Λόχος Νεολαίας της 20ής Ταξιαρχίας του ΔΣΕ

Ο Λόχος Νεολαίας με επίκεντρο την περιοχή Βερτίσκο ανήκε στη δύναμη της 20ής Ταξιαρχίας του ΔΣΕ, που έδρασε από το Σεπτέμβρη του 1948 μέχρι και τα τέλη του α' τριμήνου του 1949, σε μια περιοχή που εκτεινόταν νότια από το Αγιο Ορος και τη Χαλκιδική στο Χολομώντα, το Βερτίσκο, τα Κερδύλλια και τη Νιγρίτα, μέχρι τα Κρούσια στο Κιλκίς.

Στον Λόχο Νεολαίας συμμετείχαν μαθητές, φοιτητές, εργατόπαιδα και αγροτόπαιδα της περιοχής, και την περίοδο της εμφύλιας ταξικής σύγκρουσης ανέπτυξε πλούσια δράση, με τους μαχητές του να δείχνουν απαράμιλλο ηρωισμό κόντρα στις πολυάριθμες δυνάμεις του αστικού στρατού.

Η 20ή Ταξιαρχία, από τη συγκρότησή της μέχρι και τα τέλη του α' τριμήνου 1949, πραγματοποίησε μια σειρά από επιχειρήσεις, με σημαντικές επιτυχίες, όπως η επιχείρηση στην Αρναία, στο Σοχό, στη Νιγρίτα, στο Λαγκαδά, στην Οσσα, στο Βερτίσκο, στην Τερπνή κ.α.

Στις τάξεις της 20ής Ταξιαρχίας βρίσκονταν και πολλοί νέοι σε ηλικία μαχητές. ΕΠΟΝίτες ή Αετόπουλα την περίοδο της ΕΑΜικής Αντίστασης ή και νέοι που ήταν παιδιά στη διάρκεια της Κατοχής. Ετσι ιδρύθηκαν και ξεχωριστά ένοπλα τμήματα νεολαίας, όπως ήταν ο Λόχος Νεολαίας Κεντρικής Μακεδονίας,που συγκροτήθηκε το Νοέμβρη του 1947 στο όρος Μπέλες, όπου βρισκόταν και το Αρχηγείο Κεντρικής Μακεδονίας του ΔΣΕ.

Πολλοί από τους μαχητές του Λόχου Νεολαίας ήταν μαθητές, ενώ το 30% της σύνθεσής του, ήταν νέες κοπέλες ηλικίας 16-18 χρόνων. Νέες κοπέλες που πολέμησαν πλάι - πλάι με τους άντρες μαχητές, που διακρίθηκαν στις μάχες, που ξεπέρασαν τις κακουχίες, που έδωσαν ακόμη και τη ζωή τους,

Η 20ή Ταξιαρχία του Δημοκρατικού Στρατού

Η πρώτη ένοπλη ομάδα αγωνιστών στην περιοχή εμφανίζεται στα τέλη του 1946, με επικεφαλής το συνταγματάρχη του 19ου Συντάγματος του ΕΛΑΣ, Β. Ραφτούδη, που μαζί με άλλους καταδιωκόμενους αγωνιστές συγκροτούν τον πρώτο πυρήνα στην περιοχή των Κερδυλλίων. Στις αρχές του 1947, δημιουργούνται αντάρτικα συγκροτήματα σε Κρούσια, Κερδύλλια, Χολομώντα, Λαϊλιά Σερρών, Παγγαίο και αλλού.

Με την ίδρυση του Γενικού Αρχηγείου και τη δημιουργία του ΔΣΕ στις 28/10/1946, ιδρύεται και το Αρχηγείο Κεντρικής και Δυτικής Μακεδονίας, το οποίο στη συνέχεια χωρίστηκε σε Αρχηγείο Κεντρικής Μακεδονίας και Αρχηγείο Δυτικής Μακεδονίας.

Στις 27/8/1948, μετά τη μεγάλη μάχη του Γράμμου, καταργήθηκαν τα Αρχηγεία Περιοχών και στη θέση τους συγκροτήθηκαν Μεραρχίες, ανάμεσά τους και η 6η Μεραρχία Κεντρικής Μακεδονίας, που αποτελούταν από δύο Ταξιαρχίες: Την 20ή Ταξιαρχία και την 132η Ταξιαρχία με περιοχή δράσης το νομό Σερρών.

Η 20ή Ταξιαρχία του ΔΣΕ, από το Σεπτέμβρη του 1948 μέχρι και τα τέλη του α' τριμήνου του 1949, οπότε υποχρεώθηκε σε ελιγμό διαφυγής προς το Μπέλες, έδρασε σε μια περιοχή που εκτεινόταν νότια από το Αγιο Ορος και τη Χαλκιδική στο Χολομώντα, το Βερτίσκο, τα Κερδύλλια και τη Νιγρίτα, μέχρι τα Κρούσια στο Κιλκίς.

Διοικητής της 20ής Ταξιαρχίας ήταν ο Γιάννης Βασιλειάδης (Φοίβος) και πολιτικός επίτροπος ο Λάκης Ζαχαριάδης (σκοτώθηκε το 1948 στη Χαλκιδική) και μετά ο Ζάχος Βασίλης. Στα τρία Τάγματα, Κρουσίων, Κερδυλλίων και Χαλκιδικής, διοικητές ανάμεσα σε άλλους ήταν οι: Βαγγέλης Διπλαράκος, Κώστας Παπαγεωργίου, Γιάννης Αυγητίδης, Κόλιας Νικητίδης, Νίκος Αμπελάς, Οδυσσέας Παληκαρίδης, Απόστολος Μπράχος, Νίκος Κοχρανίδης, Βάσος Μακρίδης κ.ά.

Η 20ή Ταξιαρχία, από τη συγκρότησή της μέχρι και τα τέλη του α' τριμήνου 1949, πραγματοποίησε μια σειρά από επιχειρήσεις, με σημαντικές επιτυχίες, όπως η επιχείρηση στην Αρναία, στο Σοχό, στη Νιγρίτα, στο Λαγκαδά, στην Οσσα, στο Βερτίσκο, στην Τερπνή κ.α.

Στις τάξεις της 20ής Ταξιαρχίας βρίσκονταν και πολλοί νέοι σε ηλικία μαχητές. ΕΠΟΝίτες ή Αετόπουλα την περίοδο της ΕΑΜικής Αντίστασης ή και νέοι που ήταν παιδιά στη διάρκεια της Κατοχής. Ετσι ιδρύθηκαν και ξεχωριστά ένοπλα τμήματα νεολαίας, όπως ήταν ο Λόχος Νεολαίας Κεντρικής Μακεδονίας, που συγκροτήθηκε το Νοέμβρη του 1947 στο όρος Μπέλες, όπου βρισκόταν και το Αρχηγείο Κεντρικής Μακεδονίας του ΔΣΕ.

Το σχέδιο «Ποσειδών»

Στα τέλη περίπου του Μάρτη του 1949, το 623 και το 626 Τάγματα της 20ής Ταξιαρχίας που δρούσαν στο Χολομώντα, τα Κερδύλλια και το Βερτίσκο, αναγκάστηκαν να ελιχθούν δίνοντας συνεχείς μάχες, αρχικά από το Χολομώντα προς Βερτίσκο και κατόπιν προς Μπέλες, κάτω από τη συνεχή πίεση του αστικού στρατού, στο πλαίσιο του σχεδίου «Ποσειδών» και με μεγάλες απώλειες μαχητών του ΔΣΕ.

Ο σχεδιασμός από την πλευρά του κυβερνητικού στρατού, με τη στήριξη της αμερικανικής αποστολής, βασίστηκε στο σχεδιασμό της επιχείρησης «Περιστερά» στην Πελοπόννησο, περίπου την ίδια εποχή.

Ο Δημοκρατικός Στρατός Ελλάδας έπρεπε να ηττηθεί και να καταστραφεί στις περιφέρειες, ώστε να γίνει δυνατό να εκδηλωθεί το τελικό χτύπημα εναντίον του στο Γράμμο και το Βίτσι το καλοκαίρι του 1949. Οι τακτικές ήταν επίσης όμοιες. Μεγάλη συγκέντρωση δυνάμεων και, κυρίως, επιμονή στα χτυπήματα μέχρι την εξουθένωση της μαχητικής ικανότητας του αντίπαλου. Ταυτόχρονα, υποχρεωτική μετακίνηση των κατοίκων των χωριών όπως π.χ. των κατοίκων της Ν. Σεβάστειας στην περιοχή του Σοχού, ώστε να μην υπάρχει δυνατότητα ενίσχυσης του ΔΣΕ ή άλλης στήριξής του από τους κατοίκους αυτών των περιοχών.

Πρώτος στόχος ορίστηκε η περιοχή των Κερδυλλίων και οι εκεί δυνάμεις του ΔΣΕ. Τον Φλεβάρη του 1949, μια πρώτη επιχείρηση, με την ονομασία «Αχιλλεύς», στράφηκε εναντίον των δυνάμεων της 20ής Ταξιαρχίας του ΔΣΕ.

Οι αρχικές αυτές επιχειρήσεις από την πλευρά του αστικού στρατού δεν έφεραν τα αποτελέσματα που επιδιώκονταν. Αντίθετα, η 20ή Ταξιαρχία του ΔΣΕ πέρασε στη Χαλκιδική και επανήλθε λίγες μέρες αργότερα. Ο αστικός στρατός με το Γ' Σώμα Στρατού οργάνωσε νέα μεγαλύτερη επιχείρηση το πρώτο δεκαήμερο του Μάρτη, γνωστή με την κωδική ονομασία «Ποσειδών».

Η επιχείρηση «Ποσειδών» έγινε με δύναμη που υπερέβαινε ως προς το πεζικό την οργανική δύναμη μεραρχίας και περιλάμβανε τεθωρακισμένα, μονάδες ιππικού, πυροβολικό, ισχυρά παραστρατιωτικά τμήματα ΜΑΥ και ΜΑΔ και είχε τη συνδρομή της αεροπορίας και του ναυτικού. Στόχος τους η ολοκληρωτική εξόντωση των δυνάμεων της 20ής Ταξιαρχίας του ΔΣΕ.

Η επιχείρηση του κυβερνητικού στρατού εκδηλώθηκε την 1η Μάρτη 1949 στην περιοχή Μπατράλι - Παπά Ράχη - Γιαννίτσι - Αμυγδαλοχώρι.

Οι δυνάμεις του ΔΣΕ (που αριθμούσαν συνολικά 1.200 μαχητές και μαχήτριες) αναγκάστηκαν να ελιχθούν προς τα δυτικά, αρχικά προς τα υψώματα 599 και 573 στην περιοχή Λαγκάδι, ενώ οι τελικές μάχες δόθηκαν στην περιοχή Μοράβα - Γκρούχαλη - Ν. Σεβάστεια στις 2/3/1949, με αποτέλεσμα σημαντικές απώλειες στις δυνάμεις του ΔΣΕ (σύμφωνα με τα στοιχεία του Γ' ΣΣ, οι απώλειες ήταν της τάξης του 70%, από τους οποίους το 50% νεκροί).

Μετά τις εκκαθαριστικές επιχειρήσεις στην περιοχή του Βερτίσκου, οι δυνάμεις του ΔΣΕ βρέθηκαν αναγκασμένες να κινούνται σε μια περιοχή όπου οι αποθήκες, τα εφόδια, τα δίκτυα πληροφοριών και οι όποιες επαφές με την τοπική κοινωνία είχαν καταστραφεί, ταυτόχρονα με την εκδήλωση έντονης τρομοκρατίας στον ντόπιο πληθυσμό από τα ένοπλα παραστρατιωτικά τμήματα, τα οποία στην προκειμένη περίπτωση επέδειξαν «ασυνήθιστο ζήλο».

Με την καταστροφή των δυνάμεων στην περιοχή των Κερδυλλίων - Βερτίσκου, η εδαφική συνέχεια των θέσεων του ΔΣΕ στην περιοχή Κορώνα - Κρούσια - Βερτίσκος - Κερδύλλια - Χαλκιδική δέχτηκε ισχυρό πλήγμα, με ταυτόχρονη εξάρθρωση των γραμμών ανεφοδιασμού των δυνάμεων του ΔΣΕ.

Η 20ή Ταξιαρχία, παρά τις απώλειες που υπέστη, συνέχισε τη δράση της στην περιοχή του Μπέλες, μέχρι την 1η Σεπτέμβρη 1949, οπότε και οι δυνάμεις της 6ης Μεραρχίας του ΔΣΕ πέρασαν στη Βουλγαρία.

Δυνάμεις της 20ής Ταξιαρχίας που παρέμεναν στη Χαλκιδική, επιχείρησαν με το Τάγμα Αμπελά στις 19 προς 20 Μάρτη 1949 στη χερσόνησο της Σιθωνίας για στρατολογία νέων μαχητών και ανεφοδιασμό. Η επιτυχία αυτής της επιχείρησης προκάλεσε την κινητοποίηση σημαντικών δυνάμεων του κυβερνητικού στρατού.

Μετά από αυτή την επιτυχία του ΔΣΕ, διατάχτηκε το Γ' ΣΣ να αναλάβει άμεσα επιχειρήσεις σε ολόκληρη τη ζώνη της Χαλκιδικής. Οι επιχειρήσεις ξεκίνησαν στις 23 Μάρτη και κράτησαν έως και τις 7 Απρίλη 1949.

Οι δυνάμεις του ΔΣΕ, περίπου 300 μαχητές και μαχήτριες, δεν μπόρεσαν να αντιτάξουν σταθερή αντίσταση, καθώς οι συσχετισμοί ήταν συντριπτικοί σε βάρος τους και είχαν προ πολλού εξαντλήσει τα πυρομαχικά τους. 73 μαχητές έπεσαν νεκροί, ενώ άλλοι 129 συνελήφθησαν.

Για τις δυνάμεις του Τάγματος Χολομώντα έμπαινε πλέον ο στόχος της επιβίωσης και της συντήρησης, που εξυπηρετήθηκε με τέτοιο τρόπο ώστε η εκεί παρουσία μαχητών να συνεχιστεί αρκετό διάστημα μετά και τον Αύγουστο του 1949.

 Ονόματα νεκρών μαχητών της 20ής Ταξιαρχίας και του Λόχου Δημοκρατικής Νεολαίας του ΔΣΕ