Ψηφίζεται η Διακήρυξη και το Σύμφωνο για το σχηματισμό της ΕΣΣΔ

30/12/1922: Ψηφίζεται η Διακήρυξη και το Σύμφωνο για το σχηματισμό της Ενωσης Σοβιετικών Σοσιαλιστικών Δημοκρατιών (ΕΣΣΔ)

Στις 29 Δεκέμβρη 1922 συνήλθε η συνδιάσκεψη των πληρεξουσίων των αντιπροσωπειών  της Ρωσικής Σοβιετικής Σοσιαλιστικής Δημοκρατίας (ΣΣΔ),της  ΣΣΔ της Ουκρανίας, της ΣΣΔ της Λευκορωσίας και της ΣΔ της Υπερκαυκασίας.

Στη συνδιάσκεψη συζητήθηκαν τα σχέδια της Διακήρυξης και της Συμφωνίας για την ίδρυση της Ένωσης των Σοβιετικών Σοσιαλιστικών Δημοκρατιών (ΕΣΣΔ) καθώς και για το 1ο Ενωσιακό Συνέδριο των Σοβιέτ που θα ακολουθούσε. Αποφασίστηκε να επικυρωθούν βασικά στο συνέδριο η Διακήρυξη και η Συμφωνία και αμέσως μετά να εξεταστούν και να επικυρωθούν οριστικά οι Κεντρικές Εκτελεστικές Επιτροπές των Ενωσιακών Δημοκρατιών και το 2ο Συνέδριο των Σοβιέτ της ΕΣΣΔ.

Στις 30 Δεκέμβρη  του 1922 συνέρχεται στη Μόσχα (στο θεάτρο Μπολσοι)  το 1ο Πανενωσιακό Συνέδριο των Σοβιέτ. Στο συνέδριο πήραν μέρος 1.727 αντιπρόσωποι από τη Ρωσική ΣΣΔ,364 από τη ΣΣΔ Ουκρανίας, 33 από τη ΣΣΔ της Λευκορωσίας και 91 από τη ΣΣΔ της Υπερκαυκασίας.

Στις 12,45’ ο γεροντότερος από τους αντιπροσώπους και μέλλος της ΠΚΕΕ Π.Γ. Σμιντόβιτς κήρυξε την έναρξη των εργασιών του συνεδρίου.  Ο Σμιντόβιτς τόνισε ότι «η ομόθυμη θέληση των εργαζομένων της Ουκρανίας, του Αζερμπαϊτζαν,της Γεωργίας, της Αρμενίας και της Λευκορωσίας να συγχωνευτούν οι ξεχωριστές σοβιετικές δημοκρατίες σε ένα ενιαίο σύνολο , σε ένα ισχυρό κράτος, σε μια ένωση σοσιαλιστικών σοβιετικών δημοκρατιών έχει εκφραστεί στα συνέδρια των Σοβιέτ των προαναφερομένων ΣΣΔ.Η θέληση αυτή υποστηρίχτηκε με απερίγραπτο ενθουσιασμό από τους αντιπροσώπους των εργαζομένων της ΡΣΣΔ στις εργασίες του 10ου Πανρωσικού συνεδρίου των Σοβιέτ…».

Θα πρέπει να σημειωθεί ότι η συγκεκριμένη μορφή της ΕΣΣΔ ήταν σχέδιο που επεξεργάστηκε ο ίδιος ο Λένιν. Το θέμα είχε απασχολήσει την Κεντρική Επιτροπή του Κομμουνιστικού Κόμματος Ρωσίας (μπολσεβίκων) τον Οκτώβρη του 1922. Στη συνεδρίαση εκείνη η πλειοψηφία με επικεφαλής τον Λένιν απέρριψε την ιδέα της αυτονόμησης, δηλαδή της εθελοντικής εισόδου των Σοβιετικών Δημοκρατιών στη Σοβιετική Ομοσπονδία Σοσιαλιστικών Δημοκρατιών Ρωσίας (ΣΟΣΔΡ) με το δικαίωμα της αυτονομίας. Ο Λένιν επέμεινε σε μια διαφορετική μορφή κρατικής οργάνωσης, στην οποία όλες οι Σοβιετικές Δημοκρατίες θα συμμετείχαν μαζί με τη ΣΟΣΔΡ ισότιμα.

Το σχέδιο για την Ενωση εγκρίθηκε στις 10/12/1922 από το VII Συνέδριο των Σοβιέτ της Ουκρανίας και από το πρώτο Συνέδριο των Σοβιέτ της Υπερκαυκασίας. Επίσης, στις 14/12, την Ενωση ενέκρινε το IV Συνέδριο των Σοβιέτ της Λευκορωσίας και στις 23/12 το X Συνέδριο των Σοβιέτ Ρωσίας. Προηγήθηκαν αποφάσεις  από τις κομματικές οργανώσεις των Σοβιετικών Δημοκρατιών, καθώς και στα συνέδρια των Σοβιέτ και στις συγκεντρώσεις των εργαζομένων που πραγματοποιήθηκαν.

Η Λενινιστική κληρονομιά

Σπουδαία είναι η θεωρητική κληρονομιά του Β.Ι ΛΕΝΙΝ στο όλο ζήτημα. Στις σημειώσεις του «Σχετικά με το ζήτημα των  εθνοτήτων ή το της «αυτονόμησης» (30-31/12/1922- ΑΠΑΝΤΑ 45ος τόμος σελ. 356-362) τόνιζε χαρακτηριστικά αναφορικά με τον διεθνισμό του προλεταριάτου: «…Είναι απαραίτητο να ξεχωρίσουμε τον εθνικισμό του έθνους που καταπιέζει από τον εθνικισμό του έθνους που καταπιέζεται, τον εθνικισμό του μεγάλου έθνους από τον εθνικισμό του μικρού έθνους. Απέναντι στο δεύτερο εθνικισμό πάντοτε στην ιστορική πρακτική εμείς, οι πολίτες του μεγάλου έθνους, είμαστε υπεύθυνοι για τις αμέτρητες πράξεις βίας και μάλιστα κάτι περισσότερο, χωρίς να το καταλαβαίνουμε πραγματοποιούμε αμέτρητες πράξεις βίας και προσβολών…Γι’ αυτό ο διεθνισμός του έθνους που καταπιέζει ή του λεγόμενου «μεγάλου»έθνους  (αν και είναι μεγάλο  μόνο με τους καταναγκασμούς του…)  δεν πρέπει να σημαίνει μόνο την τήρηση μιας τυπικής ισοτιμίας των εθνών, αλλά πρέπει να σημαίνει και μια τέτοια ανισότητα που θα αντιστάθμιζε από την πλευρά του έθνους – καταπιεστή, του έθνους του μεγάλου, την ανισότητα εκείνη που διαμορφώνεται πραγματικά στη ζωή. Όποιος δεν το κατάλαβε αυτό, δεν κατάλαβε την πραγματική προλεταριακή στάση απέναντι στο εθνικό ζήτημα, έμεινε ουσιαστική στη μικροαστική άποψη και γι’ αυτό δεν μπορεί παρά να κατρακυλάει κάθε λεπτό προς τη μικροαστική αυτή άποψη…Το ζωτικό συμφέρον της προλεταριακής  ταξικής πάλης απαιτεί να μην φερνόμαστε ποτέ τυπικά απέναντι στο εθνικό ζήτημα αλλά πάντοτε να παίρνουμε υπόψη μας την υποχρεωτική διαφορά ανάμεσα στο προλεταριάτο του έθνους που καταπιέζεται (ή του μικρού) και στον προλετάριο του έθνους που καταπιέζει (ή του μεγάλου)..» 

Οι αποφάσεις

Τα κείμενα της Διακήρυξης και της Συμφωνίας για την ίδρυση της ΕΣΣΔ τα διάβασε στο συνέδριο ο Ι.Β. Στάλιν. (Σ’αυτόν είχε ανατεθεί εξάλλου νωρίτερα  από την ολομέλεια , 6/10, της Κ.Ε του ΚΚΡ (μπ)  η επεξεργασία των συνταγματικών αρχών της ΕΣΣΔ μαζί με επιφανή στελέχη του κόμματος όπως Καλίνιν, Κίροφ Τσιτσέριν, Φρούνζε κ.α).

Μιλώντας ο ΣΤΑΛΙΝ τόνισε:  «Η σημερινή μέρα  αποτελεί στροφή στην ιστορία της σοβιετικής εξουσίας. Τοποθετεί ένα ορόσημο ανάμεσα στην παλιά περίοδο που πέρασε πια, τότε που οι Σοβιετικές Δημοκρατίες, αν και δρούσαν από κοινού, τραβούσαν χωριστά, απασχολημένες πρώτ’ απ’ όλα με το ζήτημα της δικής τους ύπαρξης, και στην περίοδο που άρχισε κιόλας τώρα που μπαίνει τέρμα στη χωριστή ύπαρξη των Σοβιετικών Δημοκρατιών, τώρα που οι Δημοκρατίες ενώνονται σ’ ένα ενιαίο ενωσιακό κράτος, για να καταπολεμήσουν με επιτυχία το οικονομικό ξεχαρβάλωμα, τώρα που η σοβιετική εξουσία δε σκέφτεται μόνο για την ύπαρξή της, αλλά και για το πώς θα εξελιχτεί σε μια σοβαρή διεθνή δύναμη που θα μπορεί να επιδρά πάνω στη διεθνή κατάσταση και θα μπορεί να την αλλάζει προς το συμφέρον των εργαζομένων».

Η Διακήρυξη σημείωνε πως μόνο  στη χώρα των Σοβιέτ, μόνο στις συνθήκες της δικτατορίας του προλεταριάτου που συσπείρωσε γύρω της την  πλειοψηφία του πληθυσμού έγινε δυνατόν να εξαφανιστεί η καταπίεση των εθνοτήτων, να δημιουργηθεί κατάσταση αμοιβαίας εμπιστοσύνης και να μπουν οι βάσεις της αδελφικής συνεργασίας των λαών. Στη Διακήρυξη αναφερόταν οι λόγοι που επιβάλανε επιτακτικά να δημιουργηθεί η ΕΣΣΔ και διακηρύσσονταν η ισοτιμία και ο προαιρετικός χαρακτήρας της ένωσης. «Η θέληση των λαών των Σοβιετικών Δημοκρατιών που μόλις τελευταία συνήλθαν τα συνέδρια των Σοβιέτ τους και πήραν ομόφωνα την απόφαση να ιδρυθεί η ΕΣΣΔ είναι μία σίγουρη εγγύηση πως η Ένωση αυτή είναι προαιρετική ένωση ισότιμων λαών, πως κάθε δημοκρατία έχει εξασφαλισμένο το δικαίωμα να αποχωρήσει ελεύθερα από την Ένωση, πως όλες οι σοβιετικές σοσιαλιστικές δημοκρατίες μπορούν ελεύθερα να μπουν στην Ένωση».

Η Συμφωνία για το σχηματισμό της ΕΣΣΔ καθόριζε κυρίως την αρμοδιότητα και τα καθήκοντα των ανώτερων κρατικών οργάνων της Ένωσης, τον τρόπο που θα γίνονται οι εκλογές των αντιπροσώπων όριζε τη  σημαία, το έμβλημα και την κρατική σφραγίδα της Ένωσης. Πρωτεύουσα της ΕΣΣΔ εκλέχτηκε η Μόσχα. Η Συμφωνία προέβλεπε πως κάθε δημοκρατία έχει το δικαίωμα της ελεύθερης εξόδου από την Ένωση

Η Συμφωνία-Συνθήκη αποτελείτο από πρόλογο και 26 άρθρα

Στον πρόλογο ορίζεται ότι η Ρωσική Σοβιετική Ομοσπονδιακή Σοσιαλιστική Δημοκρατία, η Σοσιαλιστική Σοβιετική Δημοκρατία της Ουκρανίας, η Σοσιαλιστική Σοβιετική Δημοκρατία της Λευκορωσίας και η Σοσιαλιστική Ομοσπονδιακή Σοβιετική Δημοκρατία της Υπερκαυκασίας (που περιλαμβάνει Γεωργία, Αζερμπαϊτζάν και Αρμενία) ενεργώντας με ελεύθερη βούληση, συμφωνούν να δημιουργήσουν την Ένωση Σοβιετικών Σοσιαλιστικών Δημοκρατιών, που διέπεται από τα άρθρα που απαριθμούνται στην συνθήκη.

Το Άρθρο 1 αναφέρει την αρμοδιότητα των καθηκόντων που θα έχουν οι αρχές της Ένωσης. Αυτές περιλαμβάνουν όλες τις εξωτερικές υποθέσεις, διεθνείς σχέσεις, αλλαγή εξωτερικών συνόρων, διεύρυνση της Ένωσης με την αποδοχή νέων δημοκρατιών· κήρυξη πολέμου και συμφωνία ειρήνης, εξωτερικό και εσωτερικό εμπόριο· εξουσία στην οικονομική ανάπτυξη, δημιουργία ενιαίας ταχυδρομικής και μεταφορικής υπηρεσίας, ένοπλες δυνάμεις· εσωτερική μετανάστευση· δημιουργία υπηρεσιών ενιαίου δικαστικού κλάδου, παιδείας και υγειονομικής περίθαλψης καθώς επίσης ενοποίησης όλων των μονάδων μέτρησης. Όλα τα παραπάνω θα ελέγχονται συγκεκριμένα κατευθείαν από την κυβέρνηση της Ένωσης. Επιπλέον, στην τελευταία πρόταση αναφέρεται ρητά, ότι οι αρχές της Ένωσης θα μπορούσαν τώρα να ανατρέψουν πράξεις των αρχών όλων των Δημοκρατιών (είτε είναι το Συνέδριο των Σοβιέτ, το Σοβιέτ των Λαϊκών Επιτρόπων ή της Κεντρικής Εκτελεστικής Επιτροπής) που θα κρίνονταν ότι παραβαίνουν την Συνθήκη.

Τα Άρθρα 2-10 καθόριζαν την δομή των ανωτάτων αρχών της Ένωσης. Η νομοθετική εξουσία, σύμφωνα με την συνθήκη, ήταν το Συνέδριο των Σοβιέτ της Σοβιετικής Ένωσης και μεταξύ των συνεδριάσεων αυτή πραγματοποιείτο από την Κεντρική Εκτελεστική Επιτροπή της Σοβιετικής Ένωσης.

Το Άρθρο 11 διόριζε την εκτελεστική εξουσία, το Συμβούλιο των Λαϊκών Επιτρόπων. Τα μέλη του συμβουλίου διορίστηκαν από την ΚΕΕ, και περιλάμβανε δέκα χαρτοφυλάκια (κομισαριάτα ή επιτροπάτα) καθώς επίσης έναν πρόεδρο και τους βοηθούς του.

Το Άρθρο 12 καθόριζε τα καθήκοντα του Ανωτάτου Δικαστηρίου της Σοβιετικής Ένωσης (υπό τον έλεγχο της ΚΕΕ)

Τα Άρθρα 13-17 καθόριζαν το πλαίσιο για τις νομικές διαδικασίες μεταξύ των ανωτάτων οργάνων της Ένωσης  και εκείνων της κάθε δημοκρατίας. Όλα τα διατάγματα από την ΚΕΕ της Ένωσης ίσχυαν για κάθε δημοκρατία . Επιβεβαιωνόταν επίσης, η πολύγλωσση πλευρά της Ένωσης, διευκρινίζοντας ότι όλα τα διατάγματα της Ένωσης πρέπει να τυπώνονται στην επίσημη γλώσσα κάθε ιδρυτικής δημοκρατίας (Ρωσικά, Ουκρανικά, Λευκορωσικά, Γεωργιανά, Αρμενικά και Τουρκίτς (δηλ. Αζέρικα)

Το Άρθρο 18 απαριθμεί τις εξουσίες που πρέπει να διατηρήσουν οι Δημοκρατίες και προσδιόριζε τα αντίστοιχα Συμβούλια των Λαϊκών Επιτρόπων, το καθένα να έχει πρόεδρο, τους βοηθούς του, έντεκα χαρτοφυλάκια και αντιπροσώπους με συμβουλευτική ψήφο των διαφόρων επιτροπάτων σε επίπεδο Ένωσης, ιδιαίτερα των εξωτερικών υποθέσεων, άμυνας, εξωτερικού εμπορίου, μεταφορών και logistics.

Ταυτόχρονα, το Άρθρο 19 διευκρίνιζε ότι τα όργανα σε επίπεδο δημοκρατίας, το Ανώτατο Σοβιέτ Εθνικής Οικονομίας  τα επιτροπάτα επισιτισμού, οικονομικών και εργασίας, καθώς και ο Σοβιετικός έλεγχος αν και υποταγμένα στις αρχές των Δημοκρατιών, οι δραστηριότητές τους έπρεπε να ρυθμίζονται από την ΚΕΕ της Ένωσης.

Το Άρθρο 20 πραγματευόταν ότι οι προϋπολογισμοί των Δημοκρατιών θα αποτελούσαν τον προϋπολογισμό της Ένωσης, και ότι όλα τα έμμεσα έξοδα και οι δαπάνες θα καθορίζονταν από την ΚΕΕ της Ένωσης. Επιπλέον, η τελευταία θα καθόριζε επίσης το μερίδιο των κερδών, εάν υπήρχαν, που κάθε Δημοκρατία θα λάμβανε.

Τα Άρθρα 21-23 δημιούργησαν την ενιαία Σοβιετική υπηκοότητα, τα σύμβολα του κράτους (σημαία, εθνικό ύμνο και θυρεό) , και καθόρισαν την πρωτεύουσα στης Ένωσης στην Μόσχα (23).

Το Άρθρο 24 απαίτησε όπως οι δημοκρατίες τροποποιήσουν τα συντάγματά τους όσον αφορά την συνθήκη.

Το Άρθρο 25 διευκρίνιζε ότι οι όποιες τροποποιήσεις, προσθήκες ή αλλαγές στην συνθήκη μπορούν να γίνουν μόνο από το Συνέδριο των Σοβιέτ της Ένωσης.

Το Άρθρο 26 επικύρωσε το άρθρο στην διακήρυξη, όπου κάθε δημοκρατία έχει το δικαίωμα να εγκαταλείψει την Ένωση.

Το 1ο Συνέδριο των Σοβιέτ εξέλεξε ανώτατο όργανο εξουσίας της ΕΣΣΔ την Κεντρική Εκτελεστική Επιτροπή (ΚΕΕ) της ΕΣΣΔ με προέδρους τους Μ. Ι. Καλίνιν, Γ. Ι. Πετρόφσκι, Ν. Ν. Ναριμάνοφ και Α. Γ. Τσερβιακόφ. Στη δεύτερη σύνοδο της ΚΕΕ σχηματίστηκε η κυβέρνηση της ΕΣΣΔ, το Συμβούλιο των Επιτρόπων του Λαού, με επικεφαλής τον Λένιν.

Η ιστορική σημασία της ίδρυσης

Το στίγμα της κοσμοϊστορικής σημασίας του γεγονότος δίνει ανάγλυφα ο εκπρόσωπος της Κομμουνιστικής Διεθνούς Β. Κολάροφ κατά τον χαιρετσιμό του : « Η ιστορική  σημασία του γεγονότος αυτού είναι ολοφάνερη σε όλο τον κόσμο. Από τότε που αρχίζει η ιστορία της ανθρωπότητας είναι η πρώτη φορά που οι μάζες πολυάριθμων λαών που κατοικούν σε μια τόσο απέραντη εδαφικά έκταση χρησιμοποιούν το δικαίωνα να διαφεντεύουν οι ίδιοι τον εαυτό τους».

Το ιστορικό αυτό γεγονός ήταν αποτέλεσμα των εξελίξεων του σοσιαλιστικού μετασχηματισμού της απέραντης χώρας, δείγμα των δυνατοτήτων της να ενώσει τους εργαζόμενους διαφόρων εθνοτήτων και ταυτόχρονα άνοιξε νέες προοπτικές μέσω αυτής της συνεργασίας υλικής και πνευματικής ανάπτυξης των λαών αυτών. Ήταν ένα πλέον φωτεινό παράδειγμα για τη δυνατότητα λειτουργίας σε ισότιμη –διεθνιστική- βάση ενός πολυεθνικού κράτους που η βάση του  ήταν η εργατική τάξη και η εξουσία της.

Πηγές:

Ακαδημία Επιστημών ΕΣΣΔ: Παγκόσμια Ιστορία, τόμος Η’, εκδόσεις «Μέλισσα»

Μεγάλη Σοβιετική Εγκυκλοπαίδεια

ΑΠΑΝΤΑ ΛΕΝΙΝ

ΑΠΑΝΤΑ ΣΤΑΛΙΝ

 Αλέκος Χατζηκώστας