H απόπειρα εκκαθάρισης του ΕΛΑΣ στο Βέρμιο

Κατά τους θερινούς πρώτους εαρινούς μήνες του 1944, η Γερμανική Στρατιωτική Διοίκηση της Μακεδονίας αποφάσισε μια μεγάλης κλίμακας επιχείρηση ενάντια στις δυνάμεις του ΕΛΑΣ στο Βέρμιο. Στη Θεσσαλονίκη οι οργανώσεις του ΕΑΜ και του ΚΚΕ έλαβαν από τα δίκτυά τους την πληροφορία ότι οι Γερμανοί θα κινητοποιούσαν σύντομα περίπου 3000
στρατιώτες για να εκκαθαρίσουν το όρος, ενώ η ΠΑΟ στην ευρύτερη Μακεδονία στρατολογούσε διά της βίας άνδρες από πολλά χωριά, εξοπλίζοντάς τους με γερμανικό οπλισμό. 

Όλα έδειχναν ότι μια μεγάλη επιχείρηση θα ξεκινούσε σύντομα. 

Μερικές εβδομάδες πριν την ημερομηνία που εκτιμούταν ότι οι εκκεθαριστικές επιχειρήσεις θα ξεκινούσαν, ο ΕΛΑΣ συγκέντρωσε σημαντικές δυνάμεις στα χωριά του Βέρμιου και έλαβαν αμυντική διάταξη σε στρατηγικές θέσεις. Συγκεκριμένα, κινητοποιηθήκαν:

• Το 53ο Τάγμα της ΙΧ Μεραρχίας, με καπετάνιο τον ταγματάρχη Φωτεινό, που έλαβε θέσεις στο χωριό Κάτω Γραμματικό.
• Το 3ο Τάγμα του 16ου Συντάγματος, με καπετάνιο τον Ακρίτα του Τομέα Νάουσας, στη Φλαμουριά.
• Το 1ο Τάγμα του Τομέα Βέροιας- Νάουσας, με καπετάνιο το Μαύρο, στο Ροδοχώρι.

Επικεφαλής της επιχείρησης τέθηκε ο γενικός αρχηγός Βερμίου-Πάικου και Καϊμακτσαλάν, Χριστόφορος Μόσχος, με το ψευδώνυμο Πέτρος. 

Οι επιχειρήσεις κατά του Βερμίου ξεκίνησαν στις 21/4/1944. Οι πρώτες γερμανικές δυνάμεις που προπορεύονταν αποτελούνταν από ομάδες μοτοσικλετιστών και αναγνώρισης και ακολουθούσαν μηχανοκίνητα τμήματα, ενισχυμένα με φορτηγά γεμάτα ενόπλους άνδρες της ΠΑΟ, με επικεφαλής το Μιχαλαγά. Όμως ο ΕΛΑΣ είχε οργανώσει πολλαπλές ενέδρες στα δύσβατα σημεία της διαδρομής και οι ανιχνευτές των Γερμανών και των συνεργατών τους δεν ξαναγύρναγαν πίσω. Σταδιακά, ο ΕΛΑΣ ξεκίνησε να αποτραβιέται στα δασωμένα σημεία της περιοχής, όπου τα μηχανοκίνητα τμήματα αναγκάστηκαν να κινηθούν με τα πόδια. 

Στις 22-23/4, οι γερμανικές δυνάμεις είχαν προχωρήσει ελάχιστα και είχαν υποστεί αρκετές απώλειες. Ξεκίνησαν τότε τη συστηματική καταστροφή των χωριών της περιοχής, ενώ τα αεροσκάφη τους, με δεκάδες εξόδους βομβάρδιζαν ανελέητα τα χωριά και τα δάση. Στις 23/4/1944, μια γερμανική μεραρχία που κινούταν προς το ανατολικό μέτωπο, έφθασε στο χωριό Δρέπανο, κοντά στην Κοζάνη, όπου και στρατοπέδευσε. Οι γερμανικές αρχές της πόλης αποφάσισαν να χρησιμοποιήσουν ολόκληρη τη μεραρχία εναντίον των ανταρτών, οι οποίοι τώρα αντιμετώπιζαν πολύ μεγαλύτερες δυνάμεις από όσες είχαν υπολογίσει.

Οι γερμανικές δυνάμεις τώρα, μαζί με τους ντόπιους συνεργάτες τους έφθαναν τους 10.000., με τεθωρακισμένα, πυροβολικό και άφθονο πολεμικό υλικό και αεροπορία να τους υποστηρίζει.

Στις 24-25 Απριλίου, οι μάχες είχαν επεκταθεί σε μεγάλη έκταση στο Βέρμιο. 

Τα γερμανικά μηχανήματα ξεκίνησαν να ανοίγουν μεγάλες διόδους στα δάση, κόβοντας εκατοντάδες δέντρα, για να αποκόψουν τις διόδους των ανταρτών. Ο ΕΛΑΣ συμπτύχθηκε προς τις κορυφές του βουνού και τα δύσβατα υψώματα, στα οποία τα τεθωρακισμένα και τα άλλα οχήματα των Γερμανών δεν μπορούσαν να φτάσουν. Παρόλα αυτά, η γερμανική αεροπορία σφυροκοπούσε τις θέσεις τους, ενώ ακόμα ένα μεγάλο πρόβλημα για τον ΕΛΑΣ ήταν και οι δεκάδες πολίτες που συγκεντρώθηκαν γύρω από τους αντάρτες για να σωθούν. Το βράδυ της 25ης, οι επικεφαλής των τμημάτων του ΕΛΑΣ συσκεύτηκαν και αποφάσισαν να χωρίσουν τις δυνάμεις τους σε μικρές ομάδες ενόπλων και πολιτών και να διαρρεύσουν ανάμεσα στις γερμανικές δυνάμεις. Οι δυνάμεις του ΕΛΑΣ και οι πολίτες μαζεύτηκαν το βράδυ στη χαράδρα Μπελορέκα και χωρίστηκαν σε τρεις ομάδες, κάθε μια από τις οποίες γνώριζε το δρόμο που έπρεπε να ακολουθήσει. Μια ακόμα δύναμη του ΕΛΑΣ, αποτελούμενη από τους πιο εμπειρόπόλεμους μαχητές παρέμεινε στις θέσεις της, στα ορεινά τμήματα του Βερμίου. 

Στην κάθοδό της, η ομάδα με επικεφαλής τον Μαύρο έπεσε σε οργανωμένες μονάδες των Γερμανών και αναγκάστηκε να δώσει μάχη, φυγαδεύοντας τους πολίτες σε περιοχές που ήταν πιο ασφαλείς. Η μάχη συνεχίστηκε ως το βράδυ της 26ης με την ομάδα του Μαύρου να έχει υποστεί σοβαρές απώλειες σε τραυματίες και νεκρούς. Το βράδυ οι αντάρτες του Μαύρου αποτραβήχτηκαν κοντά στο χωριό Καραμίτσα, όπου διαπίστωσαν τη φρίκη της ναζιστικής πολεμικής μηχανής. Το χωριό είχε καταστραφεί ολοσχερώς και οι εκτελεσμένοι πολίτες, άνδρες, γυναίκες και παιδιά άγγιζαν τους 320.

Σταδιακά, οι δυνάμεις του ΕΛΑΣ διέρευσαν με επιτυχία μακριά από τον χώρο των επιχειρήσεων και οι πολίτες κατευθύνθηκαν στις κοντινότερες πόλεις, όπως η Βέροια και η Κοζάνη. Αρκετοί από αυτούς κακοποιήθηκαν από τους άνδρες της ΠΑΟ που περιπολούσαν τις μεγάλες οδικές οδούς της περιοχής. Στο Βέρμιο, οι δυνάμεις του ΕΛΑΣ εξακολουθούσαν να δίνουν μάχες και να διενεργούν ελιγμούς απασχολώντας το μεγάλο όγκο των γερμανικών δυνάμεων. Στις 26/4/1944, η τύχη χαμογέλασε στους αντάρτες του ΕΛΑΣ, καθώς η μεραρχία των Γερμανών που προερχόταν από την Κοζάνη επέστρεψε στη βάση της και αναχώρησε εσπευσμένα για το ανατολικό μέτωπο. Την ίδια ημέρα, ο ΕΛΑΣ που παρέμενε στο Βέρμιο πραγματοποίησε αντεπίθεση και ανάγκασε τους Γερμανούς να συμπτυχθούν. 

Στις επόμενες μέρες, οι θέσεις των αντιπάλων σταθεροποιήθηκαν. Οι Γερμανοί παρέμειναν στους πρόποδες του Βερμίου με δυνάμεις της ΠΑΟ. Ο ΕΛΑΣ που παρέμενε στο Βέρμιο ενισχύθηκε με νέες δυνάμεις. Συγκέντρωνε τώρα 440 μαχητές, με επικεφαλής τους καπετάν Αλέξη στο Σέλι και τον καπετάν Παγώνα κοντά στο Άνω Γραμματικό. Μερικές ημέρες μετά, ο ΕΛΑΣ έδωσε μάχη και κατέλαβε το Άνω Γραμματικό και απελευθέρωσε 60 τραυματίες μαχητές που κρατούνταν στο χωριό από τους Γερμανούς. Ακολούθησε μικρής κλίμακας επιχείρηση για τη διάλυση ομάδας της ΠΑΟ. 

Στο διάστημα 21-26/04/1944, ο ΕΛΑΣ Βερμίου κατόρθωσε να διαφύγει του γερμανικού κλοιού και να των εκκαθαριστικών επιχειρήσεων και στις ημέρες που ακολούθησαν ανακατέλαβε το χώρο του στο βουνό. Οι εκκεθαριστικές επιχειρήσεις των Γερμανών, παρά τις σημαντικές τους απώλειες δεν κατόρθωσαν να διαλύσουν τον αντάρτικο στρατό, προκάλεσαν όμως εκτενείς καταστροφές στα χωριά της περιοχής.

KOKKINOΣ ΦΑΚΕΛΟΣ