Διάσκεψη της Τεχεράνης

Ξεκινά, 25/11/1943, η Διάσκεψη της Τεχεράνης μεταξύ των ηγετών των τριών μεγάλων συμμαχικών δυνάμεων, της ΕΣΣΔ (Ι. Β. Στάλιν), των ΗΠΑ (Θ. Ρούσβελτ) και της Βρετανίας (Ου. Τσόρτσιλ).

Στη διάσκεψη θα επαναδιατυπωθεί η δέσμευση για το άνοιγμα δεύτερου μετώπου στην Ευρώπη (όπου έως τότε το βάρος του πολέμου σήκωνε σχεδόν αποκλειστικά η Σοβιετική Ένωση). Ωστόσο, αυτό θα αργήσει ακόμα 6 μήνες.

«Νομίζω πως η ιστορία μάς ευνοεί.

Εθεσε στη διάθεσή μας πολύ μεγάλες

δυνάμεις και πολύ μεγάλες δυνατότητες.

Ελπίζω ότι θα πάρουμε όλα τα μέτρα

ώστε στη σύσκεψη αυτή, στον απαιτούμενο

βαθμό, στα πλαίσια της συνεργασίας, να

χρησιμοποιήσουμε τη δύναμη εκείνη και

την εξουσία, που μας εμπιστεύτηκαν οι

λαοί μας».

Ι. Β. Στάλιν¹

Το 1943 πραγματοποιήθηκε στην Τεχεράνη η πρώτη διάσκεψη των τριών κυριότερων κρατών της αντιχιτλερικής συμμαχίας με τη συμμετοχή του ηγέτη της ΕΣΣΔ Ι. Β. Στάλιν, του Προέδρου των Ηνωμένων Πολιτειών, Φρ. Ρούζβελτ, και του Βρετανού πρωθυπουργού, Ου. Τσόρτσιλ. Επρόκειτο για ένα σπουδαίο βήμα όσον αφορά στην εδραίωση της συνεργασίας των αντιφασιστικών δυνάμεων, που δε θα ήταν, βεβαίως, δυνατό να γίνει αν προηγουμένως τα σοβιετικά στρατεύματα, με τις μεγάλες τους νίκες μέσα στο 1943, δεν είχαν πετύχει μια ριζική στροφή στην πορεία του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου. Η συντριβή των γερμανικών στρατευμάτων στο Στάλινγκραντ ήταν το κορυφαίο γεγονός, που αποτέλεσε και την απαρχή της κρίσης του φασιστικού συνασπισμού. Υστερα ακολούθησαν τα ισχυρότατα πλήγματα που κατάφερε ο Κόκκινος Στρατός, το καλοκαίρι του '43, στις βασικές δυνάμεις της Βέρμαχτ στις περιοχές του Οριόλ, του Κουρσκ καθώς και στην αριστερή όχθη του Δνείπερου στην Ουκρανία. Πλήγματα αποφασιστικής σημασίας, που συνέβαλαν στις επιτυχίες των αγγλοαμερικανικών στρατευμάτων στη Σικελία και στη χερσόνησο των Απεννίνων, οδηγώντας έτσι στην πτώση του καθεστώτος του Μουσολίνι και στη συνθηκολόγηση της Ιταλίας.

Σημαντικά γεγονότα, ως απόρροια της ουσιαστικής στροφής του πολέμου, ήταν επίσης η ενδυνάμωση του εθνικοαπελευθερωτικού κινήματος στις κατεχόμενες από τον άξονα χώρες, η προσχώρηση νέων χωρών στην αντιχιτλερική συμμαχία αλλά και η ραγδαία ανάπτυξη ενός ισχυρότατου λαϊκού κινήματος σε ΗΠΑ, Μεγάλη Βρετανία και αλλού, που τασσόταν υπέρ μιας στενής στρατιωτικής συνεργασίας των χωρών αυτών με την ΕΣΣΔ.

Μετά απ' όλα αυτά οι εξελίξεις στο φασιστικό στρατόπεδο υπήρξαν ραγδαίες. Το οικοδόμημα της φασιστικής Νέας Τάξης παρουσίαζε εμφανείς ρωγμές. Η Ιαπωνία άρχισε να προβληματίζεται όσον αφορά στην πορεία των πραγμάτων και το δικό της ρόλο. Οι ηγετικοί κύκλοι των κυρίαρχων τάξεων της Φινλανδίας, της Ρουμανίας και της Ουγγαρίας - αν και οι χώρες τους συνέχιζαν να πολεμούν στο πλευρό του Χίτλερ - άρχισαν να διερευνούν τη δυνατότητα προσχώρησης στο πλευρό των ΗΠΑ και της Αγγλίας, εκτιμώντας πως μια επικείμενη ήττα τους από τον προελαύνοντα σοβιετικό στρατό θα σήμαινε - εκτός των άλλων - και απώλεια της εξουσίας τους. Τέλος, οι ουδέτερες χώρες όλο και περισσότερο ψύχραιναν τις σχέσεις τους με τη Γερμανία. Η Σουηδία, για παράδειγμα, τον Αύγουστο του '43 απαγόρευσε τη διέλευση απ' το έδαφός της των γερμανικών πολεμικών μεταφορικών μέσων και αρνήθηκε να χορηγήσει άδεια εισόδου στις αμαξοστοιχίες που μετέφεραν αδειούχους Γερμανούς στρατιώτες. Επίσης, η Πορτογαλία δέχτηκε να χρησιμοποιούν οι Αγγλοι τις πολεμικές της, ναυτικές και αεροπορικές, βάσεις στις Αζόρες και η Τουρκία βρήκε την ευκαιρία να ενισχύσει τις σχέσεις της με την Αγγλία και τις ΗΠΑ².

Για τις κυριότερες δυνάμεις του αντιχιτλερικού συνασπισμού ήταν πλέον επιτακτική ανάγκη να συντονιστούν. Η γρήγορη λήξη του πολέμου - που φάνταζε κάτι περισσότερο από ρεαλιστική - αλλά και η ανάγκη προσδιορισμού και επεξεργασίας των αρχών συγκρότησης του μεταπολεμικού κόσμου δεν άφηναν περιθώρια για καθυστερήσεις και διαφορετικές συμπεριφορές.

Η Διάσκεψη της Τεχεράνης

Η Διάσκεψη της Τεχεράνης, όπως προαναφέραμε, διάρκεσε τέσσερις μέρες. Το σύνολο δε των συνομιλιών των ηγετών των τριών χωρών, που πήραν μέρος είτε εν ολομελεία, είτε ανά δύο - μαζί και των υπουργών Εξωτερικών καθώς και των στρατιωτικών τους επιτελείων, που είχαν και ξεχωριστές συζητήσεις - έφτασε περίπου τις 35 ώρες. Απ' αυτές, οι δεκαοχτώ ώρες συζήτησης αφιερώθηκαν στο ζήτημα του ανοίγματος του δεύτερου μετώπου στη Δυτική Ευρώπη⁶. Τίποτα το παράξενο δεν υπάρχει σ' αυτό το γεγονός αν το δει κανείς στο πλαίσιο των ταξικών ανταγωνισμών, που αντικειμενικά εκφράζονταν στο εσωτερικό της αντιχιτλερικής συμμαχίας. Οι Αγγλοαμερικανοί γνώριζαν πάρα πολύ καλά πως ο ταξικός τους αντίπαλος, ο σταθερός τους, δηλαδή, αντίπαλος ήταν η ΕΣΣΔ και ο πρόσκαιρος οικονομικοστρατιωτικός τους ανταγωνιστής οι δυνάμεις του φασιστικού άξονα. Επρεπε, λοιπόν, να κάνουν ό,τι ήταν δυνατό για να εξασθενίσουν κι εντέλει να νικήσουν προοπτικά και τους δύο. Γι' αυτό όχι μόνο δε βιάζονταν να βοηθήσουν την ΕΣΣΔ με το άνοιγμα του δεύτερου μετώπου, αλλά έκαναν ό,τι ήταν δυνατό για να είναι σε θέση στην κατάλληλη χρονική στιγμή να ανακόψουν την προέλαση του Κόκκινου Στρατού στη Δυτική Ευρώπη.

Στην Τεχεράνη ο Τσόρτσιλ προσπάθησε να πάρει τη συγκατάθεση των συμμάχων - και κυρίως της ΕΣΣΔ - για πολεμικές επιχειρήσεις στο Αιγαίο και στα Βαλκάνια, στέλνοντας ουσιαστικά στις ελληνικές καλένδες το ζήτημα του δεύτερου μετώπου στη Δυτική Ευρώπη. «Η Σοβιετική Ενωσις - γράφει ο Κοραντής⁷ - ανεφαίνετο ως ο μέλλων μέγας νικητής του πολέμου. Εν τοιαύτη περιπτώσει, ποίας φιλοδοξίας θα τρέφει τότε; Εάν οι Αγγλοαμερικανοί επετύγχανον από τούδε να εξασφαλίσουν ισχυράν θέσιν εις τα Βαλκάνια θα ήσαν ικανοί να αντιτάξουν ένα φραγμό εις τας φιλοδοξίας ταύτας».

Τελικά, τα αντισοβιετικά σχέδια των ιμπεριαλιστών δεν πέρασαν. Ο Τσόρτσιλ δεν κατάφερε να πάρει έγκριση για τα πολεμικά του σχέδια στα Βαλκάνια. Ετσι, ΗΠΑ και Μ. Βρετανία υποχρεώθηκαν να έρθουν σε συμφωνία με την ΕΣΣΔ, που προέβλεπε ότι το Μάη του 1944 θα άνοιγαν το δεύτερο μέτωπο στη Γαλλία.

Στην Τεχεράνη συζητήθηκε - μεταξύ άλλων - αναλυτικά το γερμανικό ζήτημα, και με τη σθεναρή αντίσταση της ΕΣΣΔ δεν έγινε δυνατή η συμφωνία που επιδίωκαν οι Αμερικανοί για διαμελισμό της Γερμανίας (η τελική διευθέτηση του γερμανικού ζητήματος παραπέμφθηκε στην ευρωπαϊκή συμβουλευτική επιτροπή). Ακόμη συζητήθηκε το Πολωνικό, όπου ο Τσόρτσιλ δεσμεύτηκε πως η εστία του μεταπολεμικού πολωνικού κράτους θα ήταν ανάμεσα στον ποταμό Οντερ και στη «γραμμή Κόρζον», με την ενσωμάτωση στην Πολωνία της Ανατολικής Πρωσίας και της επαρχίας Οπελν. Στη Διάσκεψη εγκρίθηκε δήλωση των τριών μεγάλων δυνάμεών υπέρ της ανεξαρτησίας και της εδαφικής ακεραιότητας του Ιράν, καθώς και κοινή διακήρυξη υπέρ της διατήρησης και ενίσχυσης της αντιχιτλερικής συμμαχίας, ώστε να ανταποκριθεί και να εκπληρώσει την αποστολή της⁸.

Η Διάσκεψη της Τεχεράνης ήταν ένα σημαντικότατο από κάθε άποψη γεγονός. Ισχυροποίησε την αντιχιτλερική συμμαχία, έδωσε ισχυρή ώθηση στους αγώνες των λαών κατά του φασισμού, κατέδειξε την αύξηση της επιρροής και του διεθνούς κύρους της ΕΣΣΔ, ματαίωσε ορισμένα πολύ βασικά αντικομμουνιστικά σχέδια του αγγλικού ιμπεριαλισμού, όπως αυτό των πολεμικών επιχειρήσεων στα Βαλκάνια⁹. Δίκαια, επομένως, αποτελεί έναν από τους κορυφαίους σταθμούς στην ιστορία του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου.

1. Εισαγωγική ομιλία στη Διάσκεψη της Τεχεράνης. Βλέπε: «Τεχεράνη-Γιάλτα-Πότσδαμ: Ντοκουμέντα», εκδόσεις Σ.Ε., σελ. 46

2. «Ο Δεύτερος Παγκόσμιος Πόλεμος 1939-1945», εκδόσεις Σ.Ε., τόμος Β΄, σελ. 10-101

3. «Η αλληλογραφία Στάλιν-Τσόρτσιλ-Ρούζβελτ-Τρούμαν», εκδόσεις «Μέλισσα», τόμος Α΄, σελ. 165 και τόμος β΄ σελ. 77

4. Ακαδημία Επιστημών ΕΣΣΔ: «Παγκόσμια Ιστορία», εκδόσεις «Μέλισσα», τόμος Ι 1-Ι2, σελ. 408-409

5. Ι. Β. Στάλιν: «Ο Μεγάλος Πόλεμος Για Την Πατρίδα», εκδόσεις «Τα Νέα Βιβλία», Αθήνα 1946, σελ. 89

6. Α. Κοραντή: «Τεχεράνη-Γιάλτα-Πότσδαμ», εκδόσεις ΕΣΤΙΑ, σελ. 116

7. Α. Κοραντή, στο ίδιο, σελ. 115-116

8 Βλέπε: «Τεχεράνη-Γιάλτα-Πότσδαμ: Ντοκουμέντα», εκδόσεις Σ.Ε., σελ. 110-113

9 Υπουργείο Αμύνης ΕΣΣΔ: «Β΄ Παγκόσμιος Πόλεμος», εκδόσεις «20ός αιώνας», Αθήνα 1959, σελ. 318-324.