Γυάρος: Κάστρο Αγώνα

 Γυάρος ή Γιούρα

Χρησιμοποιήθηκε ως τόπος εξορίας στα ρωμαϊκά χρόνια αλλά και στη νεότερη ιστορία της Ελλάδας από το 1947 μέχρι το 1952, από το 1955 έως το 1961 και από το 1967 έως το 1974.

Το 1947 κατασκευάστηκε και η φυλακή της Γυάρου.

 Το 1947 ξεκίνησαν οι πρώτες οικοδομικές εργασίες στο νησί που περιελάμβαναν εκβραχισμούς και διαμορφώσεις του εδάφους, διάνοιξη δρόμων, κτίσιμο ειδικών κτιρίων φυλακών, αποθηκών, κατοικιών φυλάκων, πυροβολείων, κ.α.

  Όλες οι εργασίες έγιναν από τους εξόριστους φυλακισμένους.

Σε πέντε όρμους του νησιού δημιουργήθηκαν στρατόπεδα συγκέντρωσης.

Τόπος θυσίας και ηρωισμού λαϊκών αγωνιστών

Γυάρος ή Γιούρα, όπως την έλεγαν οι εξόριστοι πολιτικοί κρατούμενοι. Την είπαν «νησί του διαβόλου», «Νταχάου της Μεσογείου», «Βαστίλλη». 

Στην πραγματικότητα δεν μπορεί να συγκριθεί με άλλους τόπους βασανιστηρίων και φυλακών. Γιατί η Γυάρος ήταν το στρατόπεδο - φυλακή, στο οποίο συμπυκνώθηκαν και εφαρμόστηκαν πάνω στους πολιτικούς κρατουμένους αγωνιστές που απελευθέρωσαν την Ελλάδα από τη ναζιστική κατοχή και πρώτ' απ' όλα στους κομμουνιστές, οι πιο βάρβαρες εγκληματικές μέθοδοι βασανισμού που ξεπερνούσαν ακόμη και αυτές του χιτλερικού φασισμού.

Η Γυάρος άνοιξε από το μοναρχοφασιστικό καθεστώς ως τόπος εξορίας πολιτικών κρατουμένων κατά τη διάρκεια του εμφυλίου πολέμου, στα μέσα του 1947 και σταμάτησε ως τέτοιος στα τέλη του 1953. 

Ξανάνοιξε από την κυβέρνηση Συναγερμού στα μέσα του 1955 και έκλεισε, τυπικά, το 1958. 

Η στρατιωτικοφασιστική δικτατορία ξαναχρησιμοποίησε το ξερονήσι ως τόπο φυλακής και εξορίας από το 1967 ως το 1968 και από το τέλος του 1973 από τη χούντα του Ιωαννίδη ως τη μεταπολίτευση. Στο κάτεργο αυτό εξορίστηκαν και βασανίστηκαν χιλιάδες λαϊκοί αγωνιστές. 

Μόνο την πρώτη περίοδο έφτασαν τους 10.000 περίπου.

«Μαντατοφόρες»,

 Πολύ - πολύ μας χωρίσανε, πολύ μας αλλάξανε τα μάτια

για να μην τους γλέπουμε,

μεγάλους φόβους βάλαν πίσω, μπρος κι ανάμεσα,

αλλάξανε και τον αγέρα για να μην τους εύρει μήδε η

στόχασή μας αγεροπερπάτητη,

αλλάξανε και τον αγέρα για να μην μπορούμε ν' ανασάνουμε.

Μια μυρουδιά από σάπια σίδερα στον αέρα.

Είναι απ' τις άγκυρες των παλιών καραβιώνε που βουλιάξανε.

Είναι απ' τις αλυσίδες που φόρεσαν στα ποδάρια και στα

χέρια των αντρείων.

Δεν είναι τούτη η μυρουδιά της πατρίδας μας (...)

Μόνο, καμμιά βολά, τη νύχτα, νιώθουμε να σμίγουνε ξανά

τα δόντια,

να σφίγγουν και να τρίζουν, και σ' αυτό το τρίξιμο

σάμπως να σμίγει ο κόσμος πάλι.

Είναι η αδικία που σμίγει ώρα την ώρα τους αδικημένους -

Είναι το δίκιο μας που σμίγει σε γροθιά τα δάχτυλά μας

τα σπασμένα-.

(Γ. Ρίτσος, «Μαντατοφόρες», Γυάρος, Σάμος, 1967 - 1969)

 Χωρίς τέλος τα βασανιστήρια

 Ο Γολγοθάς των κρατουμένων

  Πάθη... αλλά και «κατακτήσεις»

 Η ενότητα κι αποφασιστικότητα «τσακίζει» τους φασίστες

 Επιχείρηση συγκάλυψης των εγκλημάτων

Εν ψυχρώδολοφονία των κρατουμένων

Νίκησε ο άνθρωπος, ο αγωνιστής, ο κομμουνιστής

Χάρτης όρμων

1ος όρμος

2ος όρμος

3ος όρμος

4ος όρμος

5ος όρμος

Το κτήριο των φυλακών

Οι φωτογραφιες απο την νέα έκδοση της «ΣύγχρονηςΕποχής», «Γυάρος: Θανατονήσι και Κάστρο Αγώνα»