Εθνικός Απελευθερωτικός Σύνδεσμος (ΕΑΣ)

ΕΘΝΙΚΟΣ ΑΠΕΛΕΥΘΕΡΩΤΙΚΟΣ ΣΥΝΔΕΣΜΟΣ - 7 ΓΕΝΑΡΗ 1943

Ογδόντα χρόνια από την ίδρυση της αντιφασιστικής οργάνωσης στη Μέση Ανατολή, με πρωτοπόρους τους κομμουνιστές πολιτικούς, επιχειρηματίες, διανοούμενους, επιστήμονες, συγγραφείς της ελληνικής παροικίας Αιγύπτου, υπό την καθοδήγηση του ΚΚΕ

Το αντιφασιστικό κίνημα στη Μέση Ανατολή κορυφώνεται στις 7 Γενάρη 1943, πριν ακριβώς ογδόντα χρόνια, με την ίδρυση του Εθνικού Απελευθερωτικού Συνδέσμου (ΕΑΣ), τέκνου και κληρονόμου του Εθνικού Απελευθερωτικού Μετώπου (ΕΑΜ). Ας θυμηθούμε, όμως, συνοπτικά πώς οι κομμουνιστές και προοδευτικοί Ελληνες της αιγυπτιώτικης παροικίας επιλέγουν τη δημιουργία ενός ενιαίου παλλαϊκού τείχους ενάντια σε ντόπιους και ξένους εκφραστές της αστικής τάξης.

Στα τέλη του Μάη του 1941, καταφτάνει η ελληνική κυβέρνηση με πρωθυπουργό τον τραπεζίτη Εμμανουήλ Τσουδερό (1882 - 1956), στην Αλεξάνδρεια. Μετά την κατάρρευση του μετώπου, λόγω της γερμανικής εισβολής, αξιωματικοί, υπαξιωματικοί και οπλίτες ακολουθούν την εξόριστη ηγεσία. Μαζί τους, ο ελληνικός πολεμικός στόλος, ο οποίος βρίσκει ειρηνικό λιμάνι στην καβαφική παραθαλάσσια πόλη της Ανατολικής Μεσογείου.

Οταν, όμως, η Ελλάδα περνάει στην κατοχή των ναζί, πλήθος πολιτών, στρατιωτικών και εφέδρων βρίσκει στρατοπεδευτικό χώρο στην αιγυπτιακή έρημο. Ετσι, οι ελληνικές δυνάμεις της Μέσης Ανατολής φθάνουν συνολικά περί τις 30.000. Απ' αυτές οι 18.000 συγκροτούν το Πεζικό, 7.000 το Ναυτικό, 4.000 - 5.000 την Αεροπορία.

Η κομμουνίστρια Αιγυπτιώτισσα εκπαιδευτικός και συγγραφέας βιβλίων για παιδιά Ευγενία Παλαιολόγου-Πετρώνδα (1911-1997) είναι δρων υποκείμενο στο αντιφασιστικό κίνημα στην Μέση Ανατολή και θα το αποτυπώσει στο μυθιστόρημα - χρονικό της «Λωτοί του πάθους» (1991)

Δημοκρατικά στελέχη ενάντια στους μοναρχοφασίστες

Σ' αυτό το σημείο, όπως και σ' άλλα για να ζωντανέψουμε αυτή την ταραγμένη εποχή, με τους κομμουνιστές στην πρώτη γραμμή του αγώνα, αντλούμε στοιχεία από το βιβλίο της Αιγυπτιώτισσας κομμουνίστριας εκπαιδευτικού και συγγραφέα Ευγενίας Παλαιολόγου - Πετρώνδα (1911 - 1997), «Λωτοί του πάθους. Μυθιστόρημα - Χρονικό» (αυτοέκδοση, Λευκωσία, 1991). Διαβάζουμε:

«Επικεφαλής των μονάδων διορίζονται οι απόλεμοι μοναρχοφασίστες αξιωματικοί, οπαδοί της 4ης Αυγούστου, θαυμαστές του Μεταξά. Οι δημοκράτες αξιωματικοί και στρατιώτες, που καταφθάσανε με χίλιες δυο περιπέτειες στην Μέση Ανατολή, με τη λαχτάρα για να πολεμήσουν για τη λευτεριά της πατρίδας, με αγανάκτηση ακούνε τις αντιπολεμικές θεωρίες, που επίσημα λένε οι διοικητές των μονάδων. Σύμφωνα με τις θεωρίες τους: "Ο ελληνικός λαός δεν είναι ώριμος για πολιτικές ελευθερίες. Πρέπει να κυβερνηθεί "δικτατορικά".

»Τα δημοκρατικά στελέχη των ελληνικών δυνάμεων βλέπουν καθημερινά, διαπιστώνουν, τις πιο απίθανες μοναρχοφασιστικές δολοπλοκίες. Αγαναχτούν για όλα αυτά. Μακριά από τον ελληνικό λαό, ακαθοδήγητοι, δεν θέλουν να υποταχθούν στις απόλεμες διαταγές, ούτε να γίνουν αθέλητα όργανα της αντεθνικής συνωμοσίας. Ανάμεσά τους βρίσκεται μια μικρή ομάδα αγνών κομμουνιστών, που πιστεύουν στη διακήρυξη των αρχών του αντιφασιστικού πολέμου, που διεξάγουν τα Ενωμένα Εθνη. Σ' αυτούς ανήκει η τιμή της ανύψωσης του ηθικού των παιδιών της Ελλάδας, που ήρθανε ν' αγωνιστούν. Κι ανάμεσα σ' αυτή τη μικρή ομάδα δυο νέοι ξεχωρίζουν. Δυο ανιδιοτελείς αγωνιστές με ορθό πολιτικο-θεωρητικό υπόβαθρο, με αληθινό πατριωτισμό».

Ο πρόωρα χαμένος Ακροναυπλιώτης κομμουνιστής Γιάννης Σαλάς (1908-1949), ο οποίος αργότερα θα καθοδηγήσει ως πολιτικός επίτροπος τον ΔΣΕ Σάμου, πρωτοστατεί, την 10η Οκτώβρη 1941, στην ίδρυση και στην καθοδήγηση της Αντιφασιστικής Στρατιωτικής Οργάνωσης (ΑΣΟ) και της Αντιφασιστικής Πρωτοπορίας, παιδί της οποίας είναι ο Εθνικός Απελευθερωτικός Σύνδεσμος (ΑΣΕ)

Οι καθοδηγητές κομμουνιστές Γ. Σαλάς και Φ. Πάγκαλος

Ο Ικαριώτης Γιάννης Σαλάς (1908 - 1949), έγκλειστος για χρόνια στην Ακροναυπλία, και ο Κρητικός Φίλιππος Πάγκαλος (1914 - 1970) θέτουν τις βάσεις των αντιφασιστικών οργανώσεων Στρατού, Ναυτικού και Αεροπορίας: Της Αντιφασιστικής Στρατιωτικής Οργάνωσης (ΑΣΟ), η οποία ιδρύεται στις 10 Οκτώβρη 1941, της Αντιφασιστικής Οργάνωσης Ναυτικού (ΑΟΝ) και της Αντιφασιστικής Οργάνωσης Αεροπορίας (ΑΟΑ).

«Και μια βραδυά στο Κάιρο», συνεχίζει την αφήγησή της η πρωτοπόρα δασκάλα, η οποία γράφει βιβλία μεστά νοήματος για τα Ελληνόπουλα, «συγκροτείται η Α.Π. (Αντιφασιστική Πρωτοπορία), παράρτημα του ΚΚΕ. Αποφεύγεται η ονομασία Κομμουνιστική, αφού στην επικράτεια του Φαρούκ, το Σύνταγμα απαγορεύει τα Κομμουνιστικά Κόμματα.

»Παιδί της Α.Π. ήταν ο "ΕΑΣ", ο Εθνικός Απελευθερωτικός Σύνδεσμος. Νόμιμο Σωματείο. Την άδεια ίδρυσής του εξασφάλισε από τις αιγυπτιακές αρχές ο δημοκράτης νομικός Γεώργιος Ρούσσος (σ.σ. 1868 - 1947) (...)

»Για το θεωρητικό υπόβαθρο του Συνδέσμου (...) συνεργάστηκαν άλλοι δύο αγνοί πατριώτες: Ο Συνταγματάρχης Ευριπίδης Μπακιρτζής (σ.σ. 1895 - 1947) και ο άλλοτε συνδικαλιστής Β. Νεφελούδης (σ.σ. 1906 - 2004), Γενικός Γραμματέας του Συνδέσμου Τροχιοδρομικών Ελλάδας».

Ο μεγαλοβιομήχανος Στρατής Ζερμπίνης (1909-1950) βρίσκεται μπροστά στην ίδρυση και στην χρηματοδότηση του Εθνικού Απελευθερωτικού Συνδέσμου (ΕΑΣ) και του πολιτικού και ιδεολογικού του οργάνου, του περιοδικού «'Ελλην»

Ο ιδεολόγος μεγαλοβιομήχανος Στρατής Ζερμπίνης

«Ο ΕΑΣ δεν θα μπορούσε ούτε να επιβιώσει ούτε να μεγαλουργήσει», σχολιάζει η Ευγενία Παλαιολόγου - Πετρώνδα, «χωρίς την υλική υποστήριξη του ιδεολόγου μεγαλοβιομήχανου Στρατή Ζερμπίνη (σ.σ. 1909 - 1950). Με έξοδά του αποκτά ευπρόσωπο Εντευκτήριο. Με έξοδά του εκδίδεται και ο ''ΕΛΛΗΝ'', το πρωτοποριακό περιοδικό του ΕΑΣ (σ.σ. βλ. αφιέρωμα της στήλης: «ΑΝΤΙΦΑΣΙΣΤΙΚΟ ΠΕΡΙΟΔΙΚΟ "ΕΛΛΗΝ". Ογδόντα χρόνια από την κυκλοφορία του (1942 - 1947)», «Ριζοσπάστης», 21 - 22 Μάη 2022).

»Αξιος αρχισυντάκτης του ο ποιητής Θοδόσης Πιερίδης. (Διερωτούνται πολλοί, γιατί "ΕΛΛΗΝ" κι όχι "ΕΛΛΗΝΑΣ"; (...) Στα χρόνια εκείνα άδεια για έκδοση περιοδικού ή εφημερίδας δεν έδινε η αιγυπτιακή κυβέρνηση. Τον τίτλο "ΕΛΛΗΝ" κατείχε από παλιά ο δημοσιογράφος Αγγελος Κασιγόνης (σ.σ. 1892 - 1975). Τον αγόρασε για τον ΕΑΣ ο Στρατής Ζερμπίνης. Αυτούσιος, αναλλοίωτος έπρεπε να μείνει ο τίτλος)».

Ιδρυτές του Εθνικού Απελευθερωτικού Συνδέσμου

ΚΑΪΡΟ

Γιάννης Λαχωβάρης, Νομικός

Μιχ. Βαλτικός, αντιπρόεδρος Ελλ. Κοινότητας Καΐρου

Γιώργης Αθανασιάδης, Εκπαιδευτικός, Διευθυντής Ξενακείου Σχολής

Αγγελος Κασιγόνης, Δημοσιογράφος

Παύλος Φραγκόπουλος, Εμπορευόμενος

Οδυσσέας Καραγιάννης, Βιομήχανος

Τηλ. Τεκτονίδης, Δάσκαλος

Θέμης Ματσάκης, Φαρμακοποιός, Διευθυντής Φαρμακεμπορικού Οίκου

Ο κομμουνιστής ποιητής Θεοδόσης Πιερίδης (1908-1968) εργάζεται ως αρχισυντάκτης του αντιφασιστικού περιοδικού «'Ελλην», με το οποίο θα συνεργαστεί η πλειονότητα των κομμουνιστών και προοδευτικών διανοούμενων και συγγραφέων της ελληνικής παροικίας στην Αίγυπτο

ΑΛΕΞΑΝΔΡΕΙΑ

Στρατής Ζερμπίνης, Μεγαλοβιομήχανος

Θεοδ. Πιερίδης, Ποιητής

Στράτης Τσίρκας, Συγγραφέας

Αριστομένης Αγγελόπουλος, Ζωγράφος

Γρηγόρης Πετρώνδας, Εκπαιδευτικός, Επιθεωρητής Ελλ. Κοινότ. Αλεξανδρείας

Γιάννης Παπάς, Δημοσιογράφος, Λόγιος

Γεώργιος Ρούσσος, Νομικός, Κοινωνικός Επίτροπος

ΠΟΡΤ ΣΑΪΝΤ

Πάνος Ξένος, Εκπαιδευτικός

Γ. Νικολάου, Εκπαιδευτικός

Μέσα στον αντιφασιστικό αγώνα της λαϊκής πάλης, στη Μέση Ανατολή, γράφεται το ακόλουθο ποίημα της Ευγενίας Παλαιολόγου - Πετρώνδα:

Λαχτάρες μου ανιστόρητες, ονείρατα νοσταλγικά

Μεράκια μου πικρόπιοτα κι αψοί θυμοί, καϋμοί μου

Ανήσυχα πετάγματα, παλαίματά μου ορμητικά,

Αγώνες, που φλογίζετε λαμπάδα τη ψυχή μου.

Χαρίστε μου, σπιθόβολη, καφτή, τη δυνατή αστραψιά,

Αλάθητη κι αλύγιστη, του τραγουδιού την πίστη

Η Μούσα μου αρματώθηκε, με σκλάβους για τη Λευτεριά

Αντάρτισσα ακατάβλητη, ν' αγωνιστεί τ' ορκίστη!

ΥΓ. Ελληνική λαϊκή παροιμία, στην οποία, αν θέλετε, μπορείτε να προσθέσετε ως υπόκρουση βραζιλιάνικη σάμπα ή μπόσα νόβα: Αλλαξε ο Μανωλιός κι έβαλε τα ρούχα του αλλιώς.

Το μυθιστόρημα - χρονικό «Λωτοί του πάθους» (1991)

Γράφει ο
Βασίλης ΚΑΛΑΜΑΡΑΣ
Δημοσιογράφος, συγγραφέας, κριτικός βιβλίου

 

 Αντιφασιστική Στρατιωτική Οργάνωση (ΑΣΟ) 

Το κίνημα της Μέσης Ανατολής

 Γιάννης Σάλλας