Θύμα του ο Σοβιετικός σκηνοθέτης Μιχαήλ Ρομ (1901-1971)

 ΤΟ ΑΝΤΙΚΟΜΜΟΥΝΙΣΤΙΚΟ ΜΕΝΟΣ ΤΗΣ ΧΡΟΝΙΑΣ 1966

Απαγορεύεται η προβολή της μυθοπλαστικής ταινίας του «Ο Λένιν τον Οκτώβρη» (1937) και κόβονται σκηνές με ναζιστικούς χαιρετισμούς από το ντοκιμαντέρ του «Ο καθημερινός φασισμός» (1965)

Η αφίσα της σοβιετικής ταινίας «Ο καθημερινός φασισμός»

ΤΡΙΤΟ ΜΕΡΟΣ

Η αυλική «δημοκρατία», μετά τη λαϊκή έκρηξη των Ιουλιανών του '65, προσπαθεί να φιμώσει οποιαδήποτε ελευθερόφρονα καλλιτεχνική φωνή. Γνωρίζει ότι οι άνθρωποι των γραμμάτων και των τεχνών, Ελληνες και ξένοι, δεν μπορούν να γίνουν εύκολα εργαλεία για την υπεράσπιση του ξενόδουλου καθεστώτος.

Δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι το ελληνικό κράτος έχει επιλέξει να επιβιώσει με το φάντασμα του κομμουνισμού, καθώς ο δυτικός μεταπολεμικός κόσμος είναι βιδωμένος στο δόγμα του Ψυχρού Πολέμου. Συνήθης τακτική του είναι να συνθλίβει και να εξαφανίζει την κάθε είδους πνευματική αντίσταση των κομμουνιστών, οι οποίοι βρίσκονται στην πρώτη γραμμή για την ανατροπή του άδικου αστικού κόσμου.

Ετσι, ταινίες μυθοπλασίας, που έχουν ως σκοπό να ανασυνθέσουν και φωτίσουν τα έργα και τις ημέρες της Οκτωβριανής Επανάστασης και του φυσικού ηγέτη της, του Βλαντιμίρ Λένιν, είναι ο εύκολος στόχος για τους κλειδοκράτορες της συνείδησης των λαών. Τα ματωμένα κλειδιά της λογοκρισίας κρατούν οι αυλοκόλακες της βασιλείας. Εύκολος στόχος η σοβιετική κινηματογραφία, αφού δεν νανουρίζει το λαϊκό κοινό με εύπεπτα κατασκευάσματα, που το οδηγούν σε ληθαργικό ύπνο.

Ο Σοβιετικός σκηνοθέτης Μιχαήλ Ρομ (1901-1971), μπροστά στη μονταζιέρα, κόβει και ράβει τα δεκαεπτά κεφάλαια του ντοκιμαντέρ του «Ο καθημερινός φασισμός». Ορισμένοι από τους τίτλους τους: «Ο Αγών μου», «Λίγα λόγια για το συγγραφέα», «Κουλτούρα του Γ' Ράιχ», «Ενας λαός, μια αυτοκρατορία, ένας φύρερ», «Τέχνη», «Ανήκουμε σε σένα», «Κι όμως υπήρχε κι άλλη Γερμανία», «Ο Χίτλερ διέταξε, εμείς εκτελούμε», «Τέλος της Γ' Αυτοκρατορίας», «Κεφάλαιο τελευταίο, ατελείωτο...»

«Το μήνυμά μου είναι αληθινό κι ανθρώπινο»

Ενα από τα θύματα είναι και η ταινία του Μιχαήλ Ρομ (1901-1971), «Ο Λένιν τον Οκτώβρη» (1937). Διαβάζουμε τον τίτλο, στο περιοδικό των Λαμπράκηδων «Η γενιά μας» (αριθ. 10, 4 Δεκέμβρη 1965) σε συνέντευξη που δίνει ο Σοβιετικός σκηνοθέτης στον τότε 29χρονο Νίνο Φένεκ Μικελίδη (γεν. 1936): «Δεν μπορώ να καταλάβω γιατί στην Ελλάδα απαγορεύουν την ταινία μου "Ο Λένιν τον Οκτώβρη"». Η συνομιλία έχει την αφορμή της στο ντοκιμαντέρ «Ο καθημερινός φασισμός», που προβλήθηκε στις ξένες αίθουσες στα τέλη του 1965.

Μία από τις ερωτήσεις του ερωτώντος δημοσιογράφου και κριτικού εστιάζεται στην απαγόρευση της σοβιετικής ταινίας. Απαντά ο τότε 64χρονος κινηματογραφιστής:

«(...) Πιστεύω πως το πρόσωπο του Λένιν στην ταινία αυτή δόθηκε πολύ ανθρώπινα κι αληθινά (...) Δεν μπορώ να καταλάβω γιατί η ελληνική λογοκρισία απαγορεύει την ταινία μου αυτή. Το μήνυμά μας είναι αληθινό και ανθρώπινο. Δεν έχει ιστορικές ανακρίβειες (...)».

Σκηνή από την ταινία «Ο καθημερινός φασισμός», που λογοκρίθηκε και κόπηκε από την ταινία, όταν προβλήθηκε, τον Νοέμβρη του 1966, στους αθηναϊκούς κινηματογράφους. Αμερικανοί νεοναζί χαιρετούν χιτλερικά!

«Η ταινία που σαλπίζει στους λαούς "αγρυπνείτε"»

Σχεδόν έναν χρόνο μετά, στις 11 Νοέμβρη 1966, προβάλλεται η ταινία «Ο καθημερινός φασισμός» - με τον λογοκριμένο τίτλο «Αληθινός φασισμός» - στους αθηναϊκούς κινηματογράφους, ενώ μία μέρα πριν, αναγγέλλεται η διανομή της στην προδικτατορική εφημερίδα «Η Αυγή», με την υπογραφή του κριτικού Αντώνη Μοσχοβάκη (1923-2007).

«"Αληθινός φασισμός" η ταινία που σαλπίζει στους λαούς "αγρυπνείτε"», είναι ο τίτλος και στις ακροτελεύτιες δύο παραγράφους διαβάζουμε το στίγμα της:

«Με θαυμαστή μεθοδικότητα η ταινία εκθέτει και αναλύει τα γεγονότα, εμβαθύνοντας στο νόημά τους, επισημαίνοντας τις προεκτάσεις, τη σημασία που είχαν όχι μόνο για την εποχή εκείνη, μα και για το σήμερα και το αύριο της ανθρωπότητας. Οι σκηνές της είναι εξαίρετα διαλεγμένες, οι πιο περιεκτικές και χαρακτηριστικές που θα μπορούσαν να βρεθούν και συνδυάζονται εμπνευσμένα με το μοντάζ. Το έργο δεν είναι απλό χρονικό, αλλά ένα μνημειακό ντοκουμέντο και ένα όπλο μάχης - της μάχης της ασταμάτητης για την ελευθερία, την αλήθεια, για τον άνθρωπο.

»Γιατί αν όλα αυτά μπόρεσαν να γίνουν μια φορά αυτό σημαίνει πως δεν αποκλείεται να ξαναγίνουν. Οταν δολοφονούνται οι Κέννεντυ, οι Μπεν Μπαρκά, οι Λαμπράκηδες, όταν στο Βιετνάμ εξοντώνεται ένας γενναίος λαός, όταν συντηρούνται εδώ κι εκεί στον κόσμο, με διάφορους τρόπους και προσχήματα, οργανωμένες συμμορίες σαν αυτές που ανέβασαν τον Χίτλερ στην εξουσία, σημαίνει πως ο κίνδυνος είναι πάντα άμεσος. Και η ταινία του Ρομ, έργο επίκαιρο και φλογερά ενδιαφέρον, σαλπίζει "Αγρυπνείτε"».

Σκηνή της σοβιετικής ταινίας «Ο καθημερινός φασισμός»

«Ο... συνηθισμένος φασισμός και πάλι σε δράση»

Στις 22 Νοέμβρη, στην ίδια εφημερίδα, δημοσιεύεται ρεπορτάζ με τα αρχικά Τ. Β. (σ.σ. Τάσος Βουρνάς, 1913-1990). Διαβάζουμε τον υπέρτιτλο, τον τίτλο και τον πλαγιότιτλο:

«Ο... ΣΥΝΗΘΙΣΜΕΝΟΣ ΦΑΣΙΣΜΟΣ ΚΑΙ ΠΑΛΙ ΣΕ ΔΡΑΣΗ. Η λογοκρισία περιέκοψε ουσιώδεις σκηνές από την ταινία του Μιχ. Ρομμ "Ο συνηθισμένος φασισμός". ΑΦΑΙΡΕΘΗΚΑΝ ΚΥΡΙΩΣ ΤΜΗΜΑΤΑ ΤΟΥ ΦΙΛΜ ΠΟΥ ΑΝΑΦΕΡΟΝΤΑΙ ΣΤΗΝ ΑΝΑΒΙΩΣΗ ΤΟΥ ΦΑΣΙΣΜΟΥ ΣΤΗ ΔΥΤΙΚΗ ΓΕΡΜΑΝΙΑ, ΣΤΙΣ ΗΠΑ ΚΑΙ ΑΛΛΟΥ. ΠΑΡ' ΟΛΑ ΑΥΤΑ Η ΤΑΙΝΙΑ ΑΠΟΤΕΛΕΙ ΣΥΓΚΛΟΝΙΣΤΙΚΟ ΝΤΟΚΟΥΜΕΝΤΟ».

«Η χυδαία εγχείρηση», κρατάμε από το κείμενο του συντάκτη, «έχει γίνει και σε ενδιάμεσες σκηνές αλλά και στο τελευταίο κεφάλαιο της ταινίας, που έχει για θέμα του την αναβίωση του φασισμού, στις χώρες εκείνης της Δύσης, όπου ο νεοφασισμός ανεβαίνει διεθνώς με την ενθάρρυνση των ιμπεριαλιστών».

Στο μεταξύ, στο περιοδικό «Επιθεώρηση Τέχνης» (τεύχος 135, Μάρτης 1966), έχει προηγηθεί συνέντευξη του αντιφασίστα δημιουργού, την οποία δίνει στον μαθητή του, τον κινηματογραφιστή Μάνο Ζαχαρία (γεν. 1922).

Σκηνή της σοβιετικής ταινίας «Ο καθημερινός φασισμός»

«Ο λαός μετατρέπεται σε κοπάδι»

Σ' αυτήν ο Μιχαήλ Ρομ δίνει μία πολιτική και ψυχολογική ερμηνεία του φαινομένου του φασισμού:

«(...) Κυρίως το φιλμ αναλύει την ψυχολογία του προσκυνήματος των ειδώλων, της τυφλής πίστης στα είδωλα, της θεοποίησης του ηγέτη. Ο άνθρωπος παύει να σκέφτεται. Και συγκατατίθεται με την ιδέα τού να σκέφτονται άλλοι για λογαριασμό του. Ο λαός μετατρέπεται σε κοπάδι.

»Αυτή η ιδιότητα της μικροαστικής ψυχολογίας δεν έχει εξαφανιστεί. (...) Ο ά ν θ ρ ω π ο ς ε ί ν α ι υ π ο χ ρ ε ω μ έ ν ο ς ν α σ κ έ φ τ ε τ α ι. (...)

Σκηνή της σοβιετικής ταινίας «Ο καθημερινός φασισμός»

»Η εξάλειψη του ατόμου ήταν κυριαρχικός στόχος στο πρόγραμμα του ναζισμού. Ωστόσο εμπεριέχεται και σήμερα στη δραστηριότητα πολλών οργανισμών και κομμάτων σ' όλο τον κόσμο. Κι ας μην έχουν πια αυτοί οι οργανισμοί σα σύμβολό τους τη σβάστικα κι ας μην ονομάζονται ναζιστές ή φασίστες.

»(...) Εξίσου σοβαρό πρόβλημα του σωβινισμού, του εθνικισμού. Ο σωβινισμός είναι το σχοινί με το οποίο μπορείς να παρασύρεις μάζες ανθρώπων, όπως μπορείς να τραβήξεις τον τράγο και πίσω ολόκληρο κοπάδι πρόβατα».

ΥΓ.: Νομιμοποιούνται καταπατημένα! Η προεκλογική οπερέτα μόλις άρχισε... Κι έπεται συνέχεια!

Γράφει ο
Βασίλης ΚΑΛΑΜΑΡΑΣ
Δημοσιογράφος, συγγραφέας, κριτικός βιβλίου