Γαλάτεια Καζαντζάκη

Η Γαλάτεια Καζαντζάκη, γεννήθηκε στο Ηράκλειο της Κρήτης το 1881. Έφυγε από τη ζωή στις 17 του Νοέμβρη 1962.

Ηταν το πρώτο παιδί της οικογένειας του Στυλιανού Αλεξίου και της Ειρήνης Ζαχαριάδη. 

Αδέρφια της ήταν οι Ραδάμανθυς, Λευτέρης και Ελλη Αλεξίου.

 Η Κομμουνίστρια, η λογοτέχνις, η γυναίκα

Κορυφαία μορφή ανάμεσα στις προδρομικές μορφές της ελληνικής

γυναικείας λογοτεχνίας, είναι η πρώτη κομμουνίστρια Ελληνίδα πεζογράφος και ποιήτρια, Γαλάτεια Καζαντζάκη. Μια ρωμαλέα λογοτεχνική φωνή που το έργο της (αν και ισάξιο και, σε πολλές παραμέτρους, ανώτερο) του έργου του πρώτου συζύγου της, Νίκου Καζαντζάκη, δεν απέκτησε τη δική του υστεροφημία.

Η Γαλάτεια Αλεξίου - Καζαντζάκη γεννήθηκε το 1886 στο Ηράκλειο της Κρήτης, από καλλιεργημένη οικογένεια. Μαθήτρια ακόμη, ξεκίνησε να δημοσιεύει συνεργασίες σε έντυπα της ιδιαίτερης πατρίδας της και της Αθήνας. Το εντυπωσιακό στην εμφάνιση μελαχρινό κορίτσι, με την πλατιά μόρφωση, το θάρρος της γνώμης και του λόγου και το αντρικό ντύσιμο, σοκάρει την κλειστή κρητική κοινωνία:

«Είναι μια κατακόκκινη κι αντάρτισσα παραφωνία μέσα στην ασάλευτη σκλαβοπλανταγμένη ατμόσφαιρα της επαρχιώτικης ζωής», γράφει ο Νίκος Καζαντζάκης. Το 1909, ωστόσο θα της ασκήσει κριτική για το πρώτο της πεζογράφημα, το «Γέλα Παλιάτσο», επειδή, κατά τη γνώμη του, αρνείται τη γυναικεία φύση της που οφείλει να είναι υποταχτική και διακηρύττει ανοιχτά τον έρωτά της! Σε δύο χρόνια θα την παντρευτεί στην εκκλησία του νεκροταφείου του Ηρακλείου. Μόνιμα τρομοκρατημένος από τον αυταρχικό πατέρα του θεώρησε ότι αυτός ήταν ο μόνος χώρος που δε θα μπορούσε να τον ανακαλύψει, για να εμποδίσει το γάμο με την «αντάρτισσα»!

  

Γαλάτεια Καζαντζάκη, Μάρκος Αυγέρης και Ελλη Αλεξίου, 1941

Η γήινη και συγκροτημένη Γαλάτεια, μετά την ίδρυση του ΣΕΚΕ (μετέπειτα ΚΚΕ) στα 1918, θα συνδέσει στενά τη ζωή και το έργο της με τα κομμουνιστικά ιδανικά: αντίθετα, ο Καζαντζάκης θα διασταυρωθεί με αυτά μόνο σε κάποια από τις φάσεις της ιδεολογικής και φιλοσοφικής περιπλάνησής του. Η μόνιμη απόσπασή του από τα προβλήματα του λαϊκού ανθρώπου και η περιφρόνησή του για τη «μάζα» ήταν ένας από τους βασικούς λόγους για τους οποίους το ζευγάρι βρισκόταν διαρκώς σε διένεξη. Η - προβληματική έως τραγική - προσωπική διάσταση αυτής της σχέσης ήταν άλλο ένα ζήτημα που την οδήγησε στην οριστική ρήξη.

Η Γαλάτεια υπηρέτησε όλα τα είδη του γραπτού λόγου: διήγημα, μυθιστόρημα, ποίηση, θέατρο, παιδική λογοτεχνία. Το έργο της διαπερνάται από το ενδιαφέρον και την αγάπη της για το λαϊκό άνθρωπο, αλλά και την έγνοια της για τη θέση της γυναίκας. Η σκλαβιά των ηρωίδων της συναρτάται άμεσα από την ταξική τους θέση: εκδηλώνεται με την ακραία φτώχεια, με την υποταγή στο σύζυγο, με το συμβατικό γάμο, με την οικονομική εξάρτηση. Χαρακτηριστικό είναι το πρώτο της μυθιστόρημα («Γυναίκες», 1933). Με λιτή, μοντέρνα γραφή, παρατίθεται η αλληλογραφία ανάμεσα σε έξι αδελφές, κάθε μία από τις οποίες αντιπροσωπεύει και μια γυναικεία προσωπικότητα, διαμορφωμένη στα πλαίσια του καπιταλισμού: η βολεμένη, με τον πλούσιο σύζυγο, η συντριμμένη από ένα συμβατικό γάμο, η νεαρή φιλόλογος που, για να ξεφύγει από την ανέχεια, θέλει να γίνει πόρνη. Και, πάνω απ' όλα, αυτή που φέρνει τη διέξοδο: η κομμουνίστρια δασκάλα, λογοτεχνική αποτύπωση της αδελφής τής Γαλάτειας, Ελλης Αλεξίου.

Το θέμα της πορνείας εμφανίζεται στις «Γυναίκες» και στο ποίημα «Αμαρτωλό». «Εικόνα σου είμαι, κοινωνία, και σου μοιάζω», θα πει η πολυώνυμη αλλά απρόσωπη πόρνη, καταγγέλλοντας τις αποτρόπαιες συνθήκες ζωής της και τις υλικές προϋποθέσεις που την οδήγησαν σ' αυτό το δρόμο. Προσέγγιση ρηξικέλευθη - καθώς και όλες οι προσεγγίσεις της Γαλάτειας για τα ζητήματα που αφορούν τις σχέσεις των δύο φύλων, πολύ περισσότερο για τα δεδομένα της κοινωνίας του '30.

 

Στο χωριό των Αλεξίου, στο Κράσι, το 1912.

Από αριστερά: Κ. Βάρναλης, Χ. Στεφανίδης,

Ν. Καζαντζάκης και Γ. Καζαντζάκη

Η Γαλάτεια Καζαντζάκη θα συμμεριστεί όλες τις περιπέτειες του ΚΚΕ και του λαϊκού κινήματος. Θα κάνει ένα δεύτερο γάμο, με το μαρξιστή θεωρητικό της λογοτεχνίας, Μάρκο Αυγέρη. Στα 1953, η έκδοση του έργου της «Ανθρωποι και Υπεράνθρωποι» (όπου αφηγείται την προσωπική της ιστορία με τον Νίκο Καζαντζάκη) της στοιχίζει τις λοιδορίες των κριτικών: τη χαρακτηρίζουν μικροπρεπή, καθώς τονίζει τον υπερφίαλο χαρακτήρα του ήρωα - συγγραφέα, την περιφρόνησή του για το λαό, τις μεταφυσικές συγχύσεις του. Ωστόσο, η συγγραφή αυτού του βιβλίου δεν αποσκοπούσε στο να λοιδορηθεί ένας άνθρωπος που η Γαλάτεια αγάπησε βαθιά: στόχος της ήταν να αντιπαραθέσει δύο στάσεις ζωής, δύο προτάσεις για το δρόμο που ο διανοούμενος πρέπει να ακολουθήσει στο έργο του. Το δρόμο του ελιτισμού, της περιφρόνησης του πλήθους ή τη σύνταξη με την εργατική τάξη και την πρωτοπορία της; Η Γαλάτεια, στη ζωή και στο έργο της, τίμησε σθεναρά τη δεύτερη επιλογή. Για τούτο και, ως επίλογο, θα παραθέσουμε το πώς η ίδια βλέπει το ρόλο του προοδευτικού καλλιτέχνη. 

Ας αφουγκραστούμε το λόγο της:

«Ο τεχνίτης πρέπει να λέει με το έργο του κάθε στιγμή στο λαό του: είμαι δικός σου. Σάρκα από τη σάρκα σου. Κι αν υπάρχει κάτι που με κάνει διαφορετικό είναι γιατί μπορώ να σου δώσω την αιωνιότητα. Να τραγουδήσω τις χαρές σου. Να φτερώσω τις ελπίδες σου. Να πω σ' όλο τον κόσμο το μόχθο και τον αγώνα της ζωής σου».