Η δολοφονία του Γρηγόρη Λαμπράκη

 
Στις 22 Μάη 1963, ο Γρηγόρης Λαμπράκης χτυπήθηκε θανάσιμα, μετά από εκδήλωση της ΕΕΔΥΕ στη Θεσσαλονίκη, και λίγες μέρες μετά, στις 27 Μάη, «έφυγε» από τη ζωή.

Ο Γρηγόρης Λαμπράκης σπούδασε στην Ιατρική Σχολή της Αθήνας και ταυτόχρονα ασχολήθηκε με τον αθλητισμό, όπου και διακρίθηκε με νίκες στους Πανελλήνιους και τους Βαλκανικούς Αγώνες στα αγωνίσματα του μήκους, του τριπλούν, των 100 και των 200 μέτρων.

Στα χρόνια της Κατοχής και μέχρι το 1945 εργάστηκε στο Μαιευτήριο Ηλιάδη. Παράλληλα, πρωτοστάτησε στην ίδρυση της Ενωσης Ελλήνων Αθλητών, της οποίας ήταν αντιπρόεδρος.

Το 1961 εκλέχτηκε βουλευτής του ΠΑΜΕ (Πανδημοκρατικό Αγροτικό Μέτωπο - εκλογική συνεργασία της ΕΔΑ με το Εθνικό Αγροτικό Κόμμα) στην Α' Περιφέρεια του Πειραιά. Ως βουλευτής, βρέθηκε στο πλευρό του λαού, συμμετείχε στις εργατικές, λαϊκές κινητοποιήσεις. Πρωτοστάτησε παράλληλα στο φιλειρηνικό κίνημα, αναπτύσσοντας πλούσια δράση μέσα απ' τις γραμμές της Ελληνικής Επιτροπής για τη Διεθνή Υφεση και Ειρήνη (ΕΕΔΥΕ), ως αντιπρόεδρός της¹.

Η δολοφονική επίθεση

Το τρίκυκλο του Σπύρου Κοτζαμάνη

 

Στις 22 Μάη 1963, ο Γρηγόρης Λαμπράκης βρέθηκε στη Θεσσαλονίκη για να μιλήσει σε συγκέντρωση της Επιτροπής Ειρήνης Θεσσαλονίκης με θέμα: «Ειρήνη και αφοπλισμός διά τον κόσμον ολόκληρον και διά την Ελλάδα».

Ηδη απ' το πρωί εκείνης της μέρας, στην ΕΔΑ είχε φτάσει η πληροφορία πως σχεδιαζόταν επίθεση εναντίον του Λαμπράκη. Εκ μέρους της ΕΔΑ, ο Σύλλας Παπαδημητρίου επικοινώνησε με τον προϊστάμενο της Εισαγγελίας Πρωτοδικών Θεσσαλονίκης ζητώντας να παρθούν μέτρα για την προστασία του Λαμπράκη².

Από νωρίς, έξω από τα γραφεία του Δημοκρατικού Συνδικαλιστικού Κινήματος, όπου θα πραγματοποιούνταν η συγκέντρωση, είχε οργανωθεί «αντισυγκέντρωση» διαφόρων «παρακρατικών», με τη συνεργασία των αστυνομικών αρχών.

Καθ' όλη τη διάρκεια των γεγονότων που ακολούθησαν, παρόντες ήταν περίπου 180 άνδρες της Χωροφυλακής, οι οποίοι όχι μόνο δεν αντέδρασαν στις εγκληματικές ενέργειες που συνέβαιναν μπροστά τους, αλλά συμμετείχαν ενεργά σε αυτές.

Περίπου στις 8.20 το βράδυ, ο Λαμπράκης ξεκίνησε από το ξενοδοχείο «Κοσμοπολίτ», όπου έμενε, για να πάει στο χώρο της συγκέντρωσης. Τότε δέχθηκε την πρώτη επίθεση από τους «παρακρατικούς», οι οποίοι τον χτύπησαν στο κεφάλι.

Ο Γρηγόρης Λαμπράκης σε κλοιό χωροφυλάκων

 

Ακολούθησαν προσπάθεια των τραμπούκων να μπουν στο κτίριο όπου γινόταν η συγκέντρωση και λιθοβολισμός των παραθύρων του κτιρίου, ενώ φώναζαν διάφορα αντικομμουνιστικά συνθήματα όπως «Βούλγαροι θα πεθάνετε, Βούλγαρε Λαμπράκη θα πεθάνεις, θα πεθάνετε όλοι σας»³.

Καθώς η συγκέντρωση βρισκόταν σε εξέλιξη, ο Γιώργης Τσαρουχάς, στέλεχος του ΚΚΕ και βουλευτής Καβάλας, ενημερώθηκε για τα γεγονότα και προσήλθε στο χώρο της συγκέντρωσης. Εξω από το κτίριο, ένας απ' τους τραμπούκους τον χτύπησε στο κεφάλι. Στη συνέχεια, ο Τσαρουχάς επιβιβάστηκε σε ασθενοφόρο, το οποίο και σταμάτησαν οι «παρακρατικοί» για να επιτεθούν εκ νέου στον Τσαρουχά:

«Τότε οι τραμπούκοι όρμησαν», διηγήθηκε ο ίδιος, «έσπασαν με ξύλα τα τζάμια. Δυο - τρεις άντρες έπεσαν απάνω μου, φωνάζοντας "θα πεθάνης!" και με κτυπούσαν όλοι μαζύ στο κεφάλι, στο πρόσωπο, παντού. Με άρπαξαν ύστερα από χέρια και πόδια και με έσυραν. Με κατέβασαν από το αυτοκίνητο, μου έδωσαν κι άλλα χτυπήματα και έχασα τις αισθήσεις μου»⁴.

Οταν η εκδήλωση τελείωσε, η αστυνομία απαγόρεψε την άμεση έξοδο των συγκεντρωμένων. Οταν δε επέτρεψε την έξοδο του Λαμπράκη, διέταξε να τον συνοδεύσουν ελάχιστα άτομα.

Γύρω στις 10.15 μ.μ. και ενώ ο Λαμπράκης βάδιζε προς το ξενοδοχείο «Κοσμοπολίτ», ομάδα τραμπούκων κινήθηκε εναντίον του. Τότε ένα τρίκυκλο με οδηγό τον Σπύρο Κοτζαμάνη, που ήταν σταθμευμένο κοντά στο χώρο της συγκέντρωσης, κατευθύνθηκε εναντίον του Λαμπράκη και ο Μανώλης Εμμανουηλίδης που βρισκόταν στο πίσω μέρος του οχήματος χτύπησε με λοστό θανάσιμα τον Λαμπράκη.

Μάρτυρες μάλιστα κατέθεσαν πως το τρίκυκλο ξεκίνησε ύστερα από υπόδειξη ένστολου ανθυπομοίραρχου, ο οποίος είπε στον Κοτζαμάνη: «Βάλε εμπρός, τι κάθεσαι, έρχονται»⁵.

Ο Γρηγόρης Λαμπράκης ξαπλωμένος στο πεζοδρόμιο, λίγο μετά το φονικό χτύπημα από τον Εμμανουηλίδη

 

Καθώς οι δράστες διέφευγαν με το τρίκυκλο, οι αστυνομικοί δεν τους καταδίωξαν. Θα είχαν μάλιστα καταφέρει να εξαφανιστούν, αν δεν πηδούσε στην καρότσα του τρίκυκλου ο Μανώλης Χατζηαποστόλου, ο οποίος αφού κατάφερε να εξουδετερώσει τον Εμμανουηλίδη, επιτέθηκε στον Κοτζαμάνη με σκοπό να τον αναγκάσει να σταματήσει το τρίκυκλο. Για το σάλτο του πάνω στο τρίκυκλο ο Χατζηαποστόλου απέκτησε την προσωνυμία «Τίγρης».

Τελικά, ο Κοτζαμάνης σταμάτησε και κρατώντας γκλομπ κινήθηκε εναντίον του Χατζηαποστόλου. Τότε επενέβησαν διερχόμενοι και λίγο αργότερα στο σημείο έφθασε ένας τροχονόμος ο οποίος και συνέλαβε τον Κοτζαμάνη.

Οσο εξελίσσονταν τα παραπάνω, ο Λαμπράκης μεταφέρθηκε σε Σταθμό Πρώτων Βοηθειών του Ερυθρού Σταυρού και στη συνέχεια στο Νοσοκομείο ΑΧΕΠΑ. Παρά τις προσπάθειες των γιατρών, ανάμεσά τους και ορισμένοι που κατέφθασαν απ' το εξωτερικό (Βρετανία, Ουγγαρία, Τσεχία, Σοβιετική Ενωση), η κατάσταση του Λαμπράκη ήταν μη αναστρέψιμη.

Στις 1.22 π.μ. της Δευτέρας 27 Μάη, η καρδιά του Λαμπράκη έπαψε να χτυπά.

Οι λαϊκές αντιδράσεις

Η δολοφονία του Γρηγόρη Λαμπράκη προκάλεσε ένα κύμα οργής και λαϊκών αντιδράσεων σε όλη τη χώρα, παρά τις απαγορεύσεις και την καταστολή.

Μια μέρα μετά το χτύπημα, σε εργοστάσια της Αθήνας έγιναν στάσεις εργασίας ενώ την επόμενη μέρα το Σωματείο των Τυπογράφων και η Συντονιστική Επιτροπή των Οικοδομικών Οργανώσεων κάλεσαν με τη σειρά τους σε στάση εργασίας⁶. Την ίδια μέρα συγκέντρωση οργάνωσε στα Προπύλαια ο Σύνδεσμος «Μπέρτραντ Ράσελ», η οποία δέχθηκε την επίθεση της αστυνομίας. Εγιναν πάνω από 300 συλλήψεις ενώ οι τραυματίες ήταν περίπου 30⁷. Στις 25 Μάη, 2.000 φοιτητές συγκεντρώθηκαν στη Θεσσαλονίκη.

Η ΚΕ του ΚΚΕ με ανακοίνωσή της, τη μέρα του θανάτου του Λαμπράκη, καλούσε το λαό σε κινητοποιήσεις:

«Τιμώντας τον άξιο μαχητή της ειρήνης και της δημοκρατίας, η εργατική τάξη και όλος ο λαός, αψηφώντας τις κυβερνητικές απαγορεύσεις, θα δυναμώσει τις αγωνιστικές αυτές εκδηλώσεις, και την ημέρα της κηδείας του με απεργίες, συγκεντρώσεις και διαδηλώσεις θα εκδηλώσει τη διαμαρτυρία του και θα διατρανώσει τη θέληση και την απόφασή του να παλέψει ενωμένος για την αποπομπή της κυβέρνησης του αίματος, την άμεση τιμωρία των δολοφόνων, τη διάλυση των νεοφασιστικών συμμοριών»⁸.

Πρέπει να σημειωθεί ότι η παραπάνω ανακοίνωση της ΚΕ, καθ' υπόδειξη του Γραφείου του Κλιμακίου Εσωτερικού, αναδημοσιεύτηκε «κομμένη» στην «Αυγή», παραλείποντας το κομμάτι που έδινε κατεύθυνση για κλιμάκωση των κινητοποιήσεων⁹. Η κατεύθυνση του Κόμματος παραβιάστηκε και στην πράξη, με τον περιορισμό των λαϊκών αντιδράσεων, στο περιεχόμενο των συνθημάτων που προβλήθηκαν (όπως αναφέρεται σε Απόφαση του ΠΓ της ΚΕ της 28.5.1963, «δεν ρίχτηκαν» καν «συνθήματα ενάντια στην κυβέρνηση Καραμανλή»).

Στις 28 Μάη 1963, χιλιάδες λαού συνόδεψαν τη σορό του Γρηγόρη Λαμπράκη στο Α' Νεκροταφείο στην Αθήνα όπου κηδεύτηκε.

Ο Τύπος έκανε λόγο για 200.000 συγκεντρωμένους και για «πρωτοφανή» έκταση της ανθρωποθάλασσας που σχηματίστηκε¹⁰.

Δεκαπέντε μέρες μετά την κηδεία, στις 11 Ιούνη 1963, ο Κωνσταντίνος Καραμανλής παραιτήθηκε και στις 18 του ίδιου μήνα αναχώρησε για τη Ζυρίχη. Στην πρωθυπουργία τον διαδέχτηκε ο Παναγιώτης Πιπινέλης, ενώ για την παραίτηση του Καραμανλή προβλήθηκε ένας ελάχιστα πειστικός λόγος: Η διαφωνία του Καραμανλή με την επιμονή του βασιλικού ζεύγους να πραγματοποιήσει το προγραμματισμένο ταξίδι στο Λονδίνο.

Οι αποκαλύψεις για τους αυτουργούς του εγκλήματος

Παρά το κλίμα φόβου που επικρατούσε και παρότι η αστυνομία ελάχιστα στοιχεία έδωσε στις ανακριτικές αρχές αλλά και τις «άνωθεν» παρεμβάσεις στο «έργο» της Δικαιοσύνης, έγινε κατορθωτό να γίνουν ορισμένες αποκαλύψεις για τους αυτουργούς του εγκλήματος.

Καταρχάς, έγινε γνωστό ότι ο Κοτζαμάνης ήταν μέλος της «παρακρατικής» οργάνωσης «Σύνδεσμος Αγωνιστών και Θυμάτων Αντιστάσεως Β. Ελλάδος» με αρχηγό τον δοσίλογο επί Κατοχής Ξενοφώντα Γιοσμά. Η οργάνωση αυτή έμεινε γνωστή ως η οργάνωση «Καρφίτσα» λόγω της καρφίτσας που φορούσαν τα μέλη της που είχαν αξιοποιηθεί απ' την αστυνομία κατά την επίσκεψη του Ντε Γκολ στην Ελλάδα. Μέλος της «Καρφίτσας» ήταν και ο Αντώνης Πιτσώκος, που ήταν ανάμεσα σ' αυτούς που κακοποίησαν τον Τσαρουχά.

Για την αποκάλυψη της συμμετοχής του Κοτζαμάνη στη δολοφονία του Λαμπράκη, καθοριστικός ήταν ο ρόλος του επιπλοποιού Γιώργου Σωτηρχόπουλου.

Ο Σωτηρχόπουλος συνεργαζόταν επαγγελματικά με τον Κοτζαμάνη, τον οποίο αξιοποιούσε για μεταφορές επίπλων. Τη μέρα της δολοφονίας, όμως, όταν ο Σωτηρχόπουλος του ζήτησε να δουλέψει γι' αυτόν, του απάντησε πως δεν μπορούσε καθώς εκείνη τη μέρα θα έκανε τη μεγαλύτερη τρέλα της ζωής του, που θα μπορούσε να φθάσει έως τη δολοφονία.

Ο Σωτηρχόπουλος, μόλις έμαθε την επόμενη μέρα τα γεγονότα, ενημέρωσε την ΕΔΑ, παρότι καταγόταν από οικογένεια υποστηρικτών της ΕΡΕ, ενώ κατέθεσε και όσα γνώριζε στον εισαγγελέα.

Επέμενε δε στην κατάθεσή του, παρά τη δολοφονική επίθεση που δέχθηκε και την προσπάθεια εξαγοράς του στη συνέχεια.

Τελικά, στις 30 Δεκέμβρη 1966, εκδόθηκε η απόφαση του δικαστηρίου, με την οποία οι Κοτζαμάνης - Εμμανουηλίδης καταδικάστηκαν σε 11 και 8,5 χρόνια κάθειρξης αντίστοιχα, ενώ άλλοι 7 καταδικάστηκαν σε ποινές από 3 έως 15 μήνες φυλάκισης.

Καθοριστική γι' αυτήν την απόφαση ήταν η ετυμηγορία του σώματος των ενόρκων, με την οποία οι ένοχοι έπεσαν στα «μαλακά».

Το «έργο» ολοκληρώθηκε έπειτα από την επιβολή της στρατιωτικής δικτατορίας, όταν και το σύνολο των εμπλεκομένων αφέθηκαν ελεύθεροι ενώ δικαστικοί που έπαιξαν ρόλο στην ανάδειξη των ενόχων (όπως ο Παύλος Δελαπόρτας και ο Χρήστος Σαρτζετάκης) απολύθηκαν. Στη φυλακή βρέθηκαν επίσης για ψευδορκία οι Χατζηαποστόλου και Σωτηρχόπουλος.

Πέρα απ' όσους δεν τιμωρήθηκαν μέσω της δικαστικής οδού, υπήρξαν και άλλοι εμπλεκόμενοι στη δολοφονία που παραμένουν άγνωστοι.

Συνεχίζουμε την πάλη ενάντια στον καπιταλισμό που γεννά τους πολέμους

Η ιστορική έρευνα δεν έχει αποκαλύψει πλήρως τα βαθύτερα αίτια και τη μεθόδευση της δολοφονικής επίθεσης κατά του Γρηγόρη Λαμπράκη.

Αν και οι πολιτικές ευθύνες της δολοφονίας Λαμπράκη βαρύνουν αναμφίβολα την κυβέρνηση Καραμανλή, είναι φανερό ότι η δολοφονία αποτέλεσε πλήγμα εναντίον του ίδιου και της κυβέρνησής του.

Απ' αυτήν την άποψη, φαίνεται πιο πιθανή η εκδοχή κεφαλή της συνωμοσίας και εκτέλεσης του σχεδίου να ήταν το Παλάτι. Βέβαια, η δολοφονία Λαμπράκη αποτέλεσε και ένα ηχηρό χτύπημα εναντίον του αντιιμπεριαλιστικού - αντιπολεμικού κινήματος.

Σε κάθε περίπτωση, τα γεγονότα της δολοφονίας του Λαμπράκη αναδεικνύουν μια σειρά από χρήσιμα συμπεράσματα για τη λειτουργία και τη δράση των μηχανισμών καταστολής του αστικού κράτους, φανερών και αθέατων, επίσημων και «παρακρατικών».

Παράλληλα, η θυσία και η μαχητικότητα του Γρηγόρη Λαμπράκη παραμένουν ζωντανά στον αγώνα ενάντια στο σύστημα που γεννά τους πολέμους, τον ξεριζωμό και την προσφυγιά, στον αγώνα ενάντια στην επικίνδυνη εμπλοκή της χώρας μας στα σχέδια ΗΠΑ, ΝΑΤΟ, ΕΕ.

Παραπομπές:

1. Τα βιογραφικά στοιχεία έχουν αντληθεί από τα περιοδικά «Δρόμοι της Ειρήνης» και «Νέος Κόσμος» του Ιούνη 1963.

2. «Δρόμοι της Ειρήνης», Ιούνης 1963, σελ. 8.

3. Χρήστος Σαρτζετάκης, «Επιτελών το καθήκον μου», τόμ. Α', Κέρκυρα, Αθήνα, 2016, σελ. 680.

4. «Δρόμοι της Ειρήνης», Ιούνης 1963, σελ. 10.

5. Χρήστος Σαρτζετάκης, «Επιτελών το καθήκον μου», τόμ. Α', Κέρκυρα, Αθήνα, 2016, σελ. 200.

6. «Δρόμοι της Ειρήνης», Μάης 1963 - Εκτακτη έκδοση, σελ. 7.

7. «Μακεδονία», 25 Μάη 1963, σελ. 1.

8. Το ΚΚΕ. Επίσημα Κείμενα, τόμ. 9, «Σύγχρονη Εποχή», Αθήνα 2002, σελ. 266.

9. Αρχείο ΚΚΕ, Εγγραφο 482796, Απόφαση του Γρ. Κλιμακίου της ΚΕ του ΚΚΕ για την περικοπή της ανακοίνωσης της ΚΕ για την κηδεία του Γρ. Λαμπράκη, 1/1965.

10. «Μακεδονία», 29 Μάη 1963, σελ. 1.