Τα προβλήματα και οι διεκδικήσεις των εικαστικών καλλιτεχνών

- Ποια είναι η κατάσταση που βιώνουν σήμερα οι εικαστικοί καλλιτέχνες;

- Με την τελευταία οικονομική κρίση χειροτέρεψε πολύ η θέση των εικαστικών και σε αυτήν τη δυσχερή κατάσταση έρχεται να προστεθεί και η υγειονομική συγκυρία. Οι καλλιτεχνικές εργασίες και η εκθεσιακή δραστηριότητα έχουν σχεδόν νεκρώσει. Παράλληλα, επηρεάζονται όσοι δουλεύουν στον χώρο της σκηνογραφίας και άλλων εφαρμογών των εικαστικών τεχνών με το σταμάτημα πολλών παραγωγών στο Θέαμα - Ακρόαμα.

Και όλα αυτά χωρίς ουσιαστική στήριξη όλους αυτούς τους μήνες. Σχεδόν τίποτα από όσα εξήγγειλε η υπουργός Πολιτισμού δεν απευθύνεται στους εικαστικούς καλλιτέχνες. Μετά από κινητοποιήσεις και τον αγώνα του ΕΕΤΕ, το υπουργείο επιδότησε πριν από λίγες μέρες το ΕΕΤΕ για αγορά εικαστικών έργων, με το ποσό των 300.000 ευρώ και το ΕΕΤΕ προχώρησε στην ανοιχτή πρόσκληση ενδιαφέροντος για αγορά έργων από 250 καλλιτέχνες, που και αυτοί στο τέλος, με τις κρατήσεις και τη φορολογία, θα δουν στην τσέπη τους μόνο 600 - 700 ευρώ και βέβαια με την προϋπόθεση να διατηρούν βιβλία στην εφορία. Πράγμα που σημαίνει ότι πάλι ένα μέρος των εικαστικών καλλιτεχνών αποκλείεται από αυτήν την ενίσχυση.

Αυτήν τη στιγμή τα μισά μέλη του ΕΕΤΕ, που δουλεύουν στη Δημόσια Εκπαίδευση ως αναπληρωτές, σύρονται ανελέητα σε μια διαρκή περιπέτεια με ολιγόμηνες συμβάσεις και τη διαρκή αγωνία της ανεργίας, καλύπτοντας 2, 3, ακόμα και 4 σχολεία σε διαφορετικά χωριά. Ταυτόχρονα, με την κατάργηση του Σχεδίου στο Λύκειο, επιβαρύνονται ακόμα περισσότερο οι οικογένειες των μαθητών. Γενικά, διαμορφώνεται ένα τοπίο στο οποίο πλήττονται συνολικά η Γενική Παιδεία, η επικοινωνία του μαθητή στην πράξη με την Τέχνη, που είναι απαραίτητη για την ολοκληρωμένη ανάπτυξη της προσωπικότητας κάθε παιδιού. Γιατί η Τέχνη μορφώνει και αναπτύσσει τη δημιουργικότητα μέσα από την καλλιτεχνική πράξη, που ενώνει θεωρία, συναίσθημα, έκφραση και τεχνική.

Αυτές οι εξελίξεις έρχονται πλάι στα διαχρονικά προβλήματα του χώρου. O νόμος για «το 1%», ποσό που οφείλει να διατίθεται για δημιουργία και τοποθέτηση εικαστικών έργων σε δημόσιους χώρους και κτίρια, με δημόσιους καλλιτεχνικούς διαγωνισμούς, δεν έχει ποτέ υλοποιηθεί από τότε που ψηφίστηκε (1997). Οι εικαστικοί στην πλειονότητά τους παραμένουν ανασφάλιστοι για την καλλιτεχνική εργασία τους. Οι λεγόμενες τιμητικές συντάξεις έχουν συρρικνωθεί και δίνονται σε ελάχιστους. Καλλιτεχνικοί διαγωνισμοί δεν γίνονται.

- Άλλωστε, με αυτήν την κατάσταση έχουν βγει οι καλλιτέχνες στους δρόμους, ανάμεσά τους και οι εικαστικοί...

- Οι κινητοποιήσεις του καλλιτεχνικού κόσμου έχουν αντικειμενικά δημιουργήσει προβληματισμό και κίνηση σε ευρύτερο κόσμο, κόσμο που μπορεί να μην είχε ενεργή συμμετοχή στους συλλογικούς φορείς του το προηγούμενο διάστημα. Εμείς αυτό το θεωρούμε θετικό και θέλουμε να ενισχύσουμε. Είναι ανάγκη όλο και περισσότεροι καλλιτέχνες να εκφράζονται μέσα στο Επιμελητήριο τόσο για τα εργασιακά τους, για κάθε πρόβλημα της καθημερινότητας, όσο και για ζητήματα του αντικειμένου τους, της Τέχνης.

Θετική είναι και η αντίδραση των εικαστικών εκπαιδευτικών αυτήν την περίοδο. Η επίθεση που γίνεται συνολικά στην Παιδεία κινητοποιεί εκατοντάδες. Είναι χαρακτηριστικές η μαζική παρουσία τους στις κινητοποιήσεις του τελευταίου διαστήματος, η συμμετοχή τους στις εκλογές και το ότι απευθύνονται στο Επιμελητήριο για τα προβλήματα που αντιμετωπίζουν. Άλλωστε, η Εκπαίδευση είναι ένα πεδίο που αποτελεί εργασιακή διέξοδο για πολλούς εικαστικούς. Η κατάσταση με τους εικαστικούς εκπαιδευτικούς αγγίζει και τους φοιτητές της ΑΣΚΤ.

Είναι πολύ θετικό, για παράδειγμα, το ότι νεότεροι συνάδελφοι έχουν τη διάθεση να αναλάβουν δράση στο Επιμελητήριο βοηθώντας το Διοικητικό Συμβούλιο και μπαίνοντας στις επιτροπές του. Βέβαια, υπάρχουν ακόμα πολλά περιθώρια στη συμμετοχή των συναδέλφων στις διαδικασίες του Επιμελητηρίου, όμως, ως διοίκηση, στόχος μας είναι να δουλέψουμε για καλύτερη επικοινωνία με όσο περισσότερους μπορούμε.

Πώς αλλάζει το τοπίο στα εικαστικά

- Μπροστά μας έχουμε ένα τοπίο που αλλάζει για τον καλλιτεχνικό χώρο. Πώς εκφράζεται στα εικαστικά;

- Στον χώρο αυτό παίρνει ιδιαίτερες διαστάσεις η ψηφιοποίηση της τέχνης και της καλλιτεχνικής παραγωγής. Βέβαια, είναι λογικό τα ψηφιακά μέσα και η τεχνολογία να ενσωματώνονται στην καλλιτεχνική δημιουργία, να γίνονται μέρος της συνθετικής προσέγγισης του καλλιτέχνη που ζει μέσα στην εποχή του. Ταυτόχρονα όμως και με αφορμή την πανδημία υπάρχει μια χωρίς προηγούμενο προώθηση της ψηφιοποίησης από το μεγάλο κεφάλαιο, που είχε χρόνια στα σκαριά κατευθύνσεις τέτοιου τύπου και τώρα τα περνάει παρουσιάζοντάς τα ως «αναπόφευκτα την εποχή του κορονοϊού», αλλά και σαν «πρόοδο».

Η αλήθεια είναι ότι πρόκειται για αναζήτηση λύσεων από το κεφάλαιο για να εκμεταλλεύεται την παραγωγή καλλιτεχνικού έργου με όσο το δυνατόν περισσότερους τρόπους και σε σύνδεση με άλλους κλάδους, όπως ο Τουρισμός κλπ. Η «Google», για παράδειγμα, με απροκάλυπτη κυβερνητική στήριξη, έχει εισχωρήσει στους πιο νευραλγικούς καλλιτεχνικούς χώρους, όπως το Εθνικό Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης, για να συγκεντρώσει ψηφιοποιημένο καλλιτεχνικό έργο, το οποίο θα εκμεταλλευτεί εμπορικά.

Από αυτά προκύπτει και μία από τις μεγάλες συζητήσεις που γίνονται ανάμεσα στους καλλιτέχνες, που είναι η προστασία των πνευματικών δικαιωμάτων των δημιουργών τα οποία βάλλονται από παντού. Και δεν είναι τυχαίο ότι μια από τις πιο επιτυχημένες εκδηλώσεις του Επιμελητηρίου, σε συνδυασμό με τον φορέα διαχείρισης των πνευματικών δικαιωμάτων των εικαστικών, τον ΟΣΔΕΕΤΕ, αφορούσε το τοπίο των πνευματικών δικαιωμάτων, την ανάγκη να εξασφαλίζεται ότι ο δημιουργός θα είναι κύριος του έργου του.

Βέβαια, όλα αυτά έχουν αντίκτυπο, πρακτικά, στην καθημερινότητα και τους όρους εργασίας των καλλιτεχνών. Ξεχωρίζει η προσπάθεια να μπει ενεργά μέσα στο παιχνίδι η «εταιρεία», σε έναν χώρο όπου κυριαρχεί μέχρι σήμερα η ατομική δουλειά και διαχείριση του έργου. Σε μεγάλες διοργανώσεις μπαίνει ως προϋπόθεση να υπάρχει εταιρική μορφή. Χαρακτηριστικά, το υπουργείο προκήρυξε 80 επιχορηγήσεις των 8.000 ευρώ για δημιουργία «ερευνητικού» εικαστικού έργου, χωρίς καλλιτεχνικά κριτήρια και καλλιτεχνικές προϋποθέσεις, χωρίς διαφάνεια και επιτροπή, χωρίς συμμετοχή του ΕΕΤΕ. Η προκήρυξη απευθυνόταν και σε ενδιάμεσους, σε εφόρους γκαλερί, εμπόρους, μάνατζερ.

Άλλη σημαντική εξέλιξη είναι η θεσμοθέτηση του Ακροπόλ. Φτιάξανε ένα υπερόργανο, που θα το διορίζει ο υπουργός Πολιτισμού, και που ουσιαστικά αποτελεί την πρακτική εφαρμογή και προώθηση του στόχου των μονοπωλίων και της κυβέρνησης -όπως ήταν και της προηγούμενης του ΣΥΡΙΖΑ, που ετοίμασε πρώτη αντίστοιχο νόμο- για να διαποτίσει τη νέα γενιά των καλλιτεχνών με τις κάλπικες αξίες της καπιταλιστικής αγοράς περί επιχειρηματικότητας, ανταγωνιστικότητας και εξωστρέφειας. Με εργαλείο τα ευρωπαϊκά προγράμματα να ελέγξει τη σκέψη, το περιεχόμενο της δημιουργίας τους, με το πρόσχημα ότι θα τους εφοδιάσει με όλες τις απαιτούμενες δεξιότητες για να προωθήσουν το έργο τους συστήνοντας επιτυχημένες μικρές επιχειρήσεις κλπ. Οι πιο «καλοί μαθητές» θα χρηματοδοτηθούν, θα αναδειχθούν και θα προβληθούν. Ο στόχος βέβαια είναι να πάψουν να υπάρχουν αυτοαπασχολούμενοι καλλιτέχνες, όπως είναι οι εικαστικοί, αλλά στην πορεία να πάψουν να υπάρχουν και τόσο πολλές μικρές επιχειρήσεις στον καλλιτεχνικό κλάδο. Να συγκεντρωθεί η καλλιτεχνική παραγωγή -μέσα και από τη δραστηριότητα του Κέντρου- σε μεγαλύτερες επιχειρήσεις και όσες μικρές επιχειρήσεις αποδειχτούν πιο ανθεκτικές, να γίνουν αποδοτικότεροι δορυφόροι στους μεγάλους ομίλους του χώρου και τα ιδρύματα. Με λίγα λόγια το Ακροπόλ έχει στόχο τη χειραγώγηση της Τέχνης και της σχέσης της με το κοινό.

Με αφορμή την πανδημία και στη βάση της απαίτησης να στηριχθούν οικονομικά οι καλλιτέχνες, κάτι που ακόμα δεν έχει γίνει, βγήκε στην επιφάνεια ο σχεδιασμός της κυβέρνησης για τη δημιουργία «μητρώου καλλιτεχνών», ένα μέτρο που ήρθε για να μείνει και να υπηρετήσει τη σφιχτή παρέμβαση της εκάστοτε κυβέρνησης στους καλλιτέχνες. Εμείς λέμε: Το κράτος έχει δημόσιο μητρώο εικαστικών, το μητρώο του ΕΕΤΕ. Δεν χρειάζεται κάποιον άλλο μηχανισμό για να γνωρίζει την κατάσταση του κλάδου. Η κυβέρνηση χρησιμοποιεί το «Μητρώο» του υπουργείου Εργασίας ως Δούρειο Ίππο για την απαξίωση της καλλιτεχνικής παιδείας, της εργασίας και της υπόστασης των εικαστικών καλλιτεχνών, καθώς και του συλλογικού φορέα τους, του ΕΕΤΕ. Γιατί πώς αλλιώς μπορεί κανείς να δει το ότι στο μητρώο των εικαστικών καλλιτεχνών του υπουργείου Εργασίας γράφεται ο οποιοσδήποτε απλά με μια υπεύθυνη δήλωση; Και βέβαια αυτό το «μητρώο» σύντομα θα δούμε να ακυρώνει επαγγελματικά δικαιώματα των εικαστικών - μελών του ΕΕΤΕ στα δημόσια καλλιτεχνικά έργα, στην Ασφάλιση και αλλού.

Στήριξη όλων των εικαστικών καλλιτεχνών

- Ένα στοιχείο που ξεχωρίζει στις δράσεις του ΕΕΤΕ είναι και οι ενδιαφέρουσες πρωτοβουλίες για διάφορα θέματα...

- Πράγματι, κόντρα στην απαξίωση της καλλιτεχνικής εργασίας και των δημιουργών, που χαρακτηρίζει όλες τις μέχρι τώρα πολιτικές που εφαρμόζονται, οι πρωτοβουλίες και οι δράσεις του ΕΕΤΕ έχουν στόχο τη στήριξη και την προβολή του έργου των καλλιτεχνών.

Χαρακτηριστικά παραδείγματα είναι η έκθεση των καλλιτεχνών που ζουν και εργάζονται στη Β. Ελλάδα έως το τέλος Οκτώβρη σε συνεργασία με τον Μητροπολιτικό Οργανισμό Μουσείων Θεσσαλονίκης (MOMUS) και το Αριστοτέλειο Μουσείο Φυσικής Ιστορίας Θεσσαλονίκης, υπό την αιγίδα του ΑΠΘ, η μεγάλη έκθεση Γλυπτικής στο Βυζαντινό Μουσείο στην Αθήνα, η νέα διαδικτυακή έκθεση του ΕΕΤΕ με θέμα «I can't breathe» (δεν μπορώ να αναπνεύσω), με αφορμή τη ρατσιστική βία και την κρατική καταστολή, μια έκθεση συμβολική που φιλοδοξούμε να καταγγείλει όλες τις πτυχές της ζωής στο σημερινό σύστημα όπου δεν μας αφήνουν να αναπνεύσουμε.

Αυτά είναι συνέχεια προηγούμενων πρωτοβουλιών που έχουν οργανωθεί από το ΕΕΤΕ, όπως εκθέσεις, σεμινάρια, συμπόσια και άλλα, που φιλοδοξούμε να τα συνεχίσουμε. Είναι πρωτοβουλίες που συγκεντρώνουν το ενδιαφέρον των συναδέλφων, οι οποίοι, πέρα από τη συμβολή τους στην εκάστοτε δράση, συμμετέχουν και στις οργανωτικές επιτροπές, γίνεται δική τους υπόθεση η επιτυχία τους. Και βέβαια μας ενδιαφέρει ιδιαίτερα η σχέση με το κοινό, να επικοινωνούμε το έργο μας.

- Τι διεκδικείτε;

- Διεκδικούμε την ενίσχυση της κοινωνικής λειτουργίας της Τέχνης και του κοινωνικού ρόλου των καλλιτεχνών. Διεκδικούμε: Κανένα σχολείο χωρίς Τέχνη. Την Τέχνη να τη διδάσκουν οι καλλιτεχνικές ειδικότητες αποκλειστικά. Διεκδικούμε τη στήριξη όλων των εικαστικών καλλιτεχνών.

Το ΕΕΤΕ έχει καταθέσει προτάσεις για την ενίσχυση της καλλιτεχνικής δημιουργίας, έχει επεξεργαστεί νόμο για την Τέχνη στο δημόσιο χώρο. Διεκδικούμε να εφαρμοστεί ο νόμος για το 1% της συμβατικής δαπάνης των δημόσιων κτιρίων για τη δημιουργία και τοποθέτηση εικαστικών έργων σε αυτά. Αυτό θα δώσει ώθηση στην καλλιτεχνική δημιουργία, ομορφιά στις πόλεις και εργασία σε εκατοντάδες καλλιτέχνες. Να εξαγγελθούν άμεσα δημόσιοι καλλιτεχνικοί διαγωνισμοί, να γίνει προκήρυξη πανελλήνιων καλλιτεχνικών διαγωνισμών για τους νέους σταθμούς του μετρό Αθήνας - Θεσσαλονίκης, η αγορά έργων Τέχνης να γίνεται απευθείας από τους εικαστικούς καλλιτέχνες, χωρίς μεσάζοντες. Παλεύουμε για τη λύση του Ασφαλιστικού και Συνταξιοδοτικού, για φορολογικές ελαφρύνσεις. Διεκδικούμε εκθεσιακούς χώρους για να μπορέσει να υποστηριχθεί η Σύγχρονη Τέχνη. Χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι το ότι ο Δήμος της Αθήνας απαιτεί 500 ευρώ τη βδομάδα από τον καλλιτέχνη για να εκθέτει σε έναν δημοτικό χώρο.

Το ΕΕΤΕ παλεύει ακόμη για την προστασία της πολιτιστικής κληρονομιάς.

Προχωράμε όλα τα αιρετά όργανα του ΕΕΤΕ, μαζί με τις επιτροπές του ΕΕΤΕ, στις οποίες δραστηριοποιούνται πολλοί συνάδελφοι, για την ανάπτυξη μιας πολύπλευρης δράσης σε όλα τα επίπεδα: Αγώνες για τη στήριξη των καλλιτεχνών και την κοινωνική λειτουργία της Τέχνης. Για την εργασία με δικαιώματα, την Παιδεία, την Υγεία και τις λαϊκές ελευθερίες.

Συζήτηση του «Ριζοσπάστης»  με την Εύα Μελά, χαράκτρια - ζωγράφο και πρόεδρο του Επιμελητηρίου Εικαστικών Τεχνών Ελλάδος (ΕΕΤΕ).