Καρλ Μαρξ

  Καρλ Μαρξ, γεννήθηκε στις 5 Μάη του 1818 

και πέθανε 14 Μάρτη 1883

Στις αρχές του 1818, στη γερμανική πόλη Τριρ ο δικηγόρος Ερρίκος Μαρξ και η γυναίκα του Εριέττα, ψάχνοντας να νοικιάσουν καινούριο διαμέρισμα σταμάτησαν στον οδό Μπρούκενχασε, στο σπίτι με τον αριθμό 664, που ανήκε στον κρατικό σύμβουλο Νταγκαρό. 

Ο οικοδεσπότης υποδέχτηκε με χαρά το ζευγάρι κι ύστερα από μια σύντομη περιήγηση στα δωμάτια του σπιτιού οι Μαρξ αποφάσισαν πως τούτο το οίκημα πληρούσε τις ανάγκες τους. 

Ηταν ευρύχωρο, είχε μεγάλο κήπο, για να παίζουν τα παιδιά και ικανοποιητικό αριθμό δωματίων, κάτι για το οποίο ο Ερρίκος και η Εριέττα Μαρξ έδιναν μεγάλη σημασία, αφού σε λίγους μήνες ένα ακόμη μέλος θα προστίθετο στην οικογένεια. 

Η κυρία Μαρξ γέννησε στις 5 Μαΐου του 1818, στη 1 και 30' το πρωί. Το νεογέννητο ήταν αγόρι και οι γονείς του το ονόμασαν Κάρολο.

Το οικογενειακό περιβάλλον

Ποιο ήταν το οικογενειακό περιβάλλον που μεγάλωσε ο Κάρολος; Ο πατέρας Μαρξ ήταν άνθρωπος μορφωμένος, θαυμαστής της φιλοσοφικής φιλολογίας του 18ου αιώνα. Διάβαζε ο ίδιος κι έμαθε και στον Κάρολο να διαβάζει, Λοκ, Βολταίρο, Ντιντερό, Ρουσσώ, Λέσινγκ κ.ά. Αντίθετα, η σύζυγός του Εριέττα, το γένος Pressburg, που προερχόταν από μια οικογένεια ουγγρικής καταγωγής ενδιαφερόταν περισσότερο για τα μικροπροβλήματα της ζωής, ήταν μια καλή νοικοκυρά και μητέρα που φρόντιζε για την υγεία, την τροφή και τα ρούχα των παιδιών της, χωρίς να μπορεί να κατανοήσει τις θεωρητικές - επιστημονικές ανησυχίες του γιου της. Ποτέ της δεν κατάλαβε γιατί ο Κάρολος δεν έγινε δικηγόρος, ώστε να συνεχίσει το επάγγελμα του πατέρα του και φυσικά ο δρόμος που ακολούθησε ο γιος της δεν ήταν το μέλλον που είχε ονειρευτεί γι' αυτόν¹.

Ο Ερρίκος και η Εριέττα Μαρξ έκαναν αρκετά παιδιά πολλά από τα οποία τα «χτύπησε» πολύ νωρίς ο θάνατος. Ο πρωτότοκος Μορίς Δαβίδ, πέθανε λίγο μετά τη γέννησή του. Υστερα ήρθε η Σοφία που γεννήθηκε στις 13/11/1816. Τρίτο παιδί στη σειρά ήταν ο Κάρολος. Οι δύο νεότεροι αδελφοί του πέθαναν από φυματίωση που ήταν κληρονομική στην οικογένεια. Ο αδελφός του Χέρμαν πέθανε 23 ετών κι ο Εδουάρδος έντεκα. Από την ίδια αρρώστια πέθαναν και δύο αδελφές του Καρόλου, η Εριέττα και η Καρολίνα. Είχε όμως άλλες δύο αδελφές μικρότερες απ' αυτόν. Τη Λουίζα που γεννήθηκε το 1821 και την Αιμιλία που γεννήθηκε το 1822².

Το τραγικό στην περίπτωση του Καρόλου είναι πως τη δυστυχία των γονιών του να κηδεύουν τα παιδιά τους την έζησε κι αυτός αργότερα με πολλά από τα δικά του παιδιά. Πάντως, παρ' όλα αυτά τα χτυπήματα της μοίρας, ο ίδιος σαν παιδί έζησε μια καλή οικογενειακή ζωή. «Η παιδική του ηλικία --γράφει ο Κονιό^3-- ήταν ωραία και ευχάριστη, μέσα σε ένα περιβάλλον, όπου τα βιβλία και η μουσική ήταν σε εκτίμηση, όπου οι ενδιαφέροντες επισκέπτες δεν έλειπαν, έχοντας την περιποίηση μιας μητέρας που τον αγαπούσε τρυφερά». Την ίδια πληροφορία μας δίνει και ο Νικολάι Ιβανόφ, ο οποίος γράφει χαρακτηριστικά⁴: «Ο Καρλ Μαρξ είχε ευτυχισμένη παιδική ηλικία. Ηταν ζωηρός και εύθυμος, ο πιο επινοητικός, στα παιχνίδια και στα πειράγματα, από τους μικρούς φίλους του και τις αδελφές του. Του άρεσε να επινοεί φανταστικές ιστορίες που τις άκουγαν εκστατικά».

Σπουδές κι επιρροές

Από το 1830 ως το 1835 ο Μαρξ πήρε τις γνώσεις της μέσης εκπαίδευσης στο κολέγιο της Τριρ, όπου οι φιλελεύθερες επιρροές ήταν ισχυρές. Ο διευθυντής του κολεγίου --λέει ο Ιβανόφ-- ήταν υποστηριχτής της φιλοσοφίας του Καντ, ο καθηγητής των μαθηματικών Γιόχαν Στάινινγκέρ θεωρούνταν υλιστής και άθεος, ενώ μέσα στο σχολείο κυκλοφορούσαν και διαβάζονταν από τους μαθητές απαγορευμένα βιβλία και αντικυβερνητικά ποιήματα⁵.

Οσον αφορά στις επιδόσεις του μαθητή Μαρξ ο Ριαζάνοφ λέει πως «ήταν ένας από τους επιμελέστερους μαθητές»,⁶ ενώ άλλοι συγγραφείς δίνουν μια πιο ακριβή αποτύπωση της πραγματικότητας: Ο Μαρξ ήταν γενικά καλός μαθητής, αλλά διακρίθηκε μόνο σ' εκείνα τα μαθήματα που τον ενδιέφεραν. Η Σερεμπριάκοβα μας πληροφορεί πως θεωρούνταν ο πιο ζωηρός μαθητής που «συχνά προκαλούσε τη δυσαρέσκεια και μάλιστα την αμηχανία στους σχολαστικούς παιδαγωγούς»⁷.

Εν πάση περιπτώσει το Φθινόπωρο του 1935 ο Κάρολος τελείωσε το κολέγιο, αφού προηγουμένως παρέδωσε μια εργασία με θέμα «Σκέψεις ενός νέου πάνω στην εκλογή ενός επαγγέλματος», όπου ανάμεσα στα άλλα έγραφε: «Η ιστορία αναγορεύει σαν τους πιο μεγάλους ανάμεσα στους ανθρώπους εκείνους που 'χουν ανυψωθεί έχοντας εργαστεί για το καλό όλων... Οταν έχομε διαλέξει το επάγγελμα που μας επιτρέπει να δρούμε καλύτερα για το καλό της ανθρωπότητας, οι υποχρεώσεις δεν μπορούν να μας καταβάλλουν, γιατί δεν είναι τίποτε άλλο παρά θυσίες που αποδεχόμαστε για το καλό όλων. Δεν απολαμβάνουμε τότε φτωχές, ευτελείς και εγωιστικές χαρές, αλλά μια ευτυχία που τη μοιράζονται εκατομμύρια άνθρωποι, οι πράξεις μας επεκτείνουν σιωπηλά τ' αποτελέσματά τους στην αιωνιότητα και η στάχτη μας ποτίζεται από τα ζεστά δάκρυα των ανθρώπων με γενναία καρδιά»⁸. Σχολιάζοντας αυτές τις σκέψεις του 17χρονου Κάρολου ο Werner Blumenberg θα πει⁹: «Πρόκειται για τον αγνό ιδεαλισμό του νέου ανθρώπου που τόσο εγκωμιαστικά και με τέτοιο ενθουσιασμό διατυπώνει τις απόψεις του αυτές για τη ζωή και το επάγγελμα, ιδεαλισμός που αργότερα θα ενεργήσει υπόγεια στο έργο του ώριμου άνδρα, παίρνοντας τη μορφή ενός ενθουσιασμού ηθικοκοινωνικού». Αντίθετα, ο Ριαζάνοφ σ' αυτό το κείμενο του νεαρού Μαρξ διακρίνει την επίδραση «από τις βασικές ιδέες του γαλλικού ματεριαλισμού», με τη διαφορά ότι αυτές τις ιδέες ο Κάρολος «τις εξέφραζε με ιδιαίτερη φόρμα»¹⁰.

Τον Οκτώβριο του 1835 ο Μαρξ πήγε στη Βόννη, όπου γράφτηκε στη Νομική σχολή του πανεπιστημίου, προφανώς επηρεασμένος από το επάγγελμα του πατέρα του. Ενα χρόνο αργότερα μεταγράφηκε στο πανεπιστημίου του Βερολίνου. Εκεί βυθίστηκε με πάθος στις μελέτες του, αν και πολύ γρήγορα διεύρυνε το μελετητικό του πεδίο, πέρα από τις απαιτήσεις του πανεπιστημίου, αφού τα μαθήματα της σχολής ελάχιστα απαντούσαν στους προβληματισμούς του. Ιδιαίτερη προσήλωση έδειξε στη μελέτη της φιλοσοφίας για τη σπουδαιότητα της οποίας είχε πλήρη επίγνωση. «Κατάλαβα άλλη μια φορά --έγραφε στον πατέρα του το 1837-- ότι χωρίς τη φιλοσοφία θα ήταν αδύνατο να καταλήξω κάπου»¹¹.

Αν και μελέτησε σε βάθος τα φιλοσοφικά ρεύματα και τις απόψεις τους ο νεαρός Μαρξ στάθηκε με ιδιαίτερη προσοχή στη φιλοσοφία του Χέγγελ και οι θεωρητικές του αναζητήσεις τον οδήγησαν να πάρει μέρος στο κίνημα των Νεοχεγγελιανών, που διακρίνονταν για το ριζοσπαστισμό τους, την κριτική τους στη θρησκεία και από τη φιλότιμη προσπάθειά τους να κατανοήσουν τους νόμους της κοινωνικής εξέλιξης.

Ο Μαρξ ολοκλήρωσε τις σπουδές του το 1841, όταν το πανεπιστήμιο την Ιένας του απένειμε τον τίτλο του διδάκτορα της φιλοσοφίας, για την εργασία του πάνω στις διαφορές της Επικούρειας και Δημοκρίτειας φιλοσοφίας. Τότε ο Μαρξ ήταν ακόμη νεοχεγγελιανός. Αλλά το οξύ και διεισδυτικό πνεύμα του, η επιστημονική του επάρκεια και η διαρκής ενασχόλησή του με τις επιστήμες τον έκανε να ξεχωρίζει απ' όλους τους νεοχεγγελιανούς, για να καταλήξει στη συνέχεια να χαράξει το δικό του ξεχωριστό δρόμο, θεμελιώνοντας την επιστήμη του διαλεκτικού και ιστορικού υλισμού.

Θεωρητικός του προλεταριάτου

Ο κομμουνιστικός προσανατολισμός του Μαρξ θα φανεί καθαρά από τα πρώτα βήματά που κάνει αρθρογραφώντας στην «Εφημερίδα του Ρήνου»¹² που έβγαζε μαζί με συντρόφους του νεοχεγγελιανούς. Η ενασχόλησή του όμως με αυτή την εφημερίδα φανέρωσε στον ίδιο τις ελλείψεις του πάνω στην Πολιτική Οικονομία, την οποία και άρχισε να μελετά παράλληλα με τις υπόλοιπες μελέτες του. Ταυτόχρονα, τον Οκτώβρη του 1843 πήγε στο Παρίσι για την έκδοση της Επιθεώρησης «Γαλλογερμανικά Χρονικά», όπου βγήκε μόνο ένα τεύχος. Στην πρωτεύουσα της Γαλλίας θα βρεθεί και τον επόμενο χρόνο. Εκεί, τέλη Αυγούστου του 1844, θα συναντηθεί για δεύτερη φορά με τον Φρ. Ενγκελς. Επρόκειτο για μια συνάντηση ιστορική, στη διάρκεια της οποίας διαπιστώθηκε η ταυτότητα των αντιλήψεων και των επιστημονικών τους αναζητήσεων, με αποτέλεσμα να ξεκινήσει η χωρίς προηγούμενο 40χρονη φιλία και συνεργασία τους. «Οι παλιοί θρύλοι --έγραψε αργότερα ο Λένιν¹³-- μιλούν για διάφορα συγκινητικά παραδείγματα φιλίας. Το προλεταριάτο της Ευρώπης μπορεί να πει ότι η επιστήμη του δημιουργήθηκε από δύο επιστήμονες κι αγωνιστές, που οι σχέσεις τους ξεπερνούν τους πιο συγκινητικούς θρύλους των αρχαίων για την ανθρώπινη φιλία».

Η ταύτιση των δρόμων των δύο ανδρών, αν και ξεκινάει με τη συνάντησή τους στο Παρίσι, ιστορικά θεμελιώνεται με τα έργα τους «Γερμανική Ιδεολογία», «Η Αγία Οικογένεια» και πάνω απ' όλα με το «Μανιφέστο του Κομμουνιστικού Κόμματος». Από εκεί κι έπειτα, είτε συγγράφουν παράλληλα, είτε από κοινού, το έργο τους είναι αξεχώριστο, ενιαίο και αδιαίρετο, αποτελώντας την επιστημονική - επαναστατική θεωρία του προλεταριάτου.

Να αναλύσει κανείς το έργο και την προσφορά του Μαρξ μέσα σε λίγες γραμμές είναι αδύνατο και προπαντός καθόλου φρόνιμο. Θα αρκεστούμε λοιπόν σε όσα λένε για τον Μαρξ δύο μη μαρξιστές:
Γράφει ο Isaiah Berlin¹⁴: «Οχι μόνο οι συγκρουόμενες τάξεις, ομάδες και κινήματα καθώς κι οι ηγέτες τους σε κάθε χώρα, μα και ιστορικοί και κοινωνιολόγοι, ψυχολόγοι και πολιτικοί επιστήμονες, κριτικοί και δημιουργικοί καλλιτέχνες, στο βαθμό που προσπαθούν ν' αναλύσουν τη μεταβαλλόμενη ποιότητα ζωής των κοινωνιών τους, κατά μέγα μέρος οφείλουν τη μορφή των ιδεών τους στο έργο του Μαρξ».

Ενας πολύ νεότερος του Berlin, ο Βρετανός δημοσιογράφος Φράνσις Γουίν, που ασχολήθηκε με τη βιογραφία του Μαρξ στη δεκαετία του '90 για να δώσει ένα έργο από τη δική του σκοπιά γι' αυτόν, ομολογεί: «Οσο πιο πολύ μελετούσα τον Μαρξ τόσο πιο καίριος μου φαινόταν»¹⁵.

Βεβαίως, οι αντίπαλοί του τον μελετούν, για να αλλοιώσουν, να αναθεωρήσουν το επιστημονικό -επαναστατικό θεωρητικό του έργο και τη δράση του και να επιδράσουν έτσι με την προπαγάνδα τους στο εργατικό κίνημα, ώστε να το αποδυναμώσουν. Μάταια, όμως. Το έργο του Μαρξ ζει και θα ζει στους αιώνες, φωτίζοντας το δρόμο της παγκόσμιας εργατικής τάξης, για την ανατροπή του καπιταλισμού, την εγκαθίδρυση της δικτατορίας του προλεταριάτου που είναι μόνο η αρχή για το πέρασμα στον κομμουνισμό.

1. Μπορίς Νικολαϊέφσκι- Οττο Μαϊνχεν- Χέλφεν: «Καρλ Μαρξ». Εκδόσεις «Ράππα», σελ. 21- 22
2. Μπορίς Νικολαϊέφσκι- Οττο Μαϊνχεν- Χέλφεν, στο ίδιο, σελ. 22
3. Ζ. Κονιό: «Καρλ Μαρξ- Η ζωή και το έργο του», εκδόσεις «Πανόραμα», σελ. 8
4. Νικολάι Ιβανόφ: «Καρλ Μαρξ - Σύντομη Βιογραφία», εκδόσεις Σ.Ε., σελ. 13
5. Νικολάι Ιβανόφ, στο ίδιο, σελ. 14
6. Δ. Ριαζάνοφ: «Μαρξ - Ενγκελς», Εκδόσεις «Αναγνωστίδη», σελ. 36. Η Ρηνανία, στην οποία ανήκε και η γενέτειρα του Μαρξ, πέρασε στην Πρωσία το 1815. Για δύο δεκαετίες πριν ανήκε στη Γαλλία.
7. Γκαλίνα Σερεμπριάκοβα: «Ο Νέος Προμηθέας - Κάρολος Μαρξ - Βιογραφία», εκδόσεις «Σύγχρονο Βιβλίο», σελ. 19.
8. Ζ. Κονιό, στο ίδιο, σελ. 9-10
9. Werner Blumenberg: «Καρλ Μαρξ», εκδόσεις ΠΛΕΘΡΟΝ, σελ. 20
10. Δ. Ριαζάνοφ, στο ίδιο, σελ. 37
11. Μαρξ - Ενγκελς: «Αλληλογραφία», Α' τόμος 1837- 1848, εκδόσεις ΟΛΚΟΣ, σελ. 15
12. Η «Εφημερίδα του Ρήνου» έβγαινε από το Γενάρη του 1842 έως το Μάρτη του 1843
13. Β. Ι. Λένιν: «Φρίντριχ Ενγκελς», Απαντα, εκδόσεις ΣΕ, τόμος 2ος, σελ. 12
14. Isaiah Berlin: «Καρλ Μαρξ», εκδόσεις, SCRIPTA, σελ. 302
14. Φράνσις Γουίν: «Κάρολος Μαρξ - Η ζωή του», εκδόσεις «Ωκεανίδα», σελ. 16