Η μέρα που έληξε ο αποκλεισμός του Λένινγκραντ

στρατάρχης Ζούκοφ

Η περικύκλωση του Λένινγκραντ από τα ναζιστικά στρατεύματα μπαίνει στο τελευταίο στάδιό της στις 4 Σεπτέμβρη 1941 όταν αρχίζει ο ανελέητος βομβαρδισμός της πόλης από το γερμανικό πυροβολικό. Στις 8 Σεπτέμβρη εκδηλώνεται η πρώτη μαζική αεροπορική επίθεση, ενώ την ίδια μέρα τα εχθρικά στρατεύματα καταλαμβάνουν την πόλη Σλίσελμπουργκ και το Λένινγκραντ αποκόβεται τελείως από το γύρω κόσμο. Αρχίζει η πολιορκία που κράτησε ως τις 27 Γενάρη 1944.

Η ηρωική άμυνα του Λένινγκραντ διήρκεσε 872 μέρες. Στο διάστημα αυτό ο εχθρός έριξε πάνω από την πόλη πάνω από 5.000 ωρολογιακές και 100.000 εμπρηστικές βόμβες, καθώς και 150.000 περίπου βλήματα πυροβολικού. Η αεροπορία και το πυροβολικό του εχθρού κατέστρεψαν πάνω από 3.000 και επέφεραν ζημιές σε 7.000 περίπου κτίρια. Από τις 12 Σεπτέμβρη 1941 ο εφοδιασμός της πόλης πραγματοποιούνταν διά μέσου της λίμνης Λατόνγκα κάτω από τα πυρά του εχθρού και από τις 16 Νοέμβρη, με τη διακοπή της ναυσιπλοΐας, μόνο με αεροπλάνα της πολιτικής αεροπορίας.

Από τις 8 Σεπτέμβρη 1941 το σιτηρέσιο του πληθυσμού ελαττώθηκε κατά 4 φορές και από τις 20 Νοέμβρη έως τις 25 Δεκέμβρη 1941 έφτασε στο ελάχιστο όριο (250 γραμ. ψωμί στους εργάτες, 125 γραμ. στους υπαλλήλους, στα προστατευόμενα μέλη των οικογενειών και τα παιδιά). Αποτέλεσμα του αποκλεισμού ήταν να πεθάνουν από την πείνα 641.803 άτομα. Πάνω από 17.000 άτομα σκοτώθηκαν από τους βομβαρδισμούς και τις βολές του πυροβολικού.

Στις 22 Νοέμβρη 1941 μετά από ηρωικές προσπάθειες στρατιωτικών τμημάτων και σωμάτων εθελοντών πολιτών άνοιξε ο «δρόμος της ζωής», όπως ονομάστηκε ο αυτοκινητόδρομος που κατασκευάστηκε πάνω στην παγωμένη λίμνη Λατόνγκα. Τα εφόδια που ήρθαν από το «δρόμο της ζωής» βοήθησαν στο να διπλασιαστεί η μερίδα ψωμιού για τους πολιορκημένους. Απ' τον ίδιο δρόμο απεγκλωβίστηκαν περίπου ένα εκατομμύριο κάτοικοι του Λένινγκραντ, κυρίως ηλικιωμένοι, παιδιά και τραυματίες.

Στις 27 Γενάρη 1944 το Λένινγκραντ απελευθερώθηκε ολοκληρωτικά από τον αποκλεισμό και τα ναζιστικά στρατεύματα απωθήθηκαν σε απόσταση 65-100 χιλιομέτρων από την πόλη. Με διάταγμα του Προεδρείου του Ανωτάτου Σοβιέτ της ΕΣΣΔ από τις 22 Δεκέμβρη 1942 καθιερώθηκε μετάλλιο «Για την άμυνα του Λένινγκραντ» με το οποίο τιμήθηκαν περίπου 930.000 άτομα.
 _______

«ΤΟ ΛΕΝΙΝΓΚΡΑΝΤ έγραφε ο Νικολάι Τιχόνοφ (πρόεδρος τότε των Σοβιετικών Συγγραφέων) θα 'ναι πια ένα απέραντο ερημητήριο!. Ετσι ξεφώνιζαν οι χιτλερικοί, τα μοχθηρά σκυλιά, ουρλιάζοντας γύρω από την πόλη, που άφριζαν από τη λύσσα τους γιατί δεν μπορούσαν να την πάρουν...

ΕΛΠΙΖΑΝ να το πετύχουν με τον αποκλεισμό, με την πείνα. Ελπιζαν να μας ξεκάνουν με τις μπόμπες και τις οβίδες τους. Πηγαίνετε από τους δρόμους και θα νιώσετε να πάλλεται η περήφανη ψυχή της πόλης και να διαβαίνει ο αγέρας του αδάμαστου πνεύματός της.

ΤΟ ΗΘΙΚΟ της είναι αμετάβλητο. Περισσότερο από κάθε άλλη φορά έχει εμπιστοσύνη στον εαυτό της. Αυτή η ρωμαλέα επιμονή που κυριαρχούσε πάντα τους εμψυχώνει και σήμερα. Αυτή η γρανιτένια θέληση δεν αποχτιέται εύκολα. Μα οι Λενινγκραντινοί συνήθισαν τις δυσκολίες της ζωής. Ξέρουν τι θα πει δοκιμασίες. Γιατί είναι μπολσεβίκοι κι είναι Ρούσοι... Ποτέ η μπότα του εχτρού δεν πάτησε τους δρόμους του Λένινγκραντ...».

ΣΤΙΣ αρχές του Σεπτέμβρη 1941 ο στρατάρχης Ζούκοφ, με εντολή του Ι. Β. Στάλιν θα πάει στο Λένινγκραντ. «Πηγαίνετε στο Λένινγκραντ, του είπε ο Στάλιν. Το Λένινγκραντ βρίσκεται σε εξαιρετικά δύσκολη θέση. Οι Γερμανοί παίρνοντας το Λένινγκραντ και σμίγοντας με τους Φινλανδούς μπορούν να υπερφαλαγγίσουν και να χτυπήσουν τη Μόσχα...»

ΣΤΑ απομνημονεύματά του ο Σοβιετικός στρατάρχης προσθέτει: «... Πολλά γράφτηκαν για την ηρωική άμυνα του Λένινγκραντ. Παρ' όλα αυτά έχω τη γνώμη ότι για το Λένινγκραντ, στα χρόνια του πολέμου καθώς και για όλες τις ηρωίδες πόλεις μας θα έπρεπε να εκδοθεί ειδική έκδοση, που να στηρίζεται σε στοιχεία και ντοκουμέντα και να είναι γραμμένα με τη γλώσσα της ειλικρίνειας και της αλήθειας...».

«Ο ΚΑΘΕ κάτοικος του Λένινγκραντ, της Μόσχας, της Σεβαστούπολης θα βρει στο σπίτι του θέση για ένα τέτοιο βιβλίο που θα το διαβάζουν τα παιδιά μας, τα εγγόνια μας κι ίσως να το διδάσκουν και στα σχολεία. Ετσι η νεολαία, στις μορφές των ηρώων θα αναγνωρίσει τους πατέρες και τις μητέρες της και πίσω από τις νέες συνοικίες, τις πλατείες και τις λεωφόρους θα δει τους αιματοβαμμένους δρόμους και σοκάκια, τους γκρεμισμένους τοίχους, την ανασκαμμένη γη από την οποία σαρώθηκε ο δυνατός και σκληρός εχθρός...».

ΚΙ ΑΥΤΑ όπως παρατηρεί ο Ζούκοφ θα έπρεπε να γίνουν, όσο ζουν οι αυτόπτες μάρτυρες, που έζησαν εκείνα τα ηρωικά γεγονότα, όσο όλα είναι ακόμα πρόσφατα. Λόγια πολύ ταιριαστά και στου δικού μας μεγάλου αγώνα τη μεγάλη αλήθεια. Η αθάνατη πολιορκία του Λένινγκραντ θα μένει πάντα ένα ολόλαμπρο αστέρι μέσα στην παγκόσμια Ιστορία. Ενα μάθημα ενάντια στη φασιστική βαρβαρότητα.
 ________

Ντιμίτρι Σοστακόβιτς

Η 7η Συμφωνία του Σοστακόβιτς

Στις 27 Γενάρη 1944, λύεται η πολιορκία της ηρωικής πόλης του Λένινγκραντ με επιχειρήσεις του Κόκκινου Στρατού που απωθούν έως και 100 χιλιόμετρα τα γερμανικά στρατεύματα από τις θέσεις τους. Η πολιορκία κράτησε 872 μέρες. 16.647 κάτοικοι του Λένινγκραντ σκοτώθηκαν, 38.702 τραυματίστηκαν, 641.803 πέθαναν από την πείνα μέσα στην πολιορκημένη πόλη, που δέχτηκε 107.000 βόμβες και 159.000 βαριά βλήματα. Η πόλη του Λένιν άντεξε.

Μια από τις ιστορίες που γεννήθηκαν μέσα από τον ηρωισμό και τη θέληση του λαού του Λένινγκραντ να υπερασπιστεί την πατρίδα που ο ίδιος διαφέντευε, όπου ο ίδιος είχε την εξουσία, είναι αυτή της σύνθεσης της 7ης Συμφωνίας του Ντιμίτρι Σοστακόβιτς και της συναυλίας που δόθηκε στις 9 Αυγούστου 1942 μέσα στην πολιορκημένη πόλη.

Στην κολοσσιαία «Εβδομη Συμφωνία» του, επονομαζόμενη και «του Λένινγκραντ», το συμφωνικό μεγαλείο του Σοστακόβιτς φτάνει στο απόγειό του και «στρατεύεται», για να υμνήσει την ηρωική αντίσταση των κατοίκων του Λένινγκραντ απέναντι στην ανελέητη πολιορκία των ναζιστικών δυνάμεων. Αναφέρει χαρακτηριστικά ο συνθέτης. «Πριν από μια ώρα τελείωσα το δεύτερο μέρος του νέου μου συμφωνικού έργου. Αν όλα πάνε καλά και καταφέρω να γράψω το τρίτο και το τέταρτο μέρος, θα έχω κάνει την Εβδομη Συμφωνία μου. Γιατί σας τα λέω αυτά; Σας τα λέω για να μπορέσουν να μάθουν οι κάτοικοι του Λένινγκραντ που με ακούν τώρα ότι η ζωή στην πόλη μας εξακολουθεί να συνεχίζεται. Ο καθένας από μας εκτελεί το στρατιωτικό του καθήκον. Οι εργαζόμενοι στον τομέα του Πολιτισμού εκπληρώνουν το καθήκον τους με τιμή και ανιδιοτέλεια, όπως και όλοι οι Λενινγκραντινοί».

Η 7η Συμφωνία του Σοστακόβιτς γράφτηκε στο μεγαλύτερό της μέρος μερικούς μήνες πριν και κατά τη διάρκεια της πολιορκίας με τον συνθέτη να παίρνει ενεργά μέρος στην υπεράσπιση της πόλης. Γράφει ο Σοστακόβιτς. «Ακόμα και σ' αυτούς τους δύσκολους καιρούς του πολέμου διδάσκονται και παίζονται νέα μουσικά έργα. Νέα θεατρικά έργα ανεβαίνουν στα θέατρα. Οι ζωγράφοι δημιουργούν καινούργιους πίνακες. Καλλιτέχνες, μουσικοί και συγγραφείς, μαζί με τους υπόλοιπους συμπατριώτες μας, βοηθούν τον Κόκκινο Στρατό να διώξει τον εχθρό». Και συνεχίζει: «Αρχισα να δουλεύω την 7η Συμφωνία μου στις 19 του Ιούλη 1941. Τις ημερομηνίες τις θυμάμαι πολύ καθαρά.

Το πρώτο μέρος είχε ολοκληρωθεί στις 3 του Σεπτέμβρη, το δεύτερο στις 17 και το τρίτο στις 29. Δούλευα μέρα και νύχτα. Ηθελα να συνθέσω ένα έργο για το σήμερα, για τη ζωή μας. Ενώ δούλευα ακούγονταν οι βολές των αντιαεροπορικών και οι εκρήξεις από τις οβίδες. Αλλά ούτε στιγμή δε σταμάτησα να δουλεύω. Στην πόλη επικρατούσε ένα αληθινά μαχητικό πνεύμα. Γυναίκες, παιδιά και ηλικιωμένοι συμπεριφέρονταν με μεγάλο θάρρος. Θα θυμάμαι για πάντα τις γυναίκες του Λένινγκραντ που, χωρίς να σκέφτονται τον εαυτό τους, πάλευαν να αχρηστεύσουν εμπρηστικές βόμβες και γενικά, με κάθε τρόπο, έδειχναν τον ηρωισμό τους».

Η 7η Συμφωνία ολοκληρώθηκε το Δεκέμβρη του 1941 στο Κουίμπιτσεφ και η πρεμιέρα της έγινε στην ίδια πόλη στις 5 Μάρτη 1942 από την ορχήστρα του θεάτρου Μπολσόι και μαέστρο τον Σαμουήλ Σαμοσούντ, και μεταδόθηκε από όλους τους ραδιοφωνικούς σταθμούς της ΕΣΣΔ. Στις 29 και 30 Μάρτη έγινε η συναυλία της στη Μόσχα, ενώ δεκάδες συναυλίες ακολούθησαν στην Ευρώπη και την Αμερική τους επόμενους μήνες.
Ταυτόχρονα, πάρθηκε η απόφαση να πραγματοποιηθεί συναυλία της 7ης Συμφωνίας και στην πολιορκημένη πόλη του Λένινγκραντ. Ηταν ένα εγχείρημα που είχε να ξεπεράσει πολλά εμπόδια.

Στις 9 Μάρτη 1942, ο μαέστρος Καρλ Ελίασμπεργκ ξεκίνησε να ανασυγκροτεί την πληγμένη από τις κακουχίες της πολιορκίας Ορχήστρα Ραδιοφωνίας του Λένινγκραντ. Ταυτόχρονα, δόθηκε άδεια σε στρατιώτες του Κόκκινου Στρατού, που ήταν μουσικοί, να φύγουν από το μέτωπο για να στελεχώσουν την ορχήστρα. Τον Ιούνιο 1942 ένα αντίγραφο της παρτιτούρας έφτασε στην πόλη του Λένινγκραντ με μια βραδινή πτήση για τον ανεφοδιασμό της πόλης. Αφού πολλαπλασιάστηκε σε αρκετά αντίγραφα για όλους τους μουσικούς ξεκίνησαν οι πρόβες της ορχήστρας. Η αδυναμία των μουσικών από την ταλαιπωρία της πολιορκίας ήταν μεγάλη. Είναι χαρακτηριστικό ότι όταν έφτασε το πρώτο σόλο της τρομπέτας έγινε σιωπή. «Λυπάμαι κύριε», είπε ο τρομπετίστας. «Απλώς δεν έχω τόση δύναμη στους πνεύμονές μου». Παρ' όλα αυτά, με τη στήριξη του μαέστρου αλλά και όλου του λαού του Λένινγκραντ που φρόντισε να εξασφαλίσει μέχρι και μεγαλύτερες μερίδες συσσιτίου για τους μουσικούς, η προετοιμασία της ορχήστρας έγινε κατορθωτό να ολοκληρωθεί.

Η ημερομηνία της συναυλίας ορίστηκε για τις 9 Αυγούστου 1942. Ηταν η μέρα που με θράσος καυχιόνταν οι ναζί ότι θα είχαν κυριεύσει το Λένινγκραντ. Παρά τις άσχημες συνθήκες που επικρατούσαν, παγωνιά και πείνα, η αίθουσα της Φιλαρμονικής ήταν ασφυκτικά γεμάτη. Προς κατάπληξη όλων ο ήχος των κανονιοβολισμών σταμάτησε. Αργότερα, μαθεύτηκε ότι ο Κόκκινος Στρατός χτύπησε ανελέητα με το πυροβολικό του τις θέσεις των ναζί εκείνο το βράδυ, για να μην αποτελέσει στόχο για τον εχθρό η κατάφωτη αίθουσα της συναυλίας, πράγμα το οποίο πέτυχε μιας και οι ναζί άργησαν να αντιδράσουν, ώστε να διακόψουν τη συναυλία.

Η συναυλία αναμεταδόθηκε σε όλη την πόλη. Είναι χαρακτηριστικά τα λόγια ενός πυροβολητή του Κόκκινου Στρατού: «Οι άντρες της μονάδας μου άκουγαν τώρα τη Συμφωνία με τα μάτια κλειστά. Φαίνονταν σάμπως ο ασυννέφιαστος ουρανός από πάνω μας να είχε γίνει μια καταιγίδα που ξέσπαγε σε μουσική».
Ταυτόχρονα, είχαν τοποθετηθεί μεγάφωνα προς τους ναζί με σκοπό τη μετάδοση της συναυλίας προς τις γραμμές του εχθρού, έχοντας μεγάλο αντίκτυπο στην πτώση του ηθικού των πολιορκητών. Στο ημερολόγιο ενός Γερμανού στρατιώτη, που βρέθηκε κατά την οπισθοχώρηση των Γερμανών, ήταν γραμμένο: «Οταν άκουσα τη μετάδοση της συναυλίας κατάλαβα ότι το Λένινγκραντ δεν θα έπεφτε ποτέ στα χέρια μας».


Μια φωτογραφία από το πολιορκημένο Λένινγκραντ