Ποια ήταν η «αυθεντική» κεϊνσιανή πολιτική; Τι επιπτώσεις είχε;

Το 1929 η βαθιά και συγχρονισμένη καπιταλιστική κρίση σε ΗΠΑ, Ευρώπη και αλλού οδήγησε και σε όξυνση της εξαθλίωσης, απειλώντας ακόμα τη λεγόμενη «κοινωνική συνοχή», δηλαδή τη σταθερότητα του καπιταλιστικού συστήματος. Εκείνη την περίοδο, θεωρητικές απόψεις όπως αυτές του Βρετανού αστού οικονομολόγου Τζον Μεϊναρντ Κέινς βρήκαν ευρεία αποδοχή στις ΗΠΑ και σταδιακά σε ολόκληρο τον καπιταλιστικό κόσμο. Η βασική θέση του Κέινς ήταν πως η καπιταλιστική κρίση μπορεί να αντιμετωπιστεί αρκεί το καπιταλιστικό κράτος να αναλάβει άμεσο ρόλο στην οικονομία, αυξάνοντας τις κρατικές δαπάνες και παρεμβαίνοντας άμεσα στο πόσο χρήμα είναι διαθέσιμο στην αγορά.

Τη δεκαετία του '30 οι θεωρητικές αυτές θέσεις άρχισαν να υλοποιούνται. Οι ΗΠΑ είναι το αρχετυπικό παράδειγμα εφαρμογής αυτών των θέσεων με το περιβόητο «New Deal» (Νέα Συμφωνία) του Φ. Ρούσβελτ. Πρόκειται για μια ολόκληρη σειρά προγραμμάτων, μεγάλων δημόσιων έργων, δημοσιονομικών και άλλων ρυθμιστικών παρεμβάσεων για να σταθεροποιήσει την καπιταλιστική οικονομία. Η κυβέρνηση αύξησε δραστικά τις κρατικές δαπάνες, τριπλασιάζοντάς τες, χρηματοδότησε δεκάδες χιλιάδες τεχνικά έργα, το κράτος τελικά μετατράπηκε σε «τελικό εργοδότη» προσλαμβάνοντας με διάφορους τρόπους εκατομμύρια ανέργους, εγκατέλειψε τον «κανόνα του χρυσού». Αντίστοιχες πολιτικές εκτεταμένης κρατικής παρέμβασης στην καπιταλιστική οικονομία υλοποιήθηκαν σε ολόκληρο τον καπιταλιστικό κόσμο, με εμβληματικό το παράδειγμα στη ναζιστική Γερμανία, που παρά τη φαινομενική διαφορετικότητά της, υλοποίησε σχεδόν πανομοιότυπη οικονομική πολιτική (εκτεταμένα δημόσια έργα για να μειωθεί η ανεργία κ.λπ.), αποδεικνύοντας πως το περιεχόμενο της οικονομικής πολιτικής της δικτατορίας του κεφαλαίου τελικά εξαρτάται ελάχιστα απ' τη μορφή που αυτή παίρνει.

Η λογική της κεϊνσιανής απάντησης είναι απλοϊκή. Οι κρατικές δαπάνες αυξάνονται για να κατασκευαστούν έργα, προσλαμβάνονται άνεργοι εργάτες, η ανεργία μειώνεται και η αυξημένη καταναλωτική δύναμη τόσο σε πρώτες ύλες για τα έργα όσο και των εργατών τροφοδοτεί την κερδοφορία. Ετσι, η κεϊνσιανή λύση, ως διά μαγείας, «λύνει» όλα τα μείζονα προβλήματα της περιόδου. Η καπιταλιστική κρίση, οι χρεοκοπίες και η χαμηλή κερδοφορία των επιχειρήσεων προλαμβάνονται και ακόμα και αντιμετωπίζονται, ενώ οι εργαζόμενοι βγαίνουν απ' την ανεργία και βελτιώνεται το βιοτικό τους επίπεδο.

Ομως, οι υποσχέσεις του Κέινς δεν λειτούργησαν. Η καπιταλιστική οικονομία των ΗΠΑ γνώρισε μια μικρή περίοδο ανόδου, χωρίς ωστόσο η βιομηχανική παραγωγή να φτάσει στα επίπεδα του 1929. Η κεϊνσιανή λύση μεγαλύτερων κρατικών δαπανών όχι απλά δεν αντιμετώπισε την πραγματική αιτία των κρίσεων, την αντίθεση κεφαλαίου - εργασίας, το κέρδος ως κριτήριο, την υπερσυσσώρευση κεφαλαίου, αλλά τελικά την διόγκωσε. Γι' αυτό και εκδηλώθηκε νέα καπιταλιστική κρίση στην οικονομία των ΗΠΑ το 1938 και η ίδια πορεία σημειώθηκε, πρακτικά, σε ολόκληρο τον κόσμο. Συγχρόνως, η κεϊνσιανή πολιτική εκτόξευσε το κρατικό χρέος, που έπρεπε να αποπληρωθεί στη συνέχεια απ' τους εργαζόμενους.

Τελικά, το New Deal δεν αντιμετώπισε την κρίση της δεκαετίας 1929-1939 και η πραγματική λύση της βρέθηκε με τον Β' Παγκόσμιο Πόλεμο, την τεράστια «πολεμική οικονομία» σε ολόκληρο τον κόσμο και την τεράστιας κλίμακας καταστροφή κεφαλαίου που έφερε ο πόλεμος. Ο Μαρξ δικαιώθηκε και ο Κέινς είχε άδικο. Οι κρίσεις είναι αναπόδραστες στον καπιταλισμό, και μόνο η καταστροφή κεφαλαίου μπορεί να επαναφέρει συνθήκες για νέα φάση ανάπτυξης.

Παράλληλα, η κεϊνσιανή πολιτική, ακόμα και τη δεκαετία του 1930, όταν η οικονομία βελτιωνόταν προσωρινά, δεν αντιμετώπισε τα προβλήματα των εργαζομένων. Το ποσοστό ανεργίας παρέμενε τριπλάσιο του μ.ο. της δεκαετίας του '20 στο 15%, ενώ μεγάλο μέρος των κρατικά αμειβόμενων μισθωτών είχαν πολύ χαμηλούς μισθούς, διαχείρισης της πείνας.

Η κεϊνσιανή οικονομία απέτυχε στον διακηρυγμένο στόχο της, στην αντιμετώπιση της κρίσης του καπιταλισμού. Δεν κατάφερε να αντιμετωπίσει ούτε τα τεράστια και συνεχώς διογκούμενα προβλήματα των εργαζομένων, ούτε να αναχαιτίσει την καπιταλιστική κρίση. Πέτυχε βέβαια να προετοιμάσει την καπιταλιστική οικονομία για την πολιτική αναμέτρηση και να ενσωματώσει εργαζόμενους στους πολεμικούς στόχους του κεφαλαίου κάθε χώρας με απατηλές υποσχέσεις. Τελικά η «πολεμική οικονομία» ήταν το αποκορύφωμα της κεϊνσιανής κρατικής παρέμβασης.

Σήμερα, το επεκτατικό μείγμα (νεοκεϊνσιανού χαρακτήρα) που προωθείται σε ολόκληρο τον κόσμο είναι το περιβόητο Πράσινο New Deal. Δηλαδή, οι κρατικές δαπάνες ενίσχυσης των ΑΠΕ, αντικατάστασης ενεργοβόρων τρόπων μετακίνησης, κατοικίας, διαβίωσης με νέες περισσότερο πράσινες, με εκτεταμένη χρήση της ψηφιακής τεχνολογίας. Αυτήν τη λύση προωθεί τόσο η ΝΔ όσο και το μπλοκ των ΣΥΡΙΖΑ - ΜέΡΑ25, που συμφωνούν απολύτως στον άξονα της ανάπτυξης. Κρύβουν πως οι εκτεταμένες δαπάνες σε ΑΠΕ όχι απλά δεν θα αυξήσουν, αλλά θα μειώσουν το βιοτικό επίπεδο των εργαζομένων (πανάκριβο ρεύμα, ηλεκτρικά αυτοκίνητα για λίγους, νέες πράσινες κατοικίες απλησίαστες για τον μέσο εργαζόμενο) και παράλληλα πως οι εκτεταμένες κρατικές δαπάνες διογκώνουν το υπερσυσσωρευμένο κεφάλαιο, οδηγώντας σε βαθύτερη κρίση, σε όξυνση των αντιθέσεων, ακόμα και σε πόλεμο στο μέλλον.

Οι οπαδοί λοιπόν της λεγόμενης «αυθεντικής» κεϊνσιανής λύσης συσκοτίζουν την πραγματικότητα όπως και τότε. Η πρότασή τους, για ακόμα μεγαλύτερα πακέτα χρηματοδότησης ή για αλλαγή του μείγματος της χρηματοδότησης με αύξηση των άμεσων επιδοτήσεων προς τους εργαζόμενους, είναι εξίσου ανεδαφικές σήμερα όπως και τότε. Στόχος τους, όπως και τότε, είναι να ενσωματώσουν τους εργαζόμενους σε απατηλές υποσχέσεις ενός τάχα καλύτερου καπιταλισμού, συσκοτίζοντας τόσο πως φιλολαϊκή αλλαγή του καπιταλισμού δεν μπορεί να υπάρξει, όσο και πως οι όποιες κατακτήσεις σήμερα μπορούν να υπάρξουν μόνο αμφισβητώντας την ίδια την καπιταλιστική κερδοφορία. Μαγική λύση φιλολαϊκού καπιταλισμού δεν υπήρξε και δεν μπορεί να υπάρξει.