Τόποι εξορίας

Οι αλύγιστοι της ταξικής πάλης

Εκατοντάδες αγωνιστές του λαού μας, κάτω από σκληρές συνθήκες, παρά τα μαρτύρια, κράτησαν ψηλά τη σημαία του Κόμματος για τη λευτεριά, την προκοπή του λαού, το σοσιαλισμό - κομμουνισμό.

Η ιστορία της εξορίας στο ελληνικό κράτος αρχίζει από παλιά.
Εμφανίζεται με το νόμο του 1871 "περί καταδιώξεως της ληστείας", ενώ στη συνέχεια επεκτάθηκε, συμπεριλαμβάνοντας και τους πολιτικούς αντίπαλους του εκάστοτε καθεστώτος, στους οποίους και επικεντρώθηκαν.
Γυναίκες στην εξορία

Από το δράμα των εξορίστων γενικά, σε τούτο το σημείωμα θα ξεχωρίσουμε - για να αναφερθούμε - το δράμα των γυναικών, των μανάδων και των κοριτσιών, αυτών που η φύση τις προόρισε να κυοφορήσουν τη ζωή και που με τον αγώνα για τις ιδέες τους έγιναν δυο φορές μανάδες, κυοφορώντας τη νέα, την πραγματικά ανθρώπινη ζωή.

Τρίκερι

Εδώ, σ' αυτά τα κελιά, κάτω από τις καμάρες βούιζε η ζωή σαν μελίσσι. Ραφτάδικο, παπουτσάδικο, παπλωματάδικο, μαραγκούδικο, γεμάτα γυναίκες μαστόρισσες. Συχνά ακούγονταν τα τραγούδια - δημοτικά και κλασικά - της χορωδίας των κρατουμένων που διεύθυνε η εξόριστη μουσικός Ελλη Νικολαΐδη, ενώ άλλες έγραφαν κρυφά την ιστορία της εξορίας τους. Εδώ, σ' αυτά τα κελιά η αξέχαστη Ζακυνθινή ζωγράφος Κατερίνα Χαριάτη - Σισμάνη είχε στήσει, μετά την επιστροφή των γυναικών από το Μακρονήσι, το εργαστήρι της. Εδώ απαθανάτισε πολλές από τις συνεξόριστές της με σκίτσα που εκδόθηκαν σ' ένα μεγάλο άλμπουμ, με τίτλο «Γυναίκες απ' όλη την Ελλάδα», το 1975 (με την ευκαιρία του «Ετους της Γυναίκας»). Σχέδια - κειμήλια μνήμης, ελευθερίας, ηρεμίας αλλά και γυναικείων προσώπων που αξίζει να θυμόμαστε τη μορφή τους. Πρόσωπα, που είναι οι ρίζες μας...

Μακρόνησος

 19 Φλεβάρη 1947 αποφασίζεται από την κυβέρνηση Μαξίμου η ίδρυση του στρατοπέδου πολιτικών κρατουμένων στη Μακρόνησο, κατά τη διάρκεια του εμφυλίου πολέμου.

Χρησιμοποιείται στις αρχές του αιώνα μας, σαν τόπος εξορίας αιχμαλώτων πολέμου, (1912 - 13) και αργότερα για προσωρινή διαμονή προσφύγων της Μικρασιατικής καταστροφής.
 Η Μακρόνησος άρχισε να λειτουργεί σαν Στρατόπεδο Συγκέντρωσης Αγωνιστών της Εθνικής Αντίστασης από τα μέσα του 1947. Εδώ συγκεντρώθηκαν:

•     Νεοσύλλεκτοι φαντάροι από διάφορες πειθαρχικές μονάδες του στρατού.
•     Αξιωματικοί του ΕΛΑΣ, έφεδροι και μόνιμοι.
•     Πολιτικοί εξόριστοι (άνδρες, γυναίκες και παιδιά) από τα διάφορα στρατόπεδα πολιτικών κρατουμένων π.χ. Άη Στράτη, Ικαρία, Λήμνο, Τρίκερι κ.α.
•     Προληπτικώς συλληφθέντες πολίτες στις εκκαθαριστικές επιχειρήσεις εναντίον του Δημοκρατικού Στρατού.
•     Υπόδικοι Πολιτικοί Κρατούμενοι που βρίσκονταν στις διάφορες φυλακές της χώρας και που προορίζονταν να δικαστούν από τα έκτακτα Στρατοδικεία.

Πειθαρχικός Ουλαμός Καλπακίου

Εξω απ' αυτό το μικρό χωριό, που πριν το 1940 ήταν σχεδόν ακατοίκητο, το αστικό κράτος εγκατέστησε στα 1924 τον Πειθαρχικό Ουλαμό Καλπακίου, μια στρατιωτική μονάδα με αποστολή τον «σωφρονισμό» των απείθαρχων.

Πολύ σύντομα, στο Καλπάκι άρχισαν να στέλνονται και κομμουνιστές φαντάροι και ναύτες, μέλη και στελέχη της ΟΚΝΕ και του ΚΚΕ, για να «αναμορφωθούν» - να τσακιστούν δηλαδή σωματικά και ψυχικά. Γι' αυτό και ο Πειθαρχικός Ουλαμός Καλπακίου ονομάστηκε «τάφος των ζωντανών».

Από το Καλπάκι πέρασαν εκατοντάδες κομμουνιστές στρατιώτες.

Ανάφη

Το νησί Ανάφη των Κυκλάδων χρησιμοποιήθηκε για τον εκτοπισμό πολιτικών εξόριστων από το 1918 έως και την Απριλιανή δικτατορία. 

Ο αριθμός των εξόριστων πολλές φορές έφτανε αυτόν των κατοίκων της Ανάφης. 

Η διαβίωση ήταν εξαιρετικά δύσκολη εξαιτίας της ελλείψεως βασικών υποδομών στέγης,

ύπνου, στοιχειώδους καθαριότητας, τροφίμων και νερού.

Γαύδος

Η Γαύδος αποτέλεσε τόπο εξορίας και εξόντωσης σε συνθήκες σκληρής ταξικής πάλης, γράφτηκε και εκεί μία από τις σελίδες της προσφοράς και θυσίας των χιλιάδων κομμουνιστών, για μια κοινωνία χωρίς εκμετάλλευση ανθρώπου από άνθρωπο.

 Ονομάστηκε «Το νησί του θανάτου» ή «Το νησί του διαβόλου» για τις ιδιαίτερα σκληρές συνθήκες και την απόλυτη απομόνωση που βίωσαν εκεί οι εξόριστοι αγωνιστές.

Αϊ-Στράτη

 Αϊ-Στράτη: Είναι γνωστό ότι το μικρό άγονο νησί, βορειοδυτικά της Μυτιλήνης, με τους λίγους κατοίκους του, ο Αγιος Ευστράτιος, (Αϊ – Στράτης) και με την επίσημη - πανελλαδική ταυτότητα «Το νησί των πολιτικών εξορίστων».

Κατά τον 20ό αιώνα χρησιμοποιήθηκε ως τόπος εξορίας για τους Κομουνιστές. 

Την αρχή έκανε το 1929 η κυβέρνηση του Ελευθερίου Βενιζέλου με βάση το νόμο του 1929 «περί Ιδιωνύμου αδικήματος» και τότε βρέθηκαν οι πρώτοι εκτοπισμένοι κομμουνιστές στο νησί.

Μακρόνησος. «Απόψε χτυπούνε τις γυναίκες»

Το μετεμφυλιακό κράτος, τον Νοέμβρη του 1949 επιχειρεί να ξεκαθαρίσει και με τα εσωτερικά μέτωπα: τις φυλακές και τις εξορίες.

 Οι εξόριστοι και οι φυλακισμένοι, άνδρες και γυναίκες, πρέπει να εξοντωθούν ψυχολογικά, να υποταχθούν και να υπογράψουν «δηλώσεις μετάνοιας», να χάσουν κάθε ίχνος αξιοπρέπειας.
Ένα από τα μέτρα που παίρνουν είναι η μεταφορά γυναικών, προς αναμόρφωσιν, στη Μακρόνησο.

Ικαρία

Ένα από τα πάμπολλα νησιά εξορίας της ελληνικής αριστεράς την περίοδο 1938 - 1954, ήταν και η Ικαρία. 

Η Ικαρία βραχώδης και απομακρυσμένη γεωγραφικά από τον ηπειρωτικό κορμό, επιλέχθηκε ως κατάλληλη για να φυλακίσει την πρωτοπορία του 20ου αιώνα. 

Παρ' όλα αυτά η Ικαρία, απο΄τελεσε κάτι διαφορετικό από έναν απλό τόπο εξορίας.

Αλικαρνασσός

Η Αλικαρνασσός ήταν ένας απ' τους μεγαλύτερους τόπους εξορίας και μαρτυρίου των κομμουνιστών στην Ελλάδα. Τόπος θυσίας και ηρωισμού. Εκεί εξορίστηκαν και έμειναν έγκλειστοι πολλοί αγωνιστές της ελευθερίας.

Τα πρωτοπόρα στελέχη της εργατικής τάξης, κομμουνιστές και κομμουνίστριες, μέλη του Κόμματος, αλλά ακόμη και προοδευτικοί άνθρωποι, βασανίστηκαν για τα «πιστεύω» τους, γιατί αγωνίστηκαν κάτω από όλες τις συνθήκες, ενάντια στην πλουτοκρατία, ενάντια στα ντόπια και ξένα συμφέροντα που επιβουλεύονταν και επιβουλεύονται τα συμφέροντα του λαού.

Ακροναυπλιά

Ακροναυπλιά: Το Μάη - Ιούνη και Ιούλη 1937 άρχισαν να μεταφέρονται με καραβιές από τα νησιά εξορίας της Ανάφης, Φολεγάνδρου, Αη-Στράτη οι «πιο επικίνδυνοι» εξόριστοι αγωνιστές στην Ακροναυπλία: Εργάτες, αγρότες, υπάλληλοι, διανοούμενοι.

Ανάμεσά τους και μέλη της Κεντρικής Επιτροπής του ΚΚΕ, γραμματείς και μέλη περιφερειακών, αχτιδικών κ.λπ. Οργανώσεών του, βoυλευτές του Παλλαϊκού Μετώπου, εργατικά και συνδικαλιστικά στελέχη, στελέχη του Αγροτικού Κόμματος Ελλάδας και άλλων δημοκρατικών οργανώσεων, στελέχη της Κομμουνιστικής Νεολαίας (ΟΚΝΕ) κ.λπ., κ.λπ.

Γυάρος ή Γιούρα
 

Χρησιμοποιήθηκε ως τόπος εξορίας στα ρωμαϊκά χρόνια αλλά και στη νεότερη ιστορία της Ελλάδας από το 1947 μέχρι το 1952, από το 1955 έως το 1961 και από το 1967 έως το 1974.

Το 1947 κατασκευάστηκε και η φυλακή της Γυάρου.

 Το 1947 ξεκίνησαν οι πρώτες οικοδομικές εργασίες στο νησί που περιελάμβαναν εκβραχισμούς και διαμορφώσεις του εδάφους, διάνοιξη δρόμων, κτίσιμο ειδικών κτιρίων φυλακών, αποθηκών, κατοικιών φυλάκων, πυροβολείων, κ.α.

  Όλες οι εργασίες έγιναν από τους εξόριστους φυλακισμένους.

Σε πέντε όρμους του νησιού δημιουργήθηκαν στρατόπεδα συγκέντρωσης.

Λέρος 

Oι δικτάτορες ίδρυσαν δύο στρατόπεδα: στο Παρθένι, στη β. ακτή του νησιού και στο Λακκί, στο κέντρο του, χρησιμοποιώντας κτίρια των ιταλικών στρατιωτικών εγκαταστάσεων.

Στο Παρθένι οι υπάρχοντες παλιοί ιταλικοί στρατώνες χρησιμοποιήθηκαν για τη φρουρά και τις υπηρεσίες, ενώ για τους κρατούμενους διατέθηκαν οι πρώην αποθήκες πυρομαχικών, δηλαδή τρία κτίρια τελείως ακατάλληλα για τη διαμονή ανθρώπων, καθώς δεν είχαν κανονικά παράθυρα παρά μόνο φεγγίτες, οι οποίοι βρίσκονταν στα υψηλότερα σημεία των τοίχων και ήταν έτσι προσανατολισμένοι, ώστε να εμποδίζουν την είσοδο του ηλιακού φωτός. Eπιπλέον δεν διέθεταν ούτε στοιχειώδεις εγκαταστάσεις υγιεινής.

Παράνομες χειρόγραφες εφημερίδες

Υπάρχουν ακόμη πολλές άγνωστες πτυχές της ιστορίας του κομμουνιστικού κινήματος της χώρας μας και του ΚΚΕ. 

Αλλωστε, την πρωτοπόρα δράση του, την ακατάπαυστη, χωρίς την παραμικρή διακοπή, διαδρομή του, τη συνθέτουν εναλλαγές μικρών και μεγάλων γεγονότων, με ξεχωριστές τις κορυφαίες ιστορικές στιγμές του λαϊκοεπαναστατικού μας κινήματος, όπως η απελευθερωτική πάλη ενάντια στη γερμανική κατοχή και, στη συνέχεια, το μεγάλο έπος του Δημοκρατικού Στρατού Ελλάδας.

 Μια μακρόχρονη πορεία μέσα από τη φωτιά και το σίδερο της ταξικής πάλης, που το Κόμμα της εργατικής τάξης πέρασε, δίνοντας τους καλύτερους γιους και θυγατέρες του, σπλάχνα από τα σπλάχνα του λαού μας.

Από τις εξορίες:

Γιώργος Φαρσακίδης

Γιάννης Ρίτσος

Βασίλης Βλασίδης

Πανάρας Θωμάς

Τάσος Μανωλίτσης

Γιώργης Τρικαλινός

Σπύρος Κωτσάκης (Νέστορας) - Μαργαρίτα Κωτσάκη

Κοντογιάννης Γιώργος

Ζήση Βασίλη

Όλες οι φωτογραφίες είναι από το Αρχείο του ΚΚΕ