Η Διάσκεψη της Γιάλτας

 Η ιστορική αλήθεια και τα ... παραμύθια

Από τις 4 έως τις 11 Φεβρουαρίου 1945 πραγματοποιήθηκε στην Κριμαία, στο μέγαρο Λιβάντια, που βρισκόταν κοντά στη Γιάλτα, η δεύτερη κατά σειρά διάσκεψη των ηγετών των τριών μεγάλων χωρών της αντιχιτλερικής συμμαχίας (η πρώτη Διάσκεψη είχε γίνει στην Τεχεράνη στο διάστημα 28/11 - 1/12/1943).

Η διάσκεψη αυτή έμεινε στην ιστορία με την ονομασία «Διάσκεψη της Γιάλτας», αλλά έγινε πλατιά γνωστή, εξαιτίας των μύθων, που, έντεχνα, καλλιεργήθηκαν, σχετικά με ότι η Αγγλία, οι ΗΠΑ και η ΕΣΣΔ μοίρασαν τον κόσμο. Ως γεγονός που συνέβη στη Διάσκεψη της Γιάλτας παρουσιάζεται συχνά και το άλλο παραμύθι για το περιβόητο χαρτάκι του Τσόρτσιλ προς τον Στάλιν με τα ποσοστά διανομής του κόσμου σε σφαίρες επιρροής. Ομως, τι πραγματικά έγινε στη Γιάλτα το Φλεβάρη του 1945;

Η ταυτότητα της Διάσκεψης

Η Διάσκεψη των τριών ηγετών στο μέγαρο Λιβάντια, κοντά στη Γιάλτα, κράτησε επτά ημέρες και είχε ως αντικείμενό της κυρίως τη μορφή του μεταπολεμικού κόσμου και τη δημιουργία εκείνων των προϋποθέσεων, που θα εξασφάλιζαν μια στέρεη και διαρκή παγκόσμια ειρήνη. Ο πόλεμος όδευε προς το τέλος του. Ο Κόκκινος Στρατός απείχε από το Βερολίνο 100 περίπου χλμ. Η πτώση της Γερμανίας ήταν πλέον ζήτημα χρόνου. Ετσι, η εικόνα του μεταπολεμικού σκηνικού ήταν αυτή που απασχολούσε περισσότερο. Υπήρχε, βέβαια, το ανατολικό μέτωπο και συγκεκριμένα ο παράγοντας Ιαπωνία, που απασχολούσε, όπως θα δούμε στη συνέχεια, περισσότερο απ' όλους τις ΗΠΑ.

Για τους Αγγλοαμερικανούς, η Διάσκεψη είχε εξαιρετική σημασία, γιατί, μέσω αυτής, επιδίωκαν να περισώσουν ό,τι ήταν δυνατόν από την προπολεμική «υγειονομική ζώνη» γύρω από την ΕΣΣΔ, δεδομένου ότι την παλιά ασφυκτική καπιταλιστική περικύκλωση του πρώτου εργατικού κράτους στον κόσμο καταργούσαν στην πράξη οι επιτυχίες του Κόκκινου Στρατού, η προέλασή του στην Ανατολική Ευρώπη, η τεράστια ανάπτυξη του επαναστατικού κινήματος σ' ολόκληρο σχεδόν τον ευρωπαϊκό χώρο, αλλά και η αυξανόμενη, αλματωδώς, επιρροή της Σοβιετικής Ενωσης σε όλα τα μήκη και τα πλάτη του κόσμου. Ετσι, οι ηγέτες των ΗΠΑ και της Μ. Βρετανίας, καθώς και τα επιτελεία τους, πριν πάνε στη Γιάλτα, πραγματοποίησαν συνάντηση κορυφής στη Μάλτα και καθόρισαν κοινή στρατηγική.

Η Διάσκεψη, επίσης, ασχολήθηκε με τη στρατιωτική προετοιμασία για το ολοκληρωτικό χτύπημα στο φασισμό, με το ζήτημα της μεταπολεμικής Γερμανίας, με το Γιουγκοσλαβικό, με το Πολωνικό, με τις επανορθώσεις, με το ζήτημα της συγκρότησης και λειτουργίας του ΟΗΕ και με την είσοδο της ΕΣΣΔ στον πόλεμο κατά της Ιαπωνίας, που επιθυμούσαν διακαώς οι Αμερικανοί. Δεν πρέπει, άλλωστε, να παραβλέπουμε πως ο Ρούσβελτ, πηγαίνοντας στη Διάσκεψη, είχε στις βαλίτσες του μια πολύ καθαρή θέση από το Στέιτ Ντιπάρτμεντ, που έλεγε: «Πρέπει να έχουμε την υποστήριξη της Σοβιετικής Ενωσης για να νικήσουμε τη Γερμανία. Εχουμε σοβαρή ανάγκη της Σοβιετικής Ενωσης στον πόλεμο εναντίον της Ιαπωνίας. Η σπουδαιότητα των δύο αυτών πραγμάτων μπορεί να υπολογιστεί σε αμερικάνικες ζωές». (Φ. Οικονομίδης: «Ελλάδα ανάμεσα σε δύο κόσμους», σελ. 55).

Οι βασικές πλευρές των αποφάσεων της Διάσκεψης

Οι αποφάσεις, στις οποίες κατέληξε η Διάσκεψη των τριών ισχυρών της αντιχιτλερικής συμμαχίας, υπήρξαν σημαντικές από κάθε άποψη. Σχετικά με το θέμα του ΟΗΕ, έγινε αποδεκτή η φόρμουλα Ρούσβελτ για τις ψηφοφορίες στο Συμβούλιο Ασφαλείας και ορίστηκε, η Ιδρυτική Διάσκεψη του Οργανισμού να γίνει στον Αγιο Φραγκίσκο στις 25/4/1945. Σε ό,τι αφορά το Γερμανικό απορρίφθηκε, ύστερα από τη σθεναρή στάση της ΕΣΣΔ, η πρόταση Τσόρτσιλ και Ρούσβελτ για διαμελισμό της Γερμανίας. Διατρανώθηκε η θέληση και των τριών δυνάμεων για εκμηδένιση του γερμανικού μιλιταρισμού και του ναζισμού και για τη δημιουργία προϋποθέσεων, ώστε η ειρήνη να μην ξανααπειληθεί από τη Γερμανία. Επίσης, υιοθετήθηκε - με επιμονή της σοβιετικής αντιπροσωπείας - η θέση πως ο πόλεμος δε στοχεύει στην εκμηδένιση του γερμανικού λαού.

Στη Γιάλτα, επίσης, εγκρίθηκε η διακήρυξη για την απελευθερωμένη Ευρώπη, ένα κείμενο σπουδαίας σημασίας, που, μεταξύ άλλων, προέβλεπε ότι οι τρεις μεγάλες δυνάμεις θα βοηθούσαν από κοινού τις απελευθερωμένες χώρες να ανορθωθούν και να σχηματίσουν προσωρινές κυβερνήσεις, στις οποίες θα αντιπροσωπεύονταν πλατιά όλα τα δημοκρατικά στοιχεία του πληθυσμού κλπ. Η διακήρυξη αυτή - και με τα άλλα στοιχεία που περιείχε, περί αυτοκυβέρνησης των λαών κλπ. - από άποψη αρχών ήταν μια πολύ καλή βάση για τη λύση του ελληνικού ζητήματος, το οποίο τότε βρισκόταν σε όξυνση, ύστερα από την ωμή βρετανική επέμβαση (αναλυτικά για τις συζητήσεις και τις αποφάσεις στη Γιάλτα βλέπε: «Τεχεράνη - Γιάλτα - Πότσδαμ - Ντοκουμέντα», εκδόσεις ΣΕ, σελ. 117 - 220).

Το ελληνικό ζήτημα και η Διάσκεψη της Γιάλτας

Δεν είναι λίγοι εκείνοι, που - είτε γιατί ερμηνεύουν την ιστορία με αστυνομικό τρόπο, είτε γιατί έχουν άλλες στοχεύσεις - συνδέουν τη Διάσκεψη της Γιάλτας με τις τότε εξελίξεις στην Ελλάδα, χρησιμοποιώντας ως επιχείρημα το γεγονός ότι στο ίδιο, περίπου, χρονικό διάστημα, που οι τρεις μεγάλοι συσκέπτονταν στην Κριμαία, πραγματοποιήθηκε και η Διάσκεψη της Βάρκιζας ανάμεσα στους εκπροσώπους του ΕΑΜικού κινήματος και στους εκπροσώπους της Αγγλίας, που δεν ήταν άλλοι από τον ελληνικό αστικό πολιτικό κόσμο.

Η ΕΑΜική ηγεσία έχει αποδειχτεί ιστορικά πως δεν είχε ιδέα για τα όσα συνέβαιναν στη Γιάλτα και πιθανόν δε γνώριζαν τίποτα ούτε οι συζητητές της, από την άλλη πλευρά, στη Βάρκιζα. Πέραν όμως αυτού, το ελληνικό ζήτημα δεν υπήρχε, καν, στην ατζέντα των θεμάτων συζήτησης. Οπως φαίνεται στο περιθώριο των εργασιών της έγιναν κάποιες αναφορές, κυρίως από την πλευρά των Σοβιετικών και με βασικό σκοπό να διευκρινιστούν οι προθέσεις των Βρετανών.

Ενα στοιχείο που επιβεβαιώνει την πιο πάνω άποψη είναι η αλληλογραφία του Στάλιν με τον Τσόρτσιλ. Συγκεκριμένα, στις 9/2/1945 - μια μέρα μετά, αφότου, όπως λέγεται, ο Στάλιν έθιξε το ελληνικό ζήτημα, ο Τσόρτσιλ στέλνει στον Σοβιετικό ηγέτη υπόμνημα, με τον οποίο τον πληροφορεί για την κατάσταση στην Ελλάδα (Βλέπε: Η αλληλογραφία Στάλιν - Τσόρτσιλ - Ρούσβελτ - Τρούμαν - Ατλυ, Εκδόσεις «Μέλισσα», αριθ. εγγράφου 405, σελ. 360). Το Ελληνικό, συνεπώς, τέθηκε στο περιθώριο της Διάσκεψης της Γιάλτας από τη Σοβιετική ηγεσία κι ασφαλώς δεν τέθηκε τυχαία. Η ΕΣΣΔ παρακολουθούσε από κοντά τα γεγονότα και δε στεκόταν απέναντί τους αδιάφορη, ανεξαρτήτως αν δεν είχε τις δυνατότητες να κάνει κάτι περισσότερο, δεδομένου ότι, πέρα από τα άλλα προβλήματα που αντιμετώπιζε, δεν τη βοηθούσαν και οι εξελίξεις στην Ελλάδα. Δε θα πρέπει να ξεχνάμε πως όταν ξεκίνησε η Διάσκεψη της Γιάλτας το ελληνικό κίνημα ήδη είχε σταματήσει τον πόλεμο κατά της Αγγλίας και είχαν αρχίσει οι διαπραγματεύσεις στη Βάρκιζα. Ο Δεκέμβρης είχε τελειώσει και δε συνεχίστηκαν οι μάχες εκτός Αθηνών, ενώ είχε υπογραφεί ανακωχή των εχθροπραξιών με δυσμενέστατους όρους για τον ΕΛΑΣ.

Γιάλτα, Αμερικανοί και το ...χαρτάκι του Τσόρτσιλ

Η Διάσκεψη της Γιάλτας και οι συμφωνίες που υπογράφηκαν εκεί αποδείχτηκε πως είχαν δυσάρεστες συνέπειες για το διεθνή ιμπεριαλισμό, ιδιαίτερα δε για τους Αμερικανούς, που μεταπολεμικά έγιναν η ηγέτιδα δύναμη του καπιταλιστικού στρατοπέδου και δεν μπορούσαν να χωνέψουν ότι απέναντί τους είχαν μια ισχυρή Σοβιετική Ενωση κι ένα ολόκληρο μπλοκ από χώρες προσανατολισμένες προς το σοσιαλισμό. Ετσι, τρία χρόνια μετά το θάνατο του Ρούσβελτ, ξεσηκώθηκε ένα τεράστιο κύμα κριτικής για τον τρόπο, με τον οποίο ο νεκρός πια Αμερικανός Πρόεδρος είχε χειριστεί τα αμερικανικά συμφέροντα στη Γιάλτα. Ο Ρούσβελτ κατηγορήθηκε ότι υπήρξε αρκετά διαλλακτικός απέναντι στην ΕΣΣΔ, κάνοντας απαράδεκτες υποχωρήσεις προς τον Στάλιν και τη σοβιετική αντιπροσωπεία. «Αι μομφαί - γράφει ο Κοραντής - αίτινες επερρίφθησαν εις τη μνήμην του Φρανκλίνου Ρούσβελτ, αφεώρουν, προ πάντων, εις την πολιτικήν επί του Γερμανικού, εις το ατελεσφόρητον του γενομένου συμβιβασμού επί του πολωνικού ζητήματος και εις την εν Απω Ανατολή αφεθείσαν θέσιν εις την ρωσικήν δύναμιν. Διατί παρεχώρησεν εις την Σοβιετικήν Ένωσιν μίαν τόσο ευρείαν ζώνην κατοχής εν Γερμανία; Διατί συνήνεσε να τεθή η Πολωνία εις κατάστασιν εξαρτήσεως έναντι του Σοβιετικού Κράτους; Διατί εζήτησε την επέμβασιν του ρωσικού στρατού εις τον πόλεμον της Απω Ανατολής, ενώ η χρήσις της ατομικής βόμβας θα ήρκει, εξ μήνας βραδύτερον, να επιβάλη τη συνθηκολόγησιν εις Ιαπωνίαν; Διατί να αποδώση εις την ρωσικήν επιρροήν τη Ματζουρίαν, δηλαδή να δώσει εις τη Σοβιετικήν κυβέρνησιν τη δυνατότητα να τείνη τη χείρα εις τους Κινέζους κομμουνιστάς;» (Α. Ι. Κοραντή: «Τεχεράνη - Γιάλτα - Πότσνταμ», σελ. 499).

Δίπλα, βέβαια, στους επικριτές βρέθηκαν κι εκείνοι, που θέλησαν να υπερασπιστούν το νεκρό Ρούσβελτ, με ισχυρισμούς ότι στη Γιάλτα ήταν άρρωστος και δεν καταλάβαινε τι έκανε, ο Στάλιν καταπάτησε τα συμφωνηθέντα κ.ο.κ. Απ' όλα αυτά βέβαια, απ' όλη εκείνη, δηλαδή, τη συζήτηση για το αν έπραξε καλά ή όχι στη Γιάλτα ο Ρούσβελτ, αποδεικνύεται περίτρανα πως είναι παραμύθια όλα όσα λέγονται περί συμφωνιών για το μοίρασμα του κόσμου και, φυσικά, καταρρέει η αντισοβιετική προπαγάνδα ότι δήθεν η ΕΣΣΔ πρόδωσε, τότε, τα συμφέροντα των λαών. Αν ίσχυε κάτι απ' όλα αυτά, ασφαλώς η αμερικανική αστική τάξη δε θα βρισκόταν στην ανάγκη να επιτεθεί και να ασκήσει αυτού του είδους την κριτική σ' ένα νεκρό πολιτικό της εκπρόσωπο.

Τέλος, σε ό,τι αφορά στο περίφημο χαρτάκι του Τσόρτσιλ για το μοίρασμα των Βαλκανίων σε σφαίρες επιρροής, αξίζει εν συντομία να πούμε πως ο ίδιος ο δημιουργός αυτού του μύθου, ο Ουίν. Τσόρτσιλ δηλαδή, δεν αναφέρει πουθενά στα απομνημονεύματά του να έγινε η παραμικρή νύξη επί του θέματος στη Διάσκεψη της Γιάλτας. Αναφέρει, όμως, με λεπτομέρειες ότι το χαρτάκι με τα ποσοστά το παρουσίασε στον Στάλιν για πρώτη και τελευταία φορά στη συνάντηση που είχε μαζί του στις 9/10/1944 στη Μόσχα, ισχυριζόμενος ότι κατέληξε μαζί του σε συμφωνία. Αλλά τότε, αν υποθέσουμε ότι ο Τσόρτσιλ λέει την αλήθεια, αν δεχτούμε ότι τον Οκτώβρη του '44 ο Στάλιν κι ο Τσόρτσιλ τα βρήκαν, τίθεται το ερώτημα, γιατί δεν ήρθε αυτή η συμφωνία στο τραπέζι της Διάσκεψης της Γιάλτας, που ήσαν παρόντες και οι τρεις ηγέτες, αλλά και το πώς μπορούσε να γίνει και να εφαρμοστεί μια συμφωνία, χωρίς τη συμμετοχή των ΗΠΑ;

Μπροστά σε τέτοια ερωτήματα - και σε άλλα πολλά που υπάρχουν γύρω από το θέμα - οι υποστηρικτές των ισχυρισμών του Τσόρτσιλ αποφεύγουν να δώσουν απάντηση. Η αλήθεια, όμως, για το θέμα βρίσκεται αλλού. Βρίσκεται στο γεγονός ότι ο ιμπεριαλισμός, μετά το Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο, υποχρεώθηκε να βιώσει μια πολύ δυσάρεστη γι' αυτόν κατάσταση, έχοντας απέναντί του ένα ισχυρότατο σοσιαλιστικό στρατόπεδο κι ένα τεράστιο αντιιμπεριαλιστικό κίνημα παγκοσμίως. Χωρίς τη δράση της ΕΣΣΔ σε διπλωματικό και πολιτικό επίπεδο αυτό θα ήταν αδύνατο. Εξίσου αδύνατο θα ήταν και αν η ΕΣΣΔ είχε προδώσει τα συμφέροντα των λαών, προσχωρώντας στην ιμπεριαλιστική πολιτική των σφαιρών επιρροής.