Χιώτες αγωνιστές στο κολαστήριο της Μακρονήσου!

Του Γιώργη Η. Αμπαζή

Απρίλης 1948!

Μόλις αρχίζει να σουρουπώνει δεκάδες άνθρωποι δεμένοι ανά δύο -με τη συνοδεία μεγάλης αστυνομικής δύναμης, με επικεφαλής το μοίραρχο Παντελίδη και τον υπομοίραρχο Ζορμπά και ένα λόχο ΜΑΥδων- οδηγείται στην προκυμαία από τη φυλακή, για να επιβιβαστεί στο πλοίο Σοφία Τόγια...
Οι αντάρτες του Δημοκρατικού Στρατού Ελλάδας στο νησί (ανάμεσα τους και μία γυναίκα η Ειρήνη Αθηναίου από το Βροντάδο), που συνελήφθησαν κατά τις μάχες με τη χωροφυλακή και τους ΜΑΥδες περπατούν με ψηλά το κεφάλι το δρόμο που διάλεξαν…

Να υπερασπιστούν το δικαίωμα του λαού να διαφεντεύει τον τόπο του!

Ένα κοπάδι παρακρατικοί βαλμένο από την παρακρατική Εθνική Οργάνωση Χίου (ΕΟΧ) βρίζει και προκαλεί…

Οι άνθρωποι του μόχθου που βρίσκονται στα καφενεδάκια κουνούν τα κεφάλια τους, είναι ένα νεύμα, ένα κατευόδιο, για αυτούς που βρέθηκαν μαζί στο μετερίζι του μεροκάματου.

Οι χωροφύλακες τούς βάζουν στο κατάστρωμα του πλοίου, αφήνοντάς τους δεμένους καθ’ όλη τη διάρκεια του ταξιδιού, χωρίς φαγητό και νερό.

Τους πηγαίνουν στο Έκτακτο Στρατοδικείο Αθηνών (Σανταρόζα και Πανεπιστημίου γωνία), έχοντας στήσει το κατηγορητήριο με βάση το Γ’ ψήφισμα του '46 και τον αναγκαστικό νόμο 509/47!

Παραπέμπονται με την κατηγορία ότι: «ήθελαν να αποσπαστεί εν μέρος εκ του όλου της επικράτειας και να ευκολύνωσι τα προς τούτο τα τείνοντα σχέδια συνόμωσαν, διέγειραν στάσιν, κατάρτισαν ενόπλους ομάδας και έλαβον μετοχήν είς τοιαύτας προδοτικάς ενώσεις, ήτοι όντες στελέχη και μέλη του ΚΚΕ»¹

Εκείνοι είχαν διαλέξει πλευρά, είχαν βιώσει από την κοιλιά της μάνας τους την αδικία και την εκμετάλλευση…

Προσφυγοπούλα ήρθανε το '22 από τα απέναντι μικρασιατικά παράλια, πείνα, αρρώστιες, ανεργία και μεροκάματα της πείνας στα Ταμπάκικα.

Στα χρόνια της οικονομικής κρίσης του '29 ζούσαν ακόμα στους τενεκεδένιους προσφυγικούς συνοικισμούς του Βαρβασίου, του Καστέλου, της Αγίας Παρασκευής κλπ. και γύριζαν στους δρόμους της Χώρας, για να βρουν ένα μεροκάματο στο λιμάνι ή το χάρτωμα των εσπεριδοειδών, για να πάνε στο σπίτι καμία φρατζόλα!

Μετά πόλεμος, προσφυγιά το '42 στη Μ. Ανατολή και κατάταξη στο στρατό, το ναυτικό και την αεροπορία για να πολεμήσουν τις φασιστικές μεραρχίες του Ρόμελ ή να μεταφέρουν πολεμοφόδια στις νηοπομπές στη Μεσόγειο.

Στα Σύρματα το '44, στα μεσαιωνικά αγγλικά κολαστήρια της αφρικανικής ηπείρου του Ντεκαμερέ και της Ασμάρας, γιατί υπερασπίστηκαν τα ιδανικά τους.

Πότε δεν έσκυψαν το κεφάλι, πότε δεν κιοτέψαν όταν οι Γερμανοί καταλάμβαναν τη μία μετά την άλλη τις χώρες της Ευρώπης και της Αφρικής.

Νέοι άνθρωποι γεμάτοι διάθεση για προσφορά στην κοινωνία γύρισαν στη Χίο, για να δημιουργήσουν τη νια ζωή…

Η αστική τάξη άλλα είχε σχεδιάσει για τον τόπο…

Δε σκιάχτηκαν, δε πισωπάτησαν στη νέα φασιστική φρίκη, πήραν το όπλο όταν η ανάγκη το απαίτησε και ανέβηκαν στο βουνό.

Τώρα βρήκαν τα ψυχικά αποθέματα και συλλογικά βαδίζουν να αντιμετωπίσουν τη νέα πρόκληση.
Από το λιμάνι του Πειραιά στο Τμήμα Μεταγωγών και από κει άλλοι για τα Γιούρα και άλλοι στη Μακρόνησο.

Σήμερα 72 χρόνια μετά η ΚΕ του ΚΚΕ προχωρά στην τοποθέτησή την Κυριακή 6 Σεπτέμβρη ενός μνημείου τιμής και μνήμης, έτσι θα ακουστούν πιο δυνατά και αποφασιστικά τα λόγια του ποιητή Γιάννη Ρίτσου:

«Μελέτα το τραγούδι μας μες στην καρδιά σου, σύντροφε.
Καρδιά μάς μένει μπόλικη.
Μελέτα το τραγούδι σου κρυφά στο συρματόπλεγμα,
μια μέρα θα το γράψεις το τραγούδι μας,
μια μέρα θα το τραγουδήσει ο κόσμος το τραγούδι μας...»²

Εμείς ως απόγονοι των αγωνιστών της Εθνικής Αντίστασης θέλουμε να αναφερθούμε στην ιστορική συμβολή των Χίων στα πέτρινα χρόνια, στο Νταχάου της Ελλάδας.

Η Μακρόνησος είναι το μακρόστενο νησί που συναντάμε καθώς ταξιδεύουμε απ' τον Πειραιά προς τη Χίο ανάμεσα στο Λαύριο και την Κέα (Τζιά).

Οι ακτές της απόκρημνες και βραχώδεις και η προσέγγιση των καϊκιών δύσκολη και περιπετειώδης.
Το έδαφος πετρώδες και άγονο, που το δέρνουν οι θυελλώδεις βοριάδες απ' το Κάβο Ντόρο.

Η λειτουργία του στρατοπέδου συγκέντρωσης άρχισε το Μάη του 1947, ενώ βρισκόταν σε εξέλιξη η ένοπλη πάλη του ΔΣΕ.

Η δημιουργία της Μακρονήσου υπήρξε οργανωμένο σχέδιο της αστικής τάξης και των συμμάχων της, Βρετανών και Αμερικανών, για την αποκοπή του ΔΣΕ από εφεδρείες και την απομάκρυνση από τον αστικό στρατό χιλιάδων νέων. Νέοι με θετική πείρα από το ΕΑΜ, τον ΕΛΑΣ και την ΕΠΟΝ, έτοιμοι να στηρίξουν το ΔΣΕ, στέλνοντάς τους για «εθνική αναμόρφωση» σε τάγματα σκαπανέων.

Ο υπουργός των Στρατιωτικών, Παναγιώτης Κανελλόπουλος, θα πει απευθυνόμενος στους επιτελείς των ταγμάτων της Μακρονήσου: «Η Ιστορία θα γράψει πώς η στροφή της παγκοσμίου καταστάσεως εδώ άρχισε, στη Μακρόνησο, στο ξερονήσι αυτό, υπέροχον σχολείον αναβαπτίσεως των ασώτων υιών του έθνους, εβλάστησεν σήμερον η Ελλάς ωραιότερα παρά ποτέ».³
Δημιουργήθηκαν τρία Ειδικά Τάγματα Οπλιτών (το Α’ ΕΤΟ, το Β’ ΕΤΟ, και το Γ’ ΕΤΟ).

Το Σεπτέμβρη του '47 μεταφέρθηκαν:

• το κέντρο αξιωματικών και οι μάχιμοι αξιωματικοί του ΕΛΑΣ
  
• οι Στρατιωτικές Φυλακές Αθηνών (ΣΦΑ), όπου κρατούνταν οι υπόδικοι των Στρατοδικείων και αποτέλεσαν το Δ’ ΕΤΟ.
  
• το Ειδικό Στρατόπεδο Αναμορφώσεως Ιδιωτών (ΕΣΑΙ)
  
• οι φυλακές ανηλίκων.
  
• το Ειδικό Στρατόπεδο Αναμορφώσεως Γυναικών (ΕΣΑΔ), με 1200 γυναίκες και παιδιά, που ήρθαν αφού πέρασαν από τη Χίο (Απρίλης '48 - Απρίλης '49), στη συνέχεια από το Τρίκερι και έφτασαν στη Μακρόνησο το Γενάρη του 1950.
  

Η Χίος καταγράφει τη δική της συμβολή στο μαρτυρικό νησί…
Τον Ιούλη του '47 φθάνει με αρματαγωγό από τα Γιούρα ο Λεόντιος Παππάς από τη Λαγκάδα ως φαντάρος σκαπανέας.

Ας αντιγράψουμε από τις αναμνήσεις του:
«Μας ξεφόρτωσαν σε μια μικρή αμμουδιά. Με δυσκολία ανεβάσαμε τις αποσκευές μας γιατί είχε βράχια (...) δεν υπήρχε ούτε δέντρο (...) αμέσως ριχτήκαμε στη δουλειά, να καθαρίσουμε το χώρο, από τις αφάνες, για να στήσουμε τις σκηνές (...) μεγάλο πρόβλημα υπήρξε το νερό, που δεν υπήρχε.

Μας το έφερναν με καΐκι σε βαρέλια πετρελαίου απ' το Λαύριο (...) που τα ανεβάζαμε με σχοινιά.
Αποτελέσαμε το Α’ ΕΤΟ, το Α’ τάγμα σκαπανέων και στη συνέχεια ήρθαν τον Αύγουστο κι άλλοι φαντάροι, που δεν είχαν κάνει δήλωση. Εκεί είχαν συγκεντρωθεί όλοι οι αμετανόητοι φαντάροι.»⁴
και συνεχίζει: «Η υποδοχή που μας επιφύλαξαν οι Αλφαμίτες ήταν πραγματική κόλαση, με βρισιές και χτυπήματα περιποιήθηκαν το σύνολο των αφιχθέντων σκαπανέων.

Ο εγκληματίας Σκαλούμπας τσάκιζε τα κόκκαλά μας, με διάφορα βασανιστήρια…
 
Στη Μακρόνησο η μεγαλύτερη κληρονομιά που κέρδισα ήταν η συντροφική ενότητα και αλληλοεκτίμηση, καθώς και η οργάνωση της ζωής μας, για να δυναμώσει η αντίσταση κατά της βίας και των απειλών.» ⁵

Το Γενάρη του '48 συλλαμβάνονται οι Επονίτες της Λαγκάδας, Γιάννης Καλαγκιάς, Κωνσταντής Φερεντίνος, Πέτρος Κούνουπας και Ορέστης Ασπρούλης, κατά τη διάρκεια των γεγονότων στην Κυδιάντα και μετά από δίκη στη Μυτιλήνη οδηγούνται στη Μακρόνησο.

Ο Κ. Φερεντίνος και Π. Κούνουπας θυμούνται:
«Το πέρασμα μας από το Λαύριο επεισοδιακό, αφού επικρατούσε ένα ισχυρός βοριάς, που έκανε το καΐκι να βουτά μέσα στη θάλασσα, ως καρυδότσουφλο.

Όταν φτάσαμε στην παραλία, μας υποδέχτηκαν καμία εικοσαριά Αλφαμίτες, με στειλιάρια, με κραυγές και βρισιές προσπάθησαν να μας σπάσουν το ηθικό.

Το ανέβασμα στον λόφο αποτέλεσε Γολγοθά, αφού μας χτυπούσαν στα πόδια και στην πλάτη, για να γονατίζουμε και να βρίσκουν ευκαιρία να μας λιανίζουν.

Μας έβαλαν σε κλωβούς, περιτριγυρισμένος με σύρματα…

Μείναμε στο Α’ ΕΤΟ κατά διαστήματα στους Φούρνους και τον Άη Γιώργη περιοχές δύσκολες και ανηφορικές, γεμάτους θάμνους, που μας δυσκόλεψαν να ημερέψουμε το χώρο.

Το στρώμα μας έγιναν τα μαζεμένα χόρτα, ώστε να μην κοιμόμαστε στο υγρό έδαφος, βλέπεις το νησί το χτύπαγαν ξαφνικές νεροποντές, καθώς και το ξεροβόρι και οι ανεμοθύελλες». ⁶

Το Μάη του '48 φθάνουν στο νησί οι δεσμώτες αγωνιστές από το ΔΣΕ της Χίου και τους κλείνουν στις εκεί Στρατιωτικές Φυλακές Αθηνών (ΣΦΑ), μέχρι να περάσουν από το Έκτακτο Στρατοδικείο Αθηνών.

Η ζωή, θυμάται ο Διαμαντής Γεωργούλης, «ήταν μια κόλαση, αφού οι Άγγλοι και οι Αμερικανοί είχαν σπουδάσει καλά τους λυκανθρώπους.

Δεν υπήρχε Ζωή…!

Δεν άφηναν καθ' όλο το εικοσιτετράωρο κανένα να ηρεμήσει…
Το πρωί έπεφταν στις σκηνές σαν αγρίμια και μας έδερναν, μετά κουβάλημα πέτρας, για να φτιαχτούν τα κτίρια της διοίκησης και ταυτόχρονα ξύλο και ανηφορικός Γολγοθάς, χωρίς νερό και ξεκούραση, μέχρι το σούρουπο.

Καθ’ όλη την ημέρα είχαμε ξυλοδαρμούς και βασανιστήρια.

Μόλις κάποιος πήγαινε να ξαποστάσει χιμούσαν πάνω του, προκαλούσαν βρίζοντάς μας, για να μπορούν να μας τυραννούν.

Το φαγητό περιλάμβανε μεγάλη περίοδο ορθοστασίας, χτυπήματα από τους Αλφαμίτες και νεροζούμι με πολλά ζωύφια.

Ζήσαμε δύσκολες στιγμές με μαζικές επιθέσεις των γερακιών του Βασιλόπουλου…

Δουλέψαμε πολύ τη συλλογική μας οργάνωση για να μπορέσουμε να ανταπεξέλθουμε τις μύριες δυσκολίες, φτιάξαμε μια μικρή οργανωμένη κοινωνία με δικούς μας ανθρώπους σε κάθε τομέα, γιατρούς, ράφτες, τσαγκάρηδες, χτίστες, βοήθησαν όλοι οι σύντροφοι, ο καθένας με την ειδικότητά του. Έπρεπε να αντέξουμε στη βία της αστικής εξουσίας, ο άνθρωπος που έχει ιδανικά δεν πισωπατεί...

Οι πιο πολλοί δουλέψαμε στα ασβεστοκάμινα, που δούλευαν νυχθημερόν για να γίνουν οι δρόμοι, το μεγάλο κτίριο, η λέσχη των αξιωματικών, το αρτοποιείο κλπ. Εκεί σακατεύτηκε πολύς κόσμος».

***αναμνήσεις Διαμαντή Γεωργούλη επί 18 χρονια εξόριστου.

Ο Μήτσος Κ. Πλουμής θυμάται: «Στη μνήμη μου έχει μείνει η βιαιότητα των βασανιστών μας να μας βάζουν μέσα σε τσουβάλι με γάτα και να μας ρίχνουν στη θάλασσα, η αγωνία του ζώου ήταν τόση μεγάλη για να μην πνίγει που μας κατασπάραζε το σώμα με τα νύχια του.

Πέρασαν πολλοί σύντροφοι αυτό το βασανιστήριο...

Μέναμε στην ίδια σκηνή με το Βατάκη και το Φώτη Αγγουλέ και άλλους Χιώτες, ο ένας στήριζε τον άλλο, δύσκολοι καιροί και η αλληλεγγύη και η συντροφικότητα ήταν η οικογένεια μας.

Στη διπλανή σκηνή ήταν ο Γιάννης Ρίτσος και ο Μάνος Κατράκης και άλλοι σύντροφοι!!

Δουλέψαμε σκληρά στο κουβάλημα της πέτρας, ο ένας βοηθούσε τον άλλο, θυμάμαι μια φορά που ανεβάζαμε πέτρες απ' τη ρεματιά ο Οργέτας παραπάτησε και έπεσε...

Οι Αλφαμίτες όρμησαν σαν τα κοράκια να τον κατασπαράξουν, τότε πέσαμε όλοι μαζί οι δεσμώτες για να τον σώσουμε» ⁷

Στη Μακρόνησο πήγαμε πολλοί από τη Χίο: Ο Γ. Κώσταλος, ο Κ. Καραμαϊλής, ο Νέστορας Μαμούνας, ο Κ. Πλακωτάρης, ο Γ. Ξυλάς, ο Τράτσης Ιωάννης και Δημήτρης, ο Γεωργούλης Παντελής και Διαμαντής, ο Μ.  Βατάκης, ο Φωτ. Αγγουλές, ο Σταύρος Καλογρίδης, ο Φαν. Μανάρας, ο Δημ. Ταναΐνης, ο Γιάννης Οργέτας, ο  Παντ. Πανέρης, ο Δημήτρης Ψιακής, ο Γ. Σκούφαλος, ο Μ. Τζιώτης, ο Αρχιμήδης Φραγκάκης, ο Γ. Χούλης, ο Σωτήρης Λινάρης, ο Κων. Ζερβός, ο Ιωάν. Παπούλης, ο Γ. Μαυράκης, ο Λορέντζος Κουκούλης, ο Ισίδωρος Πλακωτάρης». ⁸

Οι έντεκα Χιώτες τράβηξαν το δρόμο του εκτελεστικού αποσπάσματος στο Γουδί και μαζί τους ο Ικαριώτης Πέτρος Ανδριώτης, στις 20 Αυγούστου του '48.

Την ημέρα που θα τοποθετεί το Κόμμα, το ΚΚΕ, το σύμβολο του αγώνα στο Μακρονήσι, 72 χρόνια πριν στις 6 Σεπτέμβρη του '48 εκτελέστηκε ο κομμουνιστής ιερέας Νικόλας Γ. Ξενάκης, στο Γουδί, στις 5.45 το πρωί.

Το Γενάρη του 1950 έφτασε από το Τρίκερι μαζί με τις άλλες γυναίκες η Ελένη Αποστολίδη από τον Άγιο Θωμά και κλείστηκε στο Ειδικό Στρατόπεδο Αναμορφώσεως Γυναικών (ΕΣΑΓ).

Ο Φώτης Χονδρουδάκης ή Αγγουλές συνοδοιπόρος τους στον κοινό αγώνα έχει τη δική του διαδρομή στις φυλακές της Ελλάδας γι’ αυτό και στέλνει τα δικά του μηνύματα στην κοινωνία, με τον ποιητικό του λόγο…

ΚΥΠΑΡΙΣΣΙΑ

«Τα κυπαρίσσια της φυλακής μας στοιχειώνουν.
Φυλαχτείτε από τον ίσκιο τους.
Τ' ακούμε τις νύχτες ν’ ανεμοδέρνονται και να κλαίνε:
Δέντρα δεν είμαστε πια.
Στα κλαδιά μας σταυρώσανε την Αλήθεια.
Στον ίσκιο μας βασανίσανε την Αγάπη
και κόψαν της Καλωσύνης τα χέρια.
 Μια θλίψη πικραίνει τις ρίζες μας.
…. Εδώ, η ζωή κι η ποινή είναι ένα.
….Ε, κυπαρίσσια, μην κλαίτε» ⁹

Αλλά και απαντά στην κρίσιμη ερώτηση, που ταλανίζει τον κάθε άνθρωπο:
Πού πάω; Γιατί παλεύω; Τι θα βγει από τον αγώνα;

Με το ποίημα του «Ο Δρόμος μας»
«Ο δρόμος μας αρχινά,
από κει που ο δικός σας τελειώνει.
Μέσα στο κάτασπρο χιόνι,
μια ματωμένη γραμμή το δρόμο μας δείχνει,
ας ρίχνει σκοτάδι τριγύρω η νύχτα, ας ρίχνει…

Ακολουθούμε πιστά τα ματωμένα σας ίχνη.»¹⁰

Στους συντρόφους που πορεύτηκαν στο δρόμο του μέλλοντος!

1. απόφαση 210/48 Εκτάκτου Στρατοδικείου Αθηνών.
2. Γειτονιές του κόσμου, Γ.Ριτσου
3. Κυριακάτικος Ριζοσπάστης 29 και 30-8-20 σελ 16.
4. Μακρόνησος, ιστορικός τόπος, τόμος Α, Σύγχρονη Εποχή, Αθήνα 2003, σελ. 357
5. Ομοίως σελ. 362
6. αναμνήσεις Κ. Φερεντίνου και Π. Κούνουπα αγωνιστών της Εθνικής Αντίστασης.
7. αναμνήσεις Μήτσου Κ. Πλουμή αγωνιστή της Εθνικής Αντίστασης.
8. Γενικά Αρχεία του Κράτους Αθήνα 2019
9. Φώτης Αγγουλες, Μελέτη Γ. Σιδερης,έκδοση Μοχλός 1992, σελ. 159-160
10. Φώτης Αγγουλες, Μελέτη Γ.Σιδερης, έκδοση Μοχλός 1992, σελ. 112.

Τόποι εξορίας

Γυναίκες στην εξορία

«Απόψε χτυπούνε τις γυναίκες»