοτάδι σ' αυτόν τον πίνακα ή ακόμα κι αν θα τον εξαφανίσουμε.
16. Η δυσαναλογία του κόσμου φαίνεται κατά παρήγορο τρόπο ότι είναι μόνο αριθμητική.
17. Πώς μπορεί να χαίρεται κανείς για τον κόσμο εκτός απ' όταν καταφεύγει σ' αυτόν;
18. Πρώτα δεν καταλάβαινα γιατί δεν έπαιρνα στην ερώτησή μου καμία απάντηση. Σήμερα δεν καταλαβαίνω πώς μπορούσα να πιστεύω ότι ήταν δυνατόν να ρωτάω. Αλλά στην πραγματικότητα δεν πίστευα καθόλου, ρωτούσα μόνο.