Συντεταγμένη υποχώρηση του ΔΣΕ

Με την πτώση του υψώματος Κάμενικ λήγει στις 29 με 30 Αυγούστου 1949, η τελική φάσης της μάχης στο Γράμμο ανάμεσα στο Δημοκρατικό Στρατό και τις κυβερνητικές δυνάμεις.

Ο Δημοκρατικός Στρατός υποχωρεί συντεταγμένα προς τη Λ. Δ. της Αλβανίας, ακυρώνοντας τη βασική επιδίωξη της αστικής τάξης να τον εκμηδενίσει.

Ο τρίχρονος ένοπλος αγώνας, η κορυφαία αυτή περίοδος της ταξικής πάλης στη χώρα μας τον αιώνα που μας πέρασε, έλαβε τέλος. Ωστόσο, τα διδάγματά του παραμένουν φωτεινά: Δόξα και Τιμή στους ήρωες του ΔΣΕ.

Οι τελευταίες μάχες και η  συντεταγμένη υποχώρηση του ΔΣΕ

Τη νύχτα 2 προς 3 Αυγούστου του 1949 ο στρατηγός Τσακαλώτος έχοντας στη διάθεσή του δύο μεραρχίες, μια ανεξάρτητη ταξιαρχία, τρία ελαφρά συντάγματα πεζικού, δύο ίλες αναγνωρίσεως και έναν ουλαμό αρμάτων, από το στρατηγείο του στην Κόνιτσα έδωσε τη διαταγή για την εφαρμογή της επιχείρησης "ΠΥΡΣΟΣ Α`". Η επιχείρηση κράτησε 6 μέρες και έληξε με επιτυχία του κυβερνητικού στρατού, στην κατοχή του οποίου πέρασαν τα υψώματα Ταμπούρι, 1421 και 1806, που αποτέλεσαν σοβαρές βάσεις εξορμήσεών του στις κατοπινές επιχειρήσεις στο Γράμμο.

Στις 10 Αυγούστου μπήκε σε εφαρμογή η επιχείρηση "ΠΥΡΣΟΣ Β`". Επρόκειτο για μια ενέργεια αποφασιστική με σκοπό την εκκαθάριση της περιοχής Βίτσι και την εξόντωση των ανταρτών. Στην επιχείρηση χρησιμοποιήθηκαν 6 μεραρχίες, πολλά τάγματα ελαφρού πεζικού, 110 πυροβόλα, άρματα μάχης και θωρακισμένα, 6 τάγματα διαβιβάσεων, 87 αεροπλάνα. Ο ΔΣΕ δε διέθετε στο Βίτσι παρά μόνο 8.800 περίπου μαχητές, πολλοί από τους οποίους ήταν μισοανάπηροι, ενώ ο οπλισμός γενικά ήταν πενιχρός αν συγκριθεί με τα όπλα του αντιπάλου.

Το αποτέλεσμα της σύγκρουσης ήταν η ήττα του Δημοκρατικού Στρατού. Ισχυρές κυβερνητικές δυνάμεις κατάφεραν να διασπάσουν τις γραμμές άμυνας των ανταρτών, άνοιξαν ρήγμα και στη συνέχεια διείσδυσαν σε βάθος καταλαμβάνοντας το ύψωμα Λέσιτς. Οι δυνάμεις του ΔΣΕ παρά την ηρωική τους αντίσταση απωθήθηκαν βορειοδυτικά και τελικώς βρήκαν καταφύγιο στη χερσόνησο Πηξός μεταξύ Μεγάλης και Μικρής Πρέσπας. Αλλά κι εκεί δεν μπορούσαν να σταθούν πολύ. Η αεροπορία έσπερνε το θάνατο και ο αντίπαλος προετοίμαζε απόβαση. Ετσι αναγκάστηκαν να ελιχθούν προς το Γράμμο μέσω αλβανικού εδάφους.

Η τελική αναμέτρηση

Το ΠΓ της ΚΕ του ΚΚΕ στις 20 Αυγούστου συζήτησε την πορεία και την εξέλιξη των επιχειρήσεων στο Βίτσι και κατέληξε ότι η βασική αιτία της ήττας των δυνάμεων εκεί οφειλόταν στο γεγονός ότι η διοίκηση της XI Μεραρχίας απέσυρε τις δυνάμεις της από το ύψωμα Λέσιτς, με αποτέλεσμα να το καταλάβει ο εχθρός. Ακόμη διαπίστωνε ότι σοβαρό ρόλο στην έκβαση της μάχης έπαιξε η κατάσταση με τη Γιουγκοσλαβία και προέβαινε στην καταγγελία ότι ο ΔΣΕ δέχτηκε πυρά του γιουγκοσλαβικού στρατού από τα νώτα, στα αντερείσματα Αγίου Γερμανού. Η καταγγελία αυτή δεν αποδείχτηκε ποτέ και προφανώς στηριζόταν σε λάθος στοιχεία ή υποθέσεις που διογκώθηκαν λόγω της γενικότερης στάσης των Γιουγκοσλάβων απέναντι στο ελληνικό αντάρτικο κίνημα. Τέλος, το ΠΓ εκτιμούσε ότι "στο Γράμμο έχουμε όλες τις δυνατότητες να καταφέρουμε θανάσιμο πλήγμα στον εχθρό" και επέμενε στο σύνθημα "ο Γράμμος θα γίνει ο τάφος του Μοναρχοφασισμού". (Βλέπε: "Επίσημα Κείμενα ΚΚΕ", τόμος 6ος, σελ. 376 - 382). Ασφαλώς επρόκειτο για υπερβολές που είναι εξηγήσιμες αν τις δει κανείς σ' εκείνες τις συνθήκες κι αν λάβει υπόψη του ότι ο ΔΣΕ είχε ανάγκη από την εμψύχωση των μαχητών του μπροστά στην τελική μάχη.

Μετά τη νίκη του στο Βίτσι ο κυβερνητικός στρατός έθεσε σε εφαρμογή, με πομπώδη τρόπο, την επιχείρηση "ΠΥΡΣΟΣ Γ`". Την επιχείρηση κλήθηκαν να παρακολουθήσουν από την περιοχή Αμούδας ο Γλύξμπουγκ και ο Βαν Φλιτ. Επικεφαλής της επιχείρησης τέθηκε ο στρατηγός Τσακαλώτος έχοντας στη διάθεσή του πέντε μεραρχίες (I, VIII, IX, XV, III) καταδρομών, μια ανεξάρτητη ταξιαρχία, τέσσερα ελαφρά συντάγματα πεζικού, 120 πυροβόλα, άφθονα θωρακισμένα και το σύνολο της αεροπορίας. Αντίθετα ο ΔΣΕ διέθετε δύναμη 6.500 περίπου μαχητών, στους οποίους προστέθηκαν άλλοι 6.000 προερχόμενοι από το Βίτσι. Σύνολο: περί τους 12.500 μαχητές. 

Επίσης για να γίνει δυνατή η απαγκίστρωση δυνάμεων του εχθρού από το Γράμμο και να αλαφρύνει η πίεσή του, λίγο πριν την πτώση του Βίτσι, το Γενικό Αρχηγείο διέταξε τις δυνάμεις της της 1ης Μεραρχίας με διοικητή τον Χ. Φλωράκη και Πολιτικό Επίτροπο τον Ν. Μπελογιάννη να διεισδύσουν στη Θεσσαλία. Τον ίδιο καιρό δυνάμεις με επικεφαλής τον Α. Πετρίτη (Πολυχρόνη Βάη) στάλθηκαν στη Λάκκα Σούλι.

Στις 25 Αυγούστου, στις 5.30 το πρωί, ο κυβερνητικός στρατός άρχισε την επίθεση στο Γράμμο. Η αντίσταση των ανταρτών υπήρξε σκληρή και ηρωική, αλλά ο αγώνας ήταν άνισος. Στις 26 Αυγούστου η IX μεραρχία του κυβερνητικού στρατού υπερκέρασε τη γραμμή άμυνας των ανταρτών και εισχώρησε στα μετόπισθεν κατά μήκος των αλβανικών συνόρων. Ο κίνδυνος πλήρους κυκλώσεως χωρίς έξοδο διαφυγής ήταν πλέον ορατός για το ΔΣΕ. Ετσι, από το μεσημέρι της 28ης Αυγούστου άρχισε η σύμπτυξη των δυνάμεών του προς το κέντρο του μετώπου και η οργάνωση της υποχώρησης προς την Αλβανία. Στις 29 με 30 Αυγούστου έπεσε και το ύψωμα Κάμενικ. Η μάχη του Γράμμου είχε τελειώσει και μαζί της είχε τελειώσει και ο τρίχρονος ηρωικός αγώνας του Δημοκρατικού Στρατού για την εθνική ανεξαρτησία της Ελλάδας και για τη λαϊκοδημοκρατική της αναγέννηση.

Ενα ημερολόγιο τιμής και μνήμης

Η τελική μάχη, μέρα τη μέρα, όπως τη θυμάται ένας μαχητής του ΔΣΕ

Την ανακατάληψη του Γράμμου την άνοιξη του 1949 πραγματοποίησαν με διαταγή του Γενικού Αρχηγείου (ΓΑ) η ΙΧ Μεραρχία, με τις δύο ταξιαρχίες της (16η και 108η) και η Σχολή Αξ/κων του ΓΑ, διεισδύοντας από το Βίτσι στο Γράμμο (η Σχολή Αξ/κων στις 23.3.49 και η ΙΧ Μεραρχία στις 1.4).

Με σκληρές μάχες, μέσα σε άσχημες καιρικές συνθήκες κι ένα μέτρο χιόνι, η 108η ταξιαρχία καταλαμβάνει την Πυρσόγιαννη, με αιφνιδιαστικό δυναμικό. Η 16η ανακαταλαμβάνει την κορυφογραμμή Ψωριάρικα - Τσάρνο Βήτο - Τσαγκός - Καραούλι - Ανθρωπάκο, η δε Σχολή Αξ/κών δίνει σκληρές μάχες στο Ταμπούρι Φούρκας, όπου τραυματίζεται ο διοικητής της Κόλιας και υποκύπτει. Στη συνέχεια, καταλαμβάνονται τα Πατώματα Λυκόραχης και η Οξυά Θεοτόκου. Στο Γράμμο είχε διεισδύσει πρωτύτερα η Διλοχία του Κ. Παλαιολόγου και ορισμένα τμήματα της 8ης Μεραρχίας, που κατέλαβαν τον Πύργο Στράτσανης. Ετσι διαμορφώθηκαν στο Γράμμο συνθήκες αντιμετώπισης των μελλοντικών εχθρικών επιχειρήσεων.

2.8.49: Ο κυβερνητικός στρατός εξαπολύει σφοδρή επίθεση στον Α. Γράμμο. Εισβάλλοντας στο αλβανικό έδαφος χτυπά πισώπλατα το Λόχο, που υπερασπιζόταν την "Γκίνοβα" και τον κυκλώνει. Ο Λόχος γλιτώνει την αιχμαλωσία του χάρη στην αυτοθυσία του. Ο στρατός, όμως, καταλαμβάνει την "Γκίνοβα" και στη συνέχεια καταλαμβάνει το "Ταμπούρι - Καψάλια".

6.8.49: Ο κυβερνητικός στρατός επιτίθεται με δύο Ταξιαρχίες στο "Τσάρνο". Η σθεναρή αντίσταση των τμημάτων μας και οι σοβαρές απώλειες του στρατού, τον υποχρεώνουν να σταματήσει τις επιθέσεις του. Στη μάχη αυτή από βλήμα πυροβολικού σκοτώνεται ο Ταξίαρχος της 16ης Ταξιαρχίας Σ. Παπαδημητρίου. Αποδείχτηκε ότι οι ενέργειες αυτές του κυβερνητικού στρατού ήταν παραπλανητικές, που απόβλεπαν να καλύψουν την αιφνιδιαστική συγκεντρωτική επίθεσή του στο Βίτσι.

10.8.49: Εξαπολύεται κεραυνοβόλα και με όλα τα μέσα (τανκς, τεθωρακισμένα και μηχανοκίνητα, πεδινά και ορειβατικά πυροβόλα, αεροπλάνα) μαζική επίθεση των μοναρχοφασιστικών δυνάμεών του στο Βίτσι. Παρά την ηρωική αντίσταση των τμημάτων μας στην άνιση αυτή μάχη, ο κυβερνητικός στρατός σε τέσσερις μέρες καταλαμβάνει το Βίτσι, προξενώντας εξοντωτικές απώλειες στα τμήματά μας, που το υπεράσπιζαν και, ταυτόχρονα, καθοριστικό πλήγμα στη συνέχιση του αγώνα μας. Τα μισοδιαλυμένα τμήματα του ΔΣΕ, όσα κατόρθωσαν να περισωθούν, άλλα μπήκαν στην Αλβανία και άλλα με αυτοθυσία κατόρθωσαν να περάσουν στο Γράμμο.

Τη δ/νση της ΙΧ Μεραρχίας αποτελούσαν οι Δημ. Ζυγούρης (Παλαιολόγος) διοικητής Μεραρχίας, Δήμος Σιδηρόπουλος ΠΕ, Ζήσης Ζωγράφος επιτελάρχης, Γ. Τσερβελής δ/τής Β` Γραφείου Πληροφοριών, Θ. Ανάγνου δ/τής Γ` Γραφείου, Στ. Τέμπος Γραφείο Διαβιβάσεων, Γ. Καραμπίλιας επιμελητής και Β. Οικονόμου δικαστικός. Η έδρα της Μεραρχίας ήταν στην "Αρένα" και μετά την πτώση του Βίτσι, στο "Φλάμπουρο", στη χαράδρα "Μπαρούκα".

23.8.49, ώρα 17.30: Ο κυβερνητικός στρατός με μαζικούς κανονιοβολισμούς δεκάδων πυροβόλων και αεροπορικούς βομβαρδισμούς επί τρεις ώρες σφυροκοπεί τις θέσεις μας και σμπαραλιάζει τις οχυρώσεις μας.

24.8.49: Από τις πρωινές ώρες με μαζικούς βομβαρδισμούς επί ώρες εξαπολύει με όλες του τις δυνάμεις την τελική γενική επίθεση εναντίον των τμημάτων μας που υπερασπίζονταν το Γράμμο. Η επίθεση, που ολημερίς υποστηριζόταν από δεκάδες πυροβόλα, όλμους και αεροπλάνα κατευθύνθηκε σε δύο άξονες: Η μία προς Μονόπυλο - Πουριά - Φούσια - Πέτρα Οσμάν, με τελικό σκοπό την κατάληψη του 2522 υψώματος και η άλλη προς Ανθρωπάκο - Τσάρνο Βήτο - Ψωριάρικα. Στόχος, ο εγκλωβισμός και η εξόντωση όλων των δυνάμεων του ΔΣΕ και το κλείσιμο της συνοριακής γραμμής με την Αλβανία.

Λαμπαδιασμένος ο Γράμμος τραντάζεται από τις μαζικές εκρήξεις των ολοήμερων βομβαρδισμών. Μια απερίγραπτη γιγαντομαχία διεξάγεται. Τα τμήματά μας μάχονται σκληρά με αφάνταστο ηρωισμό και αυτοθυσία, με άνισους όρους, πολλές φορές κυκλωμένα και μεμονωμένα, μέσα σε μια λάβα φωτιάς και σίδερου. Δεν παραδίνονται, όμως, πολεμάνε, σπάζουν κλοιούς και συμπτύσσονται μέσα από τις εχθρικές δυνάμεις.

25.8.49: Ο κυβερνητικός στρατός βγαίνει με τα τανκς στη συνοριακή γραμμή και καταλαμβάνει το Μονόπυλο.

26.8.49: Ο κυβερνητικός στρατός καταλαμβάνει τα Πουριά - Φούσια και επιτίθεται στην κατεύθυνση "Πέτρα Οσμάν", που την υπεράσπιζε ένα ενισχυμένο τάγμα της 8ης Μεραρχίας, με επικεφαλής τον Μέραρχο Βαγγέλη Φωκά.

27.8.49: Ολες τις μέρες άυπνοι, νηστικοί, εξαντλημένοι, διψασμένοι, μπαρουτοκαπνισμένοι οι μαχητές και οι μαχήτριες πολεμούν σκληρά, με αυταπάρνηση, πιστοί στο δίκιο του αγώνα μας. Ο κυβερνητικός στρατός στις 12.30 το μεσημέρι σπάζει την αμυντική γραμμή και καταλαμβάνει την "Πέτρα Οσμάν", ανοίγοντας το δρόμο για την κατάληψη του 2522. Ενα τμήμα του κινείται τις απογευματινές ώρες προς το Φλάμπουρο, όπου βρισκόταν ο Σταθμός Διοίκησης της ΙΧ Μεραρχίας.

Εκείνες τις στιγμές, η κεραυνοβόλα ενέργεια του γιατρού Σακελαρίου και του Σπύρου Πεσεξίδη (Φωκάς) (διοίκηση του Νοσοκομείου του ΓΑ) και του Διοικητή της Μονάδας Εφοδιασμού και Μεταφορών του Γράμμου Πετρόμπεη (Σακαλή Αλέκο), έσωσαν από την αιχμαλωσία δεκάδες τραυματίες, προωθώντας τους στην Αλβανία. Το Νοσοκομείο βρισκόταν στη χαράδρα "Μπαρούκα".

Στη 1 το μεσημέρι, φτάνει στην έδρα της Μεραρχίας ο διοικητής Παλαιολόγου, που βρισκόταν τρεις μέρες στην πρώτη γραμμή του μετώπου. Δίνει εντολή με επικεφαλής τον ίδιο να συμπτυχθούν οι σχηματισμοί της Μεραρχίας στην κατεύθυνση Πλεκάτη. Επιχειρείται μέσα σ' ένα πανδαιμόνιο και κάτω από το συνεχές σφυροκόπημα των αεροπλάνων. Δημιουργήθηκε, όμως, σύγχυση ανάμεσα στους σχηματισμούς, με αποτέλεσμα άλλοι να προλάβουν και να περάσουν προς Πλεκάτη και άλλοι να κλειστούν στον κλοιό, που πραγματοποίησε ο κυβερνητικός στρατός, καταλαμβάνοντας το Φλάμπουρο.

28.8.49: Τις πρωινές ώρες συμπτύσσεται και η 16η Ταξιαρχία που όλες τις μέρες αμυνόταν σκληρά στα Ψωριάρικα - Τσάρνο - Ανθρωπάκο.

Ο κυβερνητικός στρατός τελικά τις βραδινές ώρες της 28ης Αυγούστου 1949 καταλαμβάνει το 2522, κλείνει τη συνοριακή γραμμή και μαζί κυκλώνει τα τμήματα του ΔΣΕ του Γράμμου. Καταλαμβάνει ολοκληρωτικά το Γράμμο. Τις πρωινές ώρες της 29ης όλα τα τμήματα που συγκεντρωθήκαμε στην Πλεκάτη με κάλυψη οπισθοφυλακής περνάμε τα σύνορα και μπαίνουμε στην Αλβανία.

Αυτό ήταν ουσιαστικά το τέλος της εποποιίας του ΔΣΕ. Εγκαταλείποντας τα ποτισμένα με το αίμα μας χώματα της πατρίδας μας, οι σκέψεις μας πετούσαν στους συντρόφους μας, που πολεμούσαν σε Πελοπόννησο, νησιά, Ρούμελη, Θεσσαλία, στους συντρόφους μας που βρίσκονταν σε φυλακές και εξορίες. Οσο κι αν αυτά τα σκληρά πικρά συναισθήματα πλημμύριζαν τις σκέψεις μας και την καρδιά μας, κατά βάθος νιώθαμε τιμή και υπερηφάνεια για τον αγώνα μας.

Θανάσης ΑΝΑΓΝΟΥ

Πηγή: Ειδικό αφιέρωμα του Ριζοσπάστη

Δημοκρατικός Στρατός Ελλάδας ( ΔΣΕ )