Λιτώχορο, η πρώτη ένοπλη απάντηση στην τρομοκρατία

 Εισαγωγή
Η επίθεση μιας ομάδας ενόπλων, καταδιωκομένων αγωνιστών στο Λιτόχωρο, που πραγματοποιήθηκε τη νύχτα της 30ής προς 31η Μάρτη του 1946, αποτέλεσε ουσιαστικά την πρώτη, ένοπλη απάντηση του λαϊκού κινήματος, στο όργιο της μεταβαρκιζιανής τρομοκρατίας και των εγκλημάτων. Και προφανώς, η επιλογή της ημερομηνίας που εκδηλώθηκε δεν έγινε τυχαία, αφού συμπίπτει με την ημέρα των ψευτοεκλογών πρωτοφανούς βίας και νοθείας της κυβέρνησης Σοφούλη. Γράφει σχετικά το Δοκίμιο Ιστορίας του ΚΚΕ: "Η πρώτη σαφής προειδοποίηση έγινε την ίδια μέρα των εκλογών με την επίθεση ομάδας ενόπλων καταδιωκομένων αγωνιστών στο σταθμό χωροφυλακής Λιτόχωρου.

Ο Ν. Ζαχαριάδης, σε άρθρο του στο "Ριζοσπάστη" εξήρε την επίθεση αυτή και, υπογραμμίζοντας τον προειδοποιητικό της χαρακτήρα, τόνισε ενδεικτικά ότι "θα γεμίσουν τα βουνά Μπαρουτάδες". (Σημείωση "Ρ": Ο Θωμάς Μπαρούτας (Λιόλιος) ήταν την εποχή εκείνη επικεφαλής ομάδας καταδιωκομένων αγωνιστών στην περιοχή Βέρμιου - Καϊμακτσαλάν)

Οι αντίπαλοι θεώρησαν την επίθεση στο Λιτόχωρο σαν έναρξη του ένοπλου αγώνα και συνεπώς σαν μια σοβαρή προειδοποίηση για την άμεση προετοιμασία αποφασιστικής αντιμετώπισής του. Ο στρατηγός Θ. Τσακαλώτος έγραψε ότι "τη νύκτα της 30 - 31 Μαρτίου του 1946 κάτω από τας σφαίρας των επαναστατών εις το Λιτόχωρον ήρχισεν η ΜΑΧΗ ΤΟΥ ΕΘΝΟΥΣ". Και ο αντιστράτηγος Θωμ. Πετζόπουλος χαρακτήρισε την επίθεση στο Λιτόχωρο σαν την "πανηγυρικωτέρα διακήρυξη του ΚΚΕ, ότι αρχίζει την ένοπλη εξέγερσιν". (Δοκίμιο Ιστορίας του ΚΚΕ, Α` τόμος, σελ. 552)

Για την πρώτη αυτή, ένοπλη απάντηση του ΕΑΜικού κινήματος και του λαού, φιλοξενούμε σήμερα τη μαρτυρία του Θανάση Ανάγνου, γραμματέα τότε της ΕΠΟΝ Κατερίνης και μέλους της Επιτροπής Πόλης της ΚΟ Κατερίνης του ΚΚΕ.

Το δολοφονικό όργιο που εξαπόλυσαν μετά τη Βάρκιζα, με προτροπή των Αγγλων καταχτητών, οι εγκάθετες κυβερνήσεις τους, για την εξόντωση του παλλαϊκού απελευθερωτικού κινήματος είχε επεκταθεί, με ιδιαίτερη ένταση και στην περιοχή της Κατερίνης.

Ο υποφαινόμενος έχει προσωπικές μαρτυρίες και εμπειρίες από την κατάσταση που επικρατούσε στην περιοχή, ως γραμματέας της ΕΠΟΝ της πόλης της Κατερίνης και μέλος της Επιτροπής Πόλης του ΚΚΕ.

Την αρχή του δολοφονικού οργίου αποτέλεσε η δολοφονία στη Θεσσαλονίκη του Λιτοχωρίτη Βάργκα ή Βράγκα, στελέχους της ομάδας μεραρχιών Μακεδονίας του ΕΛΑΣ, λίγες μέρες μετά την είσοδο του τελευταίου στη Θεσσαλονίκη. Λίγους μήνες μετά, το μοναρχοφασιστικό τάγμα της Εθνοφυλακής, που εγκαταστάθηκε στην Κατερίνη έκαψε τη νύχτα της 7 προς 8 Μάρτη 1945 το κενοτάφιο των πεσόντων αγωνιστών της Αντίστασης, που είχε στηθεί στην πλατεία της πόλης. Τις επόμενες μέρες απολύουν τους δωσιλόγους εγκληματίες, συνεργάτες των Γερμανών, που τους είχε συλλάβει και παραδώσει ο ΕΛΑΣ. Τους οπλίζουν και τους οργανώνουν σε τρομοκρατική ομάδα. Σπάζουν και πυρπολούν τα γραφεία του ΕΑΜ, της ΕΠΟΝ, του ΚΚΕ, του Εργατικού Κέντρου. Επιτίθενται με φασιστική κτηνωδία στη Λέσχη της ΕΠΟΝ και διαλύουν την καλλιτεχνική βραδιά, που ήταν αφιερωμένη στους αποστρατευμένους ΕΛΑΣίτες. Χτυπούν με όπλα τους συγκεντρωμένους, σπάνε τα μουσικά όργανα και μετατρέπουν σε ερείπιο τη Λέσχη. Καταλαμβάνουν τα γραφεία της Περιφερειακής Επιτροπής του ΚΚΕ, που ήταν στο χτίριο "Αθανασιάδης" και τα μετατρέπουν σε φυλακή και άντρο βασανιστηρίων εκατοντάδων αγωνιστών, που συλλαμβάνανε.

Το καλοκαίρι του 1945 δολοφονείται, έξω από την Κατερίνη, στο "Κεραμίδι", ο καπετάνιος του 50ού Συντάγματος του ΕΛΑΣ Πιερρίων, Νικήτας (Συνεφάκης). Ελαφρά τραυματισμένος διαφεύγει τη σύλληψη ο Δήμος Σιδηρόπουλος, διοικητής του εφεδρικού ΕΛΑΣ Κατερίνης, ο δε Χαράλαμπος Μπούσιος, που βρισκόταν μαζί τους, κομματικός υπεύθυνος του Συντάγματος, συλλαμβάνεται και βασανίζεται. Στο ΒΑΤΑΝ, συνοικία της Κατερίνης, γίνεται απόπειρα δολοφονίας του γραμματέα του Επαρχιακού Συμβουλίου της ΕΠΟΝ, Ν. Θεοδωρίδη (Πάρις), τον οποίο τραυματίζουν σοβαρά στο στήθος. Αποτυχαίνει επίσης η απόπειρα δολοφονίας του υποφαινόμενου στη συνοικία του Σταθμού. Συλλαμβάνεται ο Μητρουλιός Γιάννης, μέλος του Νομαρχιακού Συμβουλίου ΕΠΟΝ Βέροιας - Κατερίνης και από τα βασανιστήρια μετατρέπεται σε ζωντανό πτώμα. Τραγικό τέλος βρίσκει ο Γιώργος Δάμπασης, από τα βασανιστήρια που υπέστη στη Μυτιλήνη, ως γραμματέας περιοχής της ΕΠΟΝ. Να σημειωθεί, πως ο Γιώργος ήταν το δεύτερο θύμα της οικογένειας Δάμπαση. Τον αδερφό του, Δημήτρη, τον σκότωσαν οι Γερμανοί στου "Π. Μελά" της Θεσσαλονίκης. Τις διώξεις και τα βασανιστήρια δε γλίτωσε ούτε ο πατέρας τους, Β. Δάμπασης, γιατρός και παλιός κομμουνιστής, που είχε συλληφθεί από τους Γερμανούς και κλειστεί στο βαγόνι των μελλοθανάτων, που το συνδέανε οι Γερμανοί στους στρατιωτικούς συρμούς, για επιτόπου εκτελέσεις σε περίπτωση σαμποτάζ. Δε χαρίστηκαν ούτε στον Λεωνίδα Γιασημακόπουλο, που ήταν στο χιτλερικό στρατόπεδο "Π. Μελά" θεσσαλονίκης.

Παίρνεται απόφαση

Σ' αυτές τις αφόρητες και δραματικές συνθήκες που επικρατούσαν στην περιοχή, για ένα χρόνο μετά τη συμφωνία της Βάρκιζας, συγκαλείται στα μέσα Μάρτη 1946 κομματικό αχτίφ της Περιφερειακής Οργάνωσης του ΚΚΕ Κατερίνης, στο οποίο πήρε μέρος και ο υποφαινόμενος. Το θέμα του αχτίφ ήταν η ανάλυση των αποφάσεων της 2ης Ολομέλειας της ΚΕ του ΚΚΕ (Φλεβάρης 1946). Εισηγητής ήταν ο Ευριπίδης (Πάνος), καπετάνιος και μέλος του προεδρείου του Γραφείου Περιοχής Μακεδονίας - Θράκης, που παρακολουθούσε την Οργάνωσή μας.

Ο σ. Πάνος, αναλύοντας τις αποφάσεις της Ολομέλειας, στάθηκε αναλυτικά στο μεταβαρκιζιανό όργιο, που επικρατούσε σε όλη τη χώρα, ενάντια στους αγωνιστές της Αντίστασης και τις οργανώσεις της. Επίσης, στο ρόλο των Αγγλων και των ξενόδουλων κυβερνήσεων. Χαρακτηριστικά ανέφερε: Οι Αγγλοι κατακτητές και οι υπόδουλες σ' αυτούς κυβερνήσεις, με το μονόπλευρο εξοντωτικό πόλεμο, που εξαπόλυσαν ενάντια στο αντιστασιακό κίνημα μετά τη Βάρκιζα, έφραξαν το δρόμο της δημοκρατικής εξέλιξης στο τόπο. Στους κατατρεγμένους αγωνιστές δεν απόμεινε άλλη επιλογή από την ένοπλη αυτοάμυνά τους στο δολοφονικό όργιο των μοναρχοφασιστικών συμμοριών. Ναι σύντροφοι, θα αυτοαμυνθούμε και με τα όπλα, ο ένοπλος αγώνας έγινε αναπόφευκτος. Η ευθύνη γι' αυτή την επιλογή μας βαραίνει αποκλειστικά στους Αγγλους κατακτητές και τις εγκάθετες κυβερνήσεις τους.

Οι ομιλίες μας, στηριγμένες στα αδιάσειστα στοιχεία της περιοχής, υιοθέτησαν τις θέσεις της εισήγησης και της 2ης Ολομέλειας. Το αχτίφ ενέκρινε τις αποφάσεις της 2ης Ολομέλειας και υπογράμμισε ότι "πρέπει να αντιδράσουμε αποφασιστικά. Στην ένοπλη τρομοκρατία θα αντιτάξουμε την ένοπλη αυτοάμυνά μας. Υποχωρήσεις και περαιτέρω ανοχές οδηγούν στην εξόντωση του Λαϊκού Αντιστασιακού Κινήματος".

Στο αχτίφ μπήκαν επίσης μια σειρά καθήκοντα, για τις οργανώσεις. Να δημιουργήσουμε άμεσα, σε μια βδομάδα, παράνομο μηχανισμό, γιάφκες, πολυγράφους και υλικά. Να επιλέξουμε συνδέσμους, για τις αναγκαίες επαφές των οργανώσεων και εφεδρικά καθοδηγητικά όργανα, που θα εξασφαλίζουν την καθοδήγησή τους, σε περίπτωση που αυτές "χτυπηθούν". Ολες οι οργανώσεις καταπιάστηκαν αμέσως.

Η οργάνωση του χτυπήματος

Την επόμενη του αχτίφ μέρα, ο Πάνος, συνοδευόμενος από τον Θανάση Ερμείδη, μέλος του Γραφείου της Περιφερειακής Επιτροπής του ΚΚΕ, μεταβαίνουν στο Λιτόχωρο. Εξω από το Λιτόχωρο γίνεται σύσκεψη των καταδιωκομένων αγωνιστών της πόλης. Μεταξύ αυτών ήταν οι: Ανδρεάδης Γ. (Κουκουτάτσιος Γ.), Φωτεινός, Τζαβέλας, Τσουκανάρας Κ., Καστάνης Γ., Κουφοδήμος, Κουφός Λ. και άλλοι. Στη σύσκεψη, μετά την ενημέρωση των σ. από τον Πάνο, καθορίστηκε ένοπλη επίθεση στο Λιτόχωρο, στις 30 - 31 Μάρτη, ενάντια στις εγκληματικές ένοπλες συμμορίες και το άντρο των βασανιστηρίων, το σταθμό της Χωροφυλακής. Την τελευταία βδομάδα του Μάρτη φτάνει παράνομα στο Λιτόχωρο και ο Υψηλάντης (Αλ. Ρόσιος) και αφού συνδέεται με την ομάδα των καταδιωκομένων, σχεδιάζουν μαζί το χτύπημα.

Στις 30 Μάρτη, 33 καταδιωκόμενοι αγωνιστές, οπλισμένοι και με επικεφαλής τον Υψηλάντη και τους Ανδρεάδη, Τζαβέλα, Φωτεινό κ.ά., χτυπούν και εξοντώνουν το σταθμό Χωροφυλακής και τους παρακρατικούς τρομοκράτες. Οι απώλειες των δεύτερων ήταν 13 νεκροί, που μεταφέρθηκαν στην Κατερίνη.

Ετσι άρχισε ο ένοπλος αγώνας ενάντια στο ματοβαμμένο μεταβαρκιζιανό καθεστώς. Το χτύπημα του Λιτόχωρου ήταν η αρχή της ένοπλης πάλης του ΔΣΕ. Η ομάδα, που χτύπησε το Λιτόχωρο, μαζί και με άλλους καταδιωκομένους αγωνιστές, αποτέλεσαν και το πρώτο ένοπλο συγκρότημα. Το Λιτόχωρο σηματοδότησε σε όλη την Ελλάδα την ένοπλη πάλη.

Θανάσης ΑΝΑΓΝΟΥ
Γραμματέας ΕΠΟΝ Κατερίνης και μέλος της Επιτροπής Πόλης του ΚΚΕ Κατερίνης

Μια ακόμη μαρτυρία

Επιστολή, σχετικά με το χτύπημα στο Λιτόχωρο, μας έχει στείλει και ο Νίκος Κουκουτάτσιος, πρώην δήμαρχος Λιτόχωρου, με αφορμή το προ δύο περίπου μηνών ρεπορτάζ του "Ρ", για το τριήμερο οδοιπορικό του ΚΜΕ στις τοποθεσίες, όπου γράφτηκαν οι ένδοξες σελίδες του ΔΣΕ.

Στην επιστολή του ο Ν. Κουκουτάτσιος, αφού σημειώνει, πως ο Θωμάς Μπαρούτας (Λιόλιος), δεν πήρε μέρος στο χτύπημα του Λιτόχωρου, όπως λαθεμένα είχε γραφτεί τότε, αναφέρει και τα παρακάτω:
"Την ένοπλη απάντηση στο όργιο της τρομοκρατίας των παρακρατικών, που υποδύονταν τις δυνάμεις της χωροφυλακής εκείνη την εποχή, την έδωσαν μερικά παλικάρια του Λιτόχωρου, που δεν άντεχαν άλλο τον δικό τους κατατρεγμό και τα καθημερινά βασανιστήρια και τις δολοφονίες γνωστών τους αγωνιστών του ΕΑΜ - ΕΛΑΣ.

Η ένοπλη σύγκρουση έγινε ταυτόχρονα σε δύο σημεία του Λιτόχωρου. Στο σταθμό χωροφυλακής, κοντά στην κεντρική πλατεία και στο διώροφο κτίριο, που στεγαζόταν το μεταβατικό απόσπασμα της δήθεν χωροφυλακής στο δυτικό μέρος του χωριού, κοντά στη σημερινή πλατεία Εθνικής Αντίστασης. Το χτύπημα αυτό, ίσως και να γινόταν, κατά τη γνώμη μου, πολύ νωρίτερα, αν είχε δοθεί το πράσινο φως από την τότε καθοδήγηση του ΚΚΕ...

Στο Λιτόχωρο έγινε κι άλλο χτύπημα, για τη συλλογή οπλισμού και τροφίμων τον Δεκαπενταύγουστο του 1946, για να επιβιώσουν οι συνεχώς καταδιωκόμενοι αγωνιστές, ώσπου να συγκροτηθούν σε επίσημο αντάρτικο τμήμα με διοικητή τον άξιο και ακαταπόνητο Γιώργο Ελευθερίου "Φωτεινό". Το πρώτο εγχείρημα του Λιτόχωρου ήταν προϊόν της αγανάκτησης του ΕΑΜικού λαού του Λιτόχωρου και των πρωτοπόρων κομμουνιστών, που κρατούσαν ψηλά τη σημαία του Λαϊκού Κινήματος, από την εποχή του Ιδιώνυμου και που έδωσαν για τον αγώνα εκατοντάδες νεκρούς και τραυματίες, μέσα από τις παράνομες κομματικές οργανώσεις, το ΕΑΜ, τον ΕΛΑΣ και τον ΔΣΕ...".

Πηγή: Ειδικό αφιέρωμα του Ριζοσπάστη