Χρεοκοπημένα μοντέλα

Γύρω από το «αυτόνομο» σχολείο, που φεύγει από τον «εναγκαλισμό με το κράτους» και αποκτά «ελευθερία», έχει χτιστεί το αντιδραστικό νομοσχέδιο της κυβέρνησης που τάχα έρχεται να «αναβαθμίσει» το σχολείο, ενώ στην πραγματικότητα επιφέρει καίριο χτύπημα στην καρδιά της εκπαιδευτικής διαδικασίας, δημιουργώντας σχολεία πολλών ταχυτήτων και εντείνοντας τις μορφωτικές ανισότητες.

Η αυτονομία του σχολείου, δεν είναι καμιά νέα και καινοτόμα ιδέα. Αποτελεί ραχοκοκκαλιά των κατευθύνσεων του ΟΟΣΑ, της ΕΕ και του ΣΕΒ, των απαιτήσεων του κεφαλαίου για σχολείο υποταγμένο στους όρους της αγοράς, ταξικά διαφοροποιημένο και κατηγοριοποιημένο, σχολείο που παρέχει στον αυριανό εργαζόμενο εφήμερες δεξιότητες.

Ακριβώς επειδή αποτελεί κεντρικό, στρατηγικού χαρακτήρα στόχο του κεφαλαίου, στο αυτόνομο σχολείο ομνύουν όλα τα αστικά κόμματα, ανεξάρτητα από το αν επειδή θέλουν να διαφοροποιηθούν από την κυβέρνηση το συνοδεύουν με διάφορα επίθετα («δημοκρατικό», «συλλογικό», «αποκεντρωμένο»...), που όμως διόλου δεν αλλάζουν τη στόχευσή του για ένταση των ταξικών φραγμών στη μόρφωση. Το αυτόνομο σχολείο αποτελεί κεντρικό στοιχείο της πολιτικής για την εκπαίδευση, τόσο της ΝΔ, όσο και του ΣΥΡΙΖΑ, του ΚΙΝΑΛ κ.ά.

Μάλιστα, στην συζήτηση στην επιτροπή μορφωτικών υποθέσεων, ο ΣΥΡΙΖΑ ανέσυρε από τα συρτάρια το ...φινλανδικό μοντέλο εκπαίδευσης με τον Νίκο Φίλη να το επικαλείται στη Βουλή στο πλαίσιο της κάλπικης αντιπαράθεσης με την υπουργό Παιδείας. Ο Ν. Φίλης αναφέρθηκε στη Φινλανδία λέγοντας ότι «από σειρά ετών παρουσιάζεται ως μια από τις καλύτερες πρακτικές εκπαίδευσης διεθνώς».

Το φινλανδικό μοντέλο - και όχι μόνο - είναι ένα πολύ χαρακτηριστικό παράδειγμα της λειτουργίας του αυτόνομου σχολείου που φέρνει η κυβέρνηση με το νομοσχέδιό της.

Πράγματι, το φινλανδικό μοντέλο έχει πάρει άριστα. Από τον ΟΟΣΑ και το κεφάλαιο. Αλλά και από τα αστικά κόμματα στην Ελλάδα, τον ΣΕΒ κ.λπ. που όπως και ο Ν. Φίλης, το επικαλούνται αξιοποιώντας ακριβώς την υψηλή βαθμολογία του από τον ΟΟΣΑ. Να μη θυμηθούμε στο - όχι πολύ μακρινό - παρελθόν, τους ύμνους στο φινλανδικό μοντέλο από τον Γ. Παπανδρέου.

Αυτονομία και εξάρτηση

Τι διακρίνει το φινλανδικό μοντέλο: Η πλήρης αποκέντρωση και η αυτονομία του σχολείου, ο όλο και πιο περιορισμένος ρόλος του κράτους και η άμεση σύνδεση των σχολείων με τους δήμους (προσλήψεις εκπαιδευτικών, καθορισμός μεγάλου μέρους του προγράμματος, επιλογή βιβλίων από το σχολείο και τον δήμο κ.λπ.).

Δηλαδή, στην ουσία, το σχολείο στη Φινλανδία λειτουργεί με τους γενικούς όρους που θέτει το αντιδραστικό νομοσχέδιο της κυβέρνησης κι ας το επικαλείται ο ΣΥΡΙΖΑ τάχα για να το αντιπαραβάλλει στο κυβερνητικό νομοσχέδιο. Και δεν θα μπορούσε να είναι αλλιώς, αφού εκεί οδηγεί η «αυτονομία» ή «αποκέντρωση» των σχολείων, εκεί οδηγούν οι «βέλτιστες πρακτικές» του ΟΟΣΑ και της ΕΕ: Σε κατάργηση του όποιου ενιαίου χαρακτήρα της εκπαίδευσης, σε απεμπόληση της ευθύνης του κράτους στη χρηματοδότηση, σε ταξική διαφοροποίηση και κατηγοριοποίηση των σχολείων, σε «καλά» και «κακά» σχολεία, σε «καλούς» και «κακούς» μαθητές...

Είναι χαρακτηριστικό ότι στην Φινλανδία τα σχολεία είναι αποκεντρωμένα και διαφορετικών ταχυτήτων από το 1988, με μεγάλη την ευθύνη της «τοπικής κοινωνίας», ενώ εκπαιδευτικοί και μαθητές αξιολογούνται διαρκώς. Στον πυρήνα του εκπαιδευτικού συστήματος της Φινλανδίας βρίσκονται οι δεξιότητες. 

Το μινιμουμ και η «ελευθερία»

Σύμφωνα με την ιστοσελίδα της φινλανδικής πρεσβείας στην Αθήνα, «το υπουργείο παιδείας καθορίζει τους γενικούς στόχους μόρφωσης, τα μαθήματα που διδάσκονται και τις ελάχιστες ώρες διδασκαλίας κάθε μαθήματος. Οι γενικοί στόχοι εξειδικεύονται από το Εθνικό Συμβούλιο Παιδείας που καθορίζει και το περιεχόμενο του κάθε μαθήματος. Σε τοπικό επίπεδο (οι δήμοι σε συνεργασία με τα σχολεία) αποφασίζεται η τελική μορφή του αναλυτικού προγράμματος».

Στις πρώτες τάξεις οι ελάχιστες ώρες διδασκαλίας είναι 20 ώρες την εβδομάδα και στο γυμνάσιο 30. Προφανώς, από τη στιγμή που μιλάμε για «ελάχιστες», κάποια σχολεία μένουν στις 20 ώρες και κάποια σχολεία μπορεί να κάνουν πολύ περισσότερες ώρες μάθημα. Ομως και το αναλυτικό πρόγραμμα, είναι διαφοροποιημένο, από τη στιγμή που αποφασίζεται σε τοπικό επίπεδο, ενώ διαφοροποιημένη είναι η διδασκαλία ακόμα και των ίδιων μαθημάτων από σχολείο σε σχολείο, από τη στιγμή που είναι διαφορετικά και τα σχολικά βιβλία.

Λέει η φινλανδική πρεσβεία: «Στα σχολικά βιβλία ο ρόλος του κράτους περιορίζεται στον καθορισμό του περιεχομένου κάθε μαθήματος και οι εκδοτικοί οίκοι της χώρας προετοιμάζουν και εκδίδουν τα σχολικά βιβλία σε συνεργασία με ειδικούς. Τα σχολεία της περιοχής μαζί με το αρμόδιο τμήμα του δήμου αποφασίζουν ποια σειρά σχολικών βιβλίων τους εξυπηρετεί». Πολύ κοντά στο σχήμα που προβλέπει και το νομοσχέδιο της κυβέρνησης για το πολλαπλό βιβλίο...

«Οι Φινλανδοί μαθητές δεν συνεχίζουν μετά το γυμνάσιο αυτόματα στο λύκειο όπου απαιτείται η μέση βαθμολογία απολυτηρίου γυμνασίου να είναι αρκετά καλή. Περίπου το 42% των αποφοίτων Γυμνασίου επιλέγει τη δευτεροβάθμια επαγγελματική εκπαίδευση», σημειώνει η φινλανδική πρεσβεία.

Μάλιστα, η Φινλανδία περηφανεύεται ότι τα πτυχία αυτά αναγνωρίζονται από την αγορά εργασίας. Βεβαίως, για να γίνει αυτό «προϋπόθεση ήταν η διαμόρφωση του περιεχομένου των σπουδών μαζί με τους επαγγελματικούς φορείς κάθε κλάδου, ώστε οι δεξιότητες που αποκτούνται να αντιστοιχούν στις απαιτήσεις της αγοράς εργασίας». Δηλαδή, οι μαθητές να μαθαίνουν κάθε φορά τις στείρες δεξιότητες εκείνες που κάθε φορά η αγορά απαιτεί...

Διαφοροποίηση από κούνια

Αξίζει να σημειωθεί, ότι το ίδιο το φινλανδικό κέντρο αξιολόγησης της εκπαίδευσης (FINNEEC), σε παρουσίαση έκθεσης το 2020 διαπιστώνει αύξηση της διαφοροποίησης στις γνώσεις και τις ικανότητες των μαθητών, τις οποίες συνδέει και με το εκπαιδευτικό υπόβαθρο της οικογένειας.

«Αυξημένη ανισότητα παρατηρείται στις αξιολογήσεις σε διαφορετικά επίπεδα εκπαίδευσης. Υπάρχει ένας ισχυρός δεσμός ανάμεσα στο εκπαιδευτικό υπόβαθρο του κηδεμόνα και τις ικανότητες των παιδιών. Τα παιδιά, των οποίων οι γονείς έχουν ένα πτυχίο ανώτατης εκπαίδευσης, έχουν καλύτερες επιδόσεις στην πρώτη τάξη, σε αντίθεση με παιδιά των οποίων οι γονείς έχουν χαμηλό εκπαιδευτικό υπόβαθρο. Η διαφορά είναι εμφανής και στην 9η τάξη», σημειώνεται. 

«Στις μεγαλύτερες πόλεις, καθαρές διαφορές ανάμεσα σε σχολεία είναι επίσης ορατές στις ικανότητες των μαθητών από την αρχή της βασικής εκπαίδευσης. Στην αποτίμηση των εκπαιδευτικών αποτελεσμάτων στα μαθηματικά, έχει παρατηρηθεί ότι οι διαφορές ανάμεσα στα σχολεία ήταν ελαφρώς αυξημένες επίσης στο τελευταίο στάδιο» του υποχρεωτικού σχολείου επισημαίνεται. 

Επίσης, διαπιστώνεται ότι τα σχολεία δουλεύουν με διαφορετική χρηματοδότηση, ανάλογα με τον δήμο όπου βρίσκονται και τη χρηματοδότηση από αυτόν.  Το γεγονός, δηλαδή, ότι η αποκέντρωση ή αυτονομία οδηγεί μαθηματικά και σε διαφορετικούς πόρους για να λειτουργήσουν τα σχολεία, διαπιστώνεται και εδώ. Σε αυτό οδηγεί και το νομοσχέδιο της κυβέρνησης, που ανοίγει δρόμους για να βρίσκουν τα σχολεία δικούς τους πόρους, αξιοποιώντας τα κτίρια και τις υποδομές τους κ.λπ., αναζητώντας «δωρεές» και χορηγούς, για να αντεπεξέλθουν στις ανάγκες τους, που δεν καλύπτονται από την πενιχρή κρατική χρηματοδότηση. 

Αξίζει να σημειωθεί, ότι τις τελευταίες δεκαετίες στη Φινλανδία έχουν κλείσει 2.500 σχολικές μονάδες...

Αυτό είναι το περίφημο φινλανδικό μοντέλο του αποκεντρωμένου και αυτόνομου σχολείου, του διαφορετικού, με διαφορετικούς πόρους, διαφορετικό πρόγραμμα και διαφορετικά αποτελέσματα. Αυτό είναι ένα από τα παραδείγματα εφαρμογής των κατευθύνσεων του ΟΟΣΑ για αυτόνομο σχολείο - γιατί η Φινλανδία δεν είναι η μόνη χώρα που το υλοποιεί. 

Είναι γεγονός ότι όσο αναπαράγεται και διογκώνεται η διαφοροποίηση, τόσο παύει το «για όλους». Οσο προχωράει η αυτονομία τόσο αυξάνονται οι ταξικοί φραγμοί, τόσο πλήττονται τα δικαιώματα των μαθητών στην εκπαίδευση και αυξάνονται οι μορφωτικές ανισότητες. Ενα τέτοιο σχολείο, για τους πολλούς, για τα παιδιά της εργατικής τάξης και των λαϊκών στρωμάτων, δεν σηματοδοτεί αναβάθμιση, αλλά υποβάθμιση της εκπαιδευτικής διαδικασίας.