Στα 70 χρόνια από την εκτέλεση του Παναγιώτη Γώγου

Το ηρωικό στέλεχος του ΚΚΕ και Γραμματέας της Οργάνωσης Αιγαίου του Κόμματος δολοφονήθηκε τον Αύγουστο του 1949

Ο Παναγιώτης Γώγος του Σταύρου γεννήθηκε στο Ηλιοχώρι των Ιωαννίνων¹.

Για το πότε έγινε μέλος του ΚΚΕ τα στοιχεία είναι ελάχιστα. Το βέβαιο είναι ότι πριν από το 1936 είναι στέλεχος του Κόμματος και συντάκτης του «Ριζοσπάστη»².

Μετά την επιβολή της δικτατορίας Μεταξά ο Π. Γώγος συλλαμβάνεται και αντιμετωπίζει παλικαρίσια τα βασανιστήρια και τις δόλιες μεθόδους που οργανώνει και καθοδηγεί ο Μανιαδάκης (υφυπουργός Δημοσίας Ασφαλείας) για να τσακίσει το ηθικό των κομμουνιστών, να αποσπάσει δηλώσεις μετανοίας. Μεταφέρεται και κρατείται στην Ακροναυπλία.

Με την εισβολή της ναζιστικής Γερμανίας το 1941 και την επιβολή της τριπλής κατοχής η κυβέρνηση, που είχε απορρίψει τα αιτήματα των έγκλειστων κομμουνιστών να μεταφερθούν για να πολεμήσουν τους εισβολείς στην πρώτη γραμμή του μετώπου, τους παραδίδει σιδηροδέσμιους στους ναζί κατακτητές για να ολοκληρώσουν αυτοί το έργο τους. Η παράδοση των άνω των 600 αλύγιστων κομμουνιστών έγινε με πρωτόκολλο!³

Ο Π. Γώγος απελευθερώθηκε από τον ΕΛΑΣ, μαζί με άλλους 56 Ακροναυπλιώτες κομμουνιστές, στις 6 Απρίλη του 1943 καθώς νοσηλευόταν στο σανατόριο «Σωτηρία» στην Αθήνα. Η επιχείρηση ήταν παρακινδυνευμένη. Η διεξαγωγή της έγινε με απόφαση του ΠΓ της ΚΕ του ΚΚΕ και η επιτυχία της οφείλεται στην πολύ καλή προετοιμασία και οργάνωση⁴.

Τα απελευθερωμένα στελέχη του ΚΚΕ αναλαμβάνουν αμέσως αποστολές. Το ΕΑΜικό κίνημα και η ένοπλη λαϊκή πάλη που καθοδηγεί το ΚΚΕ αναπτύσσονται ραγδαία. Η πείρα των δοκιμασμένων κομμουνιστών είναι πολύτιμη.

Ο Π. Γώγος αναλαμβάνει αρχικά Γραμματέας του ΕΑΜ στην Εύβοια και λίγο αργότερα διδάσκει μαθήματα Φιλοσοφίας και Ιστορίας στη Σχολή Αξιωματικών του ΕΛΑΣ στη Ρεντίνα.

Τον Ιούλη του 1944 αναλαμβάνει Γραμματέας της Περιοχής Αιγαίου του ΚΚΕ⁵. Οι Οργανώσεις του ΚΚΕ στα νησιά βρίσκονταν για πολύ καιρό αποκομμένες από την Κεντρική Επιτροπή. Ακόμα στα νησιά του Αιγαίου πριν ακόμα ολοκληρωθεί η απελευθέρωση της χώρας από τους Γερμανούς διαμορφώθηκε μια ιδιαίτερα επικίνδυνη κατάσταση. Οπου πάτησαν το πόδι τους οι Βρετανοί και ο «Ιερός Λόχος» αμέσως εξαπέλυσαν μια απροκάλυπτη τρομοκρατία, σε βάρος των δυνάμεων του ΚΚΕ και του ΕΑΜ.

Ο Π. Γώγος ρίχνεται ευθύς στη μάχη προκειμένου το Κόμμα και το ΕΑΜ να απαντήσουν στην τρομοκρατία. Στο τέλος του Οκτώβρη του 1944 μεταβαίνει επειγόντως στη Λήμνο επικεφαλής αντιπροσωπείας. Εκεί, μετά την αποχώρηση του συντάγματος του ΕΛΑΣ που είχε μεταβεί από τη Λέσβο και συνέβαλε στην απελευθέρωσή της από τους Γερμανούς, ο «Ιερός Λόχος» και οι Βρετανοί αφόπλισαν αιφνιδιαστικά τον ΕΛΑΣ και την Πολιτοφυλακή του νησιού. Ο Π. Γώγος και η αντιπροσωπεία συλλαμβάνονται και τους μεταφέρουν στη Χίο⁶.Μετά τον ξεσηκωμό του λαού αναγκάστηκαν να τους αφήσουν.

Καθοριστικός o ρόλος του στο θρυλικό «go back»!

Το Δεκέμβρη του 1944 ο ΕΛΑΣ, επικεφαλής του λαού της Αθήνας, μάχεται ηρωικά κατά των πάνοπλων βρετανικών στρατευμάτων, τα οποία συνεπικουρούν η χωροφυλακή και οι εξοπλισμένοι ξανά ταγματασφαλίτες. Ενώ οι λαϊκές συνοικίες της Αθήνας σφυροκοπούνται ανηλεώς από τη βρετανική Αεροπορία την παραμονή των Χριστουγέννων, στις 5 το πρωί, βρετανικά πολεμικά πλοία επιχειρούν αιφνιδιαστικά να αποβιβάσουν στρατεύματα στο λιμάνι της Μυτιλήνης! Ο στόχος τους είναι να θέσουν υπό τον έλεγχό τους το νησί.

Αυτήν την κρίσιμη ώρα ο Π. Γώγος βρισκόταν ήδη στο λιμάνι, καθώς από την προηγούμενη μέρα είχε καλέσει ορισμένα στελέχη εκεί για συνεργασία! Βλέποντας τα αποβατικά να έχουν βάλει πλώρη για το λιμάνι χωρίς καμιά ταλάντευση, δίνει εντολές για κινητοποίηση. Ο ίδιος μπαίνει μπροστά. «Σπάζοντας την πόρτα των γραφείων της ΕΠΟΝ αρπάζει το χωνί, βγαίνει στους δρόμους και καλεί το λαό της Μυτιλήνης να ξυπνήσει, να κατέβει στο λιμάνι για να ματαιώσει την απόβαση των Βρετανών», που βρισκόταν σε εξέλιξη⁷.

Η ανταπόκριση του λαού ήταν κεραυνοβόλα. Το λιμάνι κατακλύζεται από κόσμο που κραυγάζει αποφασιστικά, στα Ελληνικά και στα Εγγλέζικα, «γυρίστε πίσω» - «go back»! Οι Βρετανοί τα χάνουν και αποχωρούν. Μετά από λίγο μάταια προσπαθούν να κατέβουν σε άλλο σημείο.

Σε λίγες ώρες ο ξεσηκωμός απλώνεται σε όλη τη Λέσβο. Ο ΕΛΑΣ και η Πολιτοφυλακή έχουν πάρει θέση μάχης και με τα όπλα περιφρουρούν τις λαϊκές κινητοποιήσεις. Η απεργιακή επιτροπή που είχε συγκροτηθεί λίγες μέρες πριν κηρύσσει απεργία. Από τα χωριά ξεκινούν ορμητικά ποτάμια εξοπλισμένων με δρεπάνια και ξύλα και κατευθύνονται προς τη Μυτιλήνη, ανάμεσά τους γριές και παιδιά που κρατούν πέτρες και ξύλα. Η εξέγερση είναι παλλαϊκή. Οι Βρετανοί επιχειρούν συνεχώς, με διάφορους ελιγμούς, να αποβιβαστούν σε άλλα σημεία του νησιού, όμως παντού συναντούν την ίδια μαζική λαϊκή επίθεση με πέτρες και κατάρες κατά των δολοφόνων⁸.

Ούτε το τσουχτερό κρύο ούτε οι απειλές κάμπτουν το εξεργετικό φρόνημα του λαού. Μετά από τρεις μέρες αποτυχημένων επιχειρήσεων, οι Βρετανοί αναγκάζονται να αποχωρήσουν. Η νίκη του λαού, του Κόμματος και του ΕΑΜικού κινήματος ήταν περίλαμπρη. Οι Βρετανοί και οι αστικές δυνάμεις ηττήθηκαν στη Λέσβο χωρίς να χρειαστεί ο ΕΛΑΣ να ρίξει ούτε μια ντουφεκιά!

Οι μαρτυρίες όσων έζησαν αυτά τα γεγονότα συγκλίνουν στο ότι η συνεισφορά του Π. Γώγου ήταν καθοριστική. Η γρήγορη, μαζική αντίδραση, η αποφασιστικότητα και ο ηρωισμός που εκδηλώθηκε, φανερώνουν ότι είχε προηγηθεί η κατάλληλη πολιτική και οργανωτική προετοιμασία. Οτι είχαν αντιμετωπιστεί οι φωνές της ηττοπάθειας και του συμβιβασμού. Σε αυτές τις κρίσιμες συνθήκες ο Π. Γώγος φανέρωσε ότι εκτός από την αφοσίωση προς το Κόμμα, την αντοχή και την αφοβία που διέθετε, ήταν και ένα ικανό στέλεχος.

Η σύλληψη και η καταδίκη σε θάνατο

Μετά την υπογραφή της απαράδεκτης συμφωνίας της Βάρκιζας και την παράδοση των όπλων από τον ΕΛΑΣ, στα νησιά του Β. Αιγαίου ενισχύουν τις δυνάμεις καταστολής. Το αστικό κράτος εξαπολύει αλλεπάλληλα κύματα άγριας τρομοκρατίας σε βάρος των κομμουνιστών και των ΕΑΜιτών. Οι δολοφονίες, οι τραμπουκισμοί, οι συλλήψεις και οι βασανισμοί παίρνουν πρωτοφανέρωτες διαστάσεις.

Η Πρωτομαγιά του 1945 στη Λέσβο σημαδεύεται από τραυματισμούς δεκάδων αγωνιστών. Τα γραφεία του ΚΚΕ, του ΕΑΜ, της ΕΠΟΝ και τα τυπογραφεία τη νύχτα βανδαλίζονται. Στις 9 του Μάη οργανώνεται στη Μυτιλήνη ένα μεγάλο και ογκώδες λαϊκό συλλαλητήριο εναντίον της τρομοκρατίας. Στη συγκέντρωση μιλά ο Π. Γώγος. Η διαδήλωση κατευθύνεται προς τη Νομαρχία, όπου δεν υπάρχει κανένας να παραλάβει το ψήφισμα και να δώσει εξηγήσεις. Μετά από ώρα εμφανίζεται ο γραμματέας της Νομαρχίας, ο οποίος δηλώνει άγνοια για τα γεγονότα.

Το αγανακτισμένο πλήθος ξεσπά, νέες κοπέλες ΕΠΟΝίτισσες κινούνται προς τη Νομαρχία, ακολουθούν σπρωξίματα. Οι ταμπουρωμένοι πίσω από τα παράθυρα χωροφύλακες, που αναζητούσαν μια αφορμή, πυροβολούν κατά των άοπλων διαδηλωτών. Ο λιμενεργάτης Χριστόφας Πετράς ή Μαμούτης πέφτει νεκρός και δεκάδες τραυματίζονται. Η τοπική ηγεσία του ΚΚΕ και του ΕΑΜ κατηγορείται «για στάση» και γίνονται συλλήψεις. Ο Π. Γώγος διαφεύγει και ένα άγριο κυνηγητό εξαπολύεται για τη σύλληψή του⁹.

Κατορθώνει να τους ξεφύγει, αλλά πέφτει στα χέρια τους καθώς φτάνει στη Ραφήνα. Εκτοτε φυλακισμένος συνεχώς τον φορτώνουν με νέες κατηγορίες και τον περνούν από μια σειρά δικών. Το 1949 τον δικάζουν στο στρατοδικείο με την κατηγορία ότι αυτός, αν και βρισκόταν στη φυλακή, ήταν υπεύθυνος και ότι καθοδηγούσε την ένοπλη πάλη, δηλαδή τη συγκρότηση και την ηρωική δράση του ΔΣΕ στη Λέσβο. Τον δίκασαν χωρίς δικηγόρο και τον καταδίκασαν σε θάνατο.

Ο Τάκης Κόντος, που τον γνώριζε, όπως ο ίδιος σημειώνει, από τον Μικρασιατικό Πόλεμο και τον είχε επισκεφτεί στη φυλακή, σε μια εκπομπή - αφιέρωμα για αυτόν στη «Φωνή της Αλήθειας» το 1973 αναφέρει ότι του είπε: «Ο πρώτος που τον επισκέφτηκε "ανακριτικά" στην Ασφάλεια της Αθήνας, μόλις τον πιάσανε, ήταν "κάποιος" της επίσημης "ξένης" τότε αποστολής στην Ελλάδα»!¹⁰

Αλύγιστος κομμουνιστής μέχρι το τέλος

Ούτε οι Βρετανοί ούτε οι αστικοί μηχανισμοί λησμόνησαν το κάζο του που έπαθαν στη Λέσβο. Οσο κι αν προσπάθησαν, ούτε με την εξαγορά ούτε με την απειλή του θανάτου κατόρθωσαν να τον κάνουν να σκύψει και να τον πάρουν με το μέρος τους. Ο Π. Γώγος, όπως και το κόμμα του το ΚΚΕ, έμεινε σταθερά όρθιος και απέναντί τους. Στις 29 του Αυγούστου του 1949 τον οδήγησαν στου Γουδή και τον εκτέλεσαν. Δεν πρέπει να είχε κλείσει τα σαράντα.

Ο Π. Γώγος ήταν ένα ξεχωριστό παλικάρι και αγέρωχος κομμουνιστής έως το τέλος. Διαπαιδαγωγημένος από το Κόμμα και αφοσιωμένος έως θανάτου στο δίκιο του λαού, στην υπόθεση της κοινωνικής απελευθέρωσης της εργατικής τάξης.

Τον δολοφόνησαν τον Αύγουστο του 1949, όπως έκαναν και για εκατοντάδες ακόμα στελέχη, μέλη, οπαδούς του ΚΚΕ από τη Λέσβο, τη Σάμο, την Ικαρία και τη Χίο και τα άλλα νησιά, αλλά τον σκοπό τους δεν τον πέτυχαν. Δεν ξερίζωσαν το ΚΚΕ όπως επιδίωκαν, το αίμα τους πότισε τις ρίζες που δένουν το ΚΚΕ με το λαό και τις έκανε πιο ανθεκτικές.

Αυτές οι ηρωικές μορφές αγωνίστηκαν σκληρά και βάδισαν προς το θάνατο συνειδητά. Αντεξαν και έπεσαν κοιτάζοντας προς το μέλλον, για να είναι αυτό φωτεινό, χωρίς εκμετάλλευση, βαρβαρότητα, κρίσεις και ιμπεριαλιστικούς πολέμους, για το σοσιαλισμό. Εδωσαν τα νιάτα και τη ζωή τους έχοντας εμπιστοσύνη στο Κόμμα, στο λαό, στις επόμενες γενιές. Επεσαν για να μείνει ο δρόμος ανοιχτός, να τον βαδίσουμε σήμερα εμείς και αύριο ακόμα περισσότεροι.

Τους τιμάμε καθώς συνεχίζουμε, δεν κάνουμε πίσω στις σημερινές δυσκολίες της ταξικής πάλης και στον αρνητικό συσχετισμό δυνάμεων. Τους δικαιώνουμε καθώς μαθαίνουμε - διδασκόμαστε και προχωράμε εξοπλισμένοι με τα συμπεράσματα και τις σύγχρονες επεξεργασίες του ΚΚΕ.

Εχουμε χρέος να παλέψουμε, να δράσουμε για να εμπνεύσουμε τους εργαζόμενους και τους νέους, να ζωντανέψουμε το κίνημα, να δυναμώσουμε τις Οργανώσεις του ΚΚΕ και της ΚΝΕ. Είναι ανάγκη να φτάσουμε έως το τέλος του δρόμου, να φέρουμε τη νέα εποχή που αρχίζει με την Ελλάδα της εργατικής εξουσίας, του σοσιαλισμού.

Παραπομπές:

1. «Επεσαν για τη ζωή» τ. 7β, σελ. 314.

2. ΔΟΚΙΜΙΟ ΙΣΤΟΡΙΑΣ ΤΟΥ ΚΚΕ 1918 - 1949, Β1 ΤΟΜΟΣ, σελ. 102

3. «Κι άστραψε φως η Ακροναυπλιά», του Βασίλη Γ. Μπαρτζιώτα

4. ΔΟΚΙΜΙΟ ΙΣΤΟΡΙΑΣ ΤΟΥ ΚΚΕ 1918 -1949, Β1 ΤΟΜΟΣ, σελ. 218

5. Στο ίδιο σελ. 242

6. ΑΡΧΕΙΟ ΤΟΥ ΚΚΕ. ΕΚΘΕΣΗ ΤΟΥ Π. ΓΩΓΟΥ προς το ΠΓ ΤΟΥ ΚΚΕ ΓΙΑ ΤΑ ΓΕΓΟΝΟΤΑ ΤΗΣ ΛΗΜΝΟΥ. Αριθμός Εγγράφου: 661760

7. Π. Κ. ΚΕΜΕΡΛΗ - Α. Σ. ΠΟΛΥΧΡΟΝΙΑΔΗ, «ΑΝΤΙΣΤΑΣΗ ΣΤΗ ΛΕΣΒΟ - ΠΗΓΕΣ ΚΑΙ ΠΤΥΧΕΣ», σελ. 516 - 517

8. ΠΑΝΑΓΙΩΤΗΣ ΚΟΥΤΣΚΟΥΔΗΣ «ΣΥΝΑΞΑΡΙΑ - Βίοι Λέσβιων Λαϊκών Αγωνιστών». ΤΟΜΟΣ Β, σελ. 969

9. Στο ίδιο.

10. ΑΡΧΕΙΟ ΚΚΕ. «Φωνή της Αλήθειας» 2/ 2/1973. Σημείωμα Τάκη Κόντου. Αριθμός εγγράφου: 1569924

Του
Παναγιώτη ΜΕΝΤΡΕΚΑ*
* Ο Π. Μεντρέκας είναι μέλος της ΚΕ και Γραμματέας της Κομματικής Επιτροπής Αιγαίου του ΚΚΕ