Αντώνης Αγγελούλης (Βρατσάνος)

Ο θρυλικός αρχιμπουρλοτιέρης του ΕΛΑΣ, 

διοικητής της Ταξιαρχίας Σαμποτέρ του ΔΣΕ

«Για τους σαμποταριστές μας δεν υπάρχουνε φραγμοί
Το φανέρωσαν στην πάλη, στα γεφύρια, στη γραμμή.
Τα χέρια κάτω από τη γη, τη γη την πατρική,
εκδίκηση στον κάθε εχθρό, ΕΚΔΙΚΗΣΗ – ΦΩΤΙΑ – ΦΩΤΙΑ!..»

(Από το τραγούδι των μπουρλοτιέρηδων του ΔΣΕ)

Με τη στρατιωτική του καθοδήγηση και δράση έγινε φόβος και τρόμος για τους γερμανούς καταχτητές στην περιοχή του Ολύμπου και, στη συνέχεια, για τον καθοδηγούμενο από τους αμερικανούς ιμπεριαλιστές κυβερνητικό στρατό στις κορφές του Γράμμου και του Βίτσι. Με την αταλάντευτη πορεία ως το τέλος της ζωής του, μένοντας πιστός στις αρχές και στα ιδανικά για τα οποία δεν δίστασε ποτέ να αναμετρηθεί με τον θάνατο, πέρασε στο πάνθεον των ηρώων του λαϊκού επαναστατικού κινήματος που έμειναν για πάντα ήρωες στη λαϊκή συνείδηση και μνήμη.

Ο Αντώνης Αγγελούλης, ο θρυλικός Βρατσάνος, γεννήθηκε στη Λάρισα το 1919. Την πρώτη του επαφή με τα εκρηκτικά και τις ανατινάξεις την απόχτησε σε πολύ νεαρή ηλικία δουλεύοντας δίπλα στον πατέρα του στα φουρνέλα στο άνοιγμα δρόμων.

Στο αλβανικό μέτωπο πολέμησε γενναία τους Ιταλούς και Γερμανούς εισβολείς, συμμετέχοντας σε σαμποταριστικές ενέργειες ως έφεδρος ανθυπολοχαγός του Μηχανικού – δυναμιτιστής καταστροφών.

Με την κατάρρευση του μετώπου περνάει στις γραμμές της ΕΑΜικής Αντίστασης, εντάσσεται στον ΕΛΑΣ και γίνεται μέλος του ΚΚΕ. Στον ΕΛΑΣ αποχτά το ψευδώνυμο Βρατσάνος που στην πορεία θα το τιμήσει με σαμποταριστικές επιχειρήσεις που χαρακτηρίζονταν από βαθιά γνώση, σχεδιασμό, πονηριά, εφευρετικότητα και απαράμιλλο ηρωισμό στην εκτέλεσή τους που προκάλεσαν τεράστιες απώλειες και προβλήματα στον εχθρό. Επιχειρήσεις που οι εκρήξεις τους «ακούστηκαν» μέχρι την Ευρώπη, με την αποτελεσματικότητά τους επηρέασαν την τροπή του πολέμου και ανάγκασαν τους στρατηγούς εχθρών και συμμάχων να αναγνωρίσουν και να αντιμετωπίσουν με θαυμασμό και σεβασμό τους μπουρλοτιέρηδες του ΕΛΑΣ και τον καπετάνιο τους.

«[…]Το μαζικό σαμποτάζ είναι εκδήλωση της ηθικοπολιτικής ανωτερότητας, του μαζικού επαναστατικού ηρωισμού και του υψηλού επιθετικού πνεύματος. Η σωστή ταχτική και τεχνική του χρησιμοποίηση φέρνει μεγάλα ηθικά και υλικά αποτελέσματα. Για το δικό μας Λαϊκό Επαναστατικό Στρατό πρέπει ν’ αποβεί αναπόσπαστο κομμάτι από την ταχτική μας, σύντροφος στην καθημερινή ζωή και δράση μας. […] Όταν όλοι μας κάνουμε στο ακέραιο το καθήκον, εξαντλήσουμε όλες τις δυνατότητες και κατακτήσουμε το μαζικό σαμποτάζ, θα εξαναγκάσουμε τον εχθρό να πληρώνει ακριβά κάθε του κίνηση, θα του παραλύσουμε τον κρατικό του μηχανισμό.

Στην ύπαιθρο και στις πόλεις πρέπει να αναπτύξουμε ένα ανελέητο καταστροφικό σαμποτάζ, έναν αμείλιχτο και εξοντωτικό ναρκοπόλεμο. Να τρέμουν οι κάθε λογής δήμιοι, βασανιστές και τρομοκράτες του Λαού, να περνούν εφιαλτικές νύχτες. Ο σαμποταριστικός-ελευθεροσκοπικός κίνδυνος θα τους παρακολουθεί, σε κάθε τους βήμα.[…]»

[Απόσπασμα από το άρθρο του Αντ. Βρατσάνου, Αντισυνταγματάρχη Μηχανικού, ΤΟ ΜΑΖΙΚΟ ΣΑΜΠΟΤΑΖ στο περιοδικό Δημοκρατικός Στρατός, τ. 3, Μάρτης 1949]

Το Τάγμα Μηχανικού Ολύμπου του ΕΛΑΣ με διοικητή τον Βρατσάνο, αποτελούνταν από δύο λόχους σαμποτέρ, έναν λόχο πολυβόλων και 500 άντρες και έδρασε στην περιοχή του Ολύμπου, όπου την περίοδο 1942 – 1944 ανατίναξε συνολικά 48.000 μέτρα σιδηροδρομικών γραμμών, 36 γέφυρες, 47 σιδηροδρομικές εγκαταστάσεις, κατάστρεψε 20 αμαξοστοιχίες γεμάτες έμψυχο δυναμικό και πολεμικό υλικό και 12 ατμομηχανές, διέκοψε τη σιδηροδρομική συγκοινωνία για 1.324 ώρες και προκάλεσε στον εχθρό απώλειες 3.065 αξιωματικών και στρατιωτών.

Κορυφαίο επίτευγμα της αντιστασιακής σαμποταριστικής δράσης του Αντώνη Βρατσάνου είναι η υπό την καθοδήγησή του ανατίναξη από το Τάγμα Μηχανικού, της «Ταχείας 53» (γερμανικής αμαξοστοιχίας που κατευθυνόταν στο Ανατολικό Μέτωπο), στις 23 Φλεβάρη του 1944. Η στρατηγικής σημασίας επιχείρηση αυτή θεωρείται ένα από τα μεγαλύτερα σαμποτάζ στην Ευρώπη κατά των Γερμανών ναζί. Η αμαξοστοιχία ήταν γεμάτη με Γερμανούς αξιωματικούς και στρατιώτες και η ανατίναξή της στοίχισε στους κατακτητές 450 νεκρούς, μεταξύ των οποίων ένας στρατηγός με το επιτελείο του και 150 αξιωματικοί της Βέρμαχτ. Στην επιχείρηση αυτή ο Βρατσάνος τραυματίζεται σοβαρά από θραύσμα στο κεφάλι και το τραύμα αυτό θα τον ταλαιπωρεί μέχρι το τέλος της ζωής του.

«Για να πραγματοποιηθούν τα σπουδαία αυτά κατορθώματα, έδωσαν τη ζωή τους τριάντα από τα καλύτερα παλικάρια του μηχανικού και τέσσερα του πεζικού. Σαράντα δύο τραυματίστηκαν και πέντε έμειναν σακάτηδες. Πολλοί άλλοι, που ξεπερνούν τους εκατόν πενήντα, βρίσκονται σε κατάσταση προφυματική και πάσχουν από πλευρίτιδες, που τις άρπαξαν σε ολονύχτιες ενέδρες, κάτω από βροχές και χιονοθύελλες, κοντά στις σιδηροδρομικές γραμμές. Σήμερα αργοπεθαίνουν στα χωριά τους, χωρίς καμιά κρατική περίθαλψη και στοργή. Και δε φτάνει αυτό. Τα «εθνικά κομιτάτα», οι σούρληδες, οι εασαδίτες, που γέμισαν την εθνοφυλακή, τους δέρνουν και τους κάνουν λιώμα το κεφάλι στο πεζοδρόμιο με το τακούνι των παπουτσιών τους», θα γράψει το 1944 ο Βρατσάνος στο βιβλίο του «Βροντάει ο Όλυμπος», όπου περιγράφει τη δράση του Τάγματος Μηχανικού Ολύμπου και παράλληλα καταγγέλλει την τρομοκρατία του μεταβαρκιζιανού καθεστώτος και την παραχάραξη της ιστορίας της Αντίστασης από την αντίδραση και τους Άγγλους ιμπεριαλιστές.

Για την ανατίναξη της «Ταχείας 53» και τα άλλα στρατιωτικά κατορθώματά του, ο Αντώνης Βρατσάνος παρασημοφορήθηκε από τον στρατάρχη Χάρολντ Αλεξάντερ, διοικητή των δυνάμεων της Μέσης Ανατολής και Ανώτατο Διοικητή των συμμαχικών δυνάμεων της Μεσογείου. Όμως, μετά την απελευθέρωση, σε μια «ασυνήθιστη» πράξη, ξένη προς τα «πρωτόκολλα» της βρετανικής αυτοκρατορίας, ο Βρατσάνος επισκέπτεται την αγγλική πρεσβεία στην Αθήνα και επιστρέφει τις τιμές σε ένδειξη διαμαρτυρίας για την επέμβαση των Άγγλων στην Ελλάδα, καταγγέλλοντας το μεταβαρκιζιανό κράτος που καταδιώκει και εξασκεί φονική βία στους αγωνιστές της Εθνικής Αντίστασης.

Η περήφανη αυτή πράξη του ήταν το προοίμιο αυτού που θα ακολουθούσε: Τον Ιούλη του 1946 ο Αντώνης Βρατσάνος βρίσκεται ξανά στην πρώτη γραμμή του ένοπλου αγώνα, αυτή τη φορά κατά της νέας αγγλοαμερικάνικης κατοχής.

«Τα άρματα μάχης και θωρακισμένα οχήματα είναι μέσα αναγνώρισης, διείσδυσης και διάσπασης του αμυντικού συστήματος. Ακόμα, χρησιμοποιούνται και σαν μέσα συνοδείας, κάλυψης και παρατήρησης. Με τη σύγχρονη τεχνική τους βελτίωση, την ενίσχυση του θώρακα και του οπλισμού τους, απόχτησαν στο πεδίο της μάχης μια υπεροχή, που πολλές φορές ξεπερνά τα όρια της πραγματικής πολεμικής τους αξίας. Η υπεροχή αυτή, γίνεται περισσότερο αισθητή κι έχει σοβαρή επίδραση πάνω στο ηθικό των μαχητών, που δεν γνωρίζουν τις ιδιότητες και τους τρόπους αντιμετώπισης των Α. Μάχης. Για μαχητές όμως, που έχουν εξασκηθεί στην καταπολέμησή τους και είναι αποφασισμένοι ν’ αντισταθούν, χάνουν αρκετές απ’ τις μαχητικές τους ικανότητες και περιορίζουν τις θεαματικές επιδείξεις τους.

Από τη ζωή και τη δράση του Δ.Σ. έχουμε πολλά παραδείγματα, που δείχνουν πως στη μορφή αυτή του αγώνα, καθυστερούμε σοβαρά. Το άρθρο μας αυτό, έχει σκοπό, να βοηθήσει στην αποτελεσματικότερη καταπολέμηση των Α. Μάχης και να εξοπλίσει τους μαχητές και τα στελέχη μας με τις στοιχειώδεις γνώσεις, για τις τεχνικές και ταχτικές τους ιδιότητες ώστε να τα πλησιάζουν και να τα καταστρέφουν με τέχνη και πονηριά, γνωρίζοντας τα αδύνατα και τρωτά τους σημεία.»

[Η εισαγωγή του άρθρου του Αντ. Βρατσάνου, Αντισυνταγματάρχη Μηχανικού, Ο ΑΝΤΙΑΡΜΑΤΙΚΟΣ ΑΓΩΝΑΣ, στο περιοδικό Δημοκρατικός Στρατός, τ. 7, Ιούλης 1948. Το σχεδιάγραμμα από το ίδιο άρθρο.]

Στις 6 Οκτώβρη του 1947, με απόφαση του Αρχηγείου Κεντρικής και Δυτικής Μακεδονίας του ΔΣΕ, ιδρύεται η Σχολή Αξιωματικών Μηχανικού-Σαμποτέρ του Γενικού Αρχηγείου (ΣΑΜΓΑ) του ΔΣΕ. Με την ίδια διαταγή ο Βρατσάνος που ήταν μέλος του Γενικού Αρχηγείου τοποθετείται διευθυντής της Σχολής.

Ο Δημήτρης Κατσής, μαθητής στη β΄ σειρά της ΣΑΜΓΑ (και αργότερα εκπαιδευτής ο ίδιος στη γ΄ σειρά), που θα συνδέσει την πολεμική του δράση με τη διοίκηση του Βρατσάνου και θα φτάσει να γίνει διοικητής τάγματος σαμποτέρ, θα γράψει στα απομνημονεύματά του για τον διοικητή του: «Ο Αντώνης Βρατσάνος ήταν ο αναγνωρισμένος ηγήτορας των σαμποταριστικών σχηματισμών του ΔΣΕ. Αγνός αξιωματικός λαϊκού τύπου με εξαιρετικές στρατιωτικές και διοικητικές ικανότητες, με υπέροχο ταλέντο και άρτια κατάρτιση μηχανικού μπουρλοτιέρη, με τεράστια πολεμική και σαμποταριστική εμπειρία στο παρελθόν. Η θαυμάσια και λαμπρή δράση των τμημάτων μηχανικού του Ολύμπου στα χρόνια της Εθνικής Αντίστασης συνδέονταν με το όνομα του. Ήταν ένας απ’ τους πιο δημοφιλείς ηγέτες του ΔΣΕ και δίκαια έχαιρε της μεγάλης εκτίμησης όχι μονάχα ανάμεσα στους σαμποταριστές, αλλά και σε όλους τους μαχητές και διοικητές του ΔΣΕ. Αυτοί που έζησαν μαζί του, γνωρίζουν ότι ο Βρατσάνος στο κάθε του βήμα, στον πόλεμο, την εκπαίδευση, την πορεία, την ανάπαυλα, στις πιο δύσκολες στιγμές της αντάρτικης ζωής, παντού δεν άφηνε στιγμή που να μην εμπνέει τους κατώτερούς του με τα παράδειγμα των καλύτερων επαναστατικών παραδόσεων του λαού μας.»

Το Μηχανικό ή σαμποτέρ ήταν επίλεκτα τμήματα εξειδικευμένα σε διάφορα όπλα και εκρηκτικές ύλες. Εκτός του συνηθισμένου οπλισμού είχαν στη διάθεσή τους δυναμίτη, νάρκες, τα φοβερά και τρομερά αντιαρματικά πάντζερ-φάου και τα αποτελεσματικά αγγλικά πίατ, εύφλεκτες ύλες, καλώδια κλπ. Η δουλειά των σαμποτέρ ήταν πολύ επικίνδυνη και απαιτούσε από τους μαχητές και τις μαχήτριες, εκτός από ανδρεία και πνεύμα αυτοθυσίας, εφευρετικότητα και επιδεξιότητα, καθώς και ειδικές ικανότητες που αποχτιόνταν με καλή εκπαίδευση. Στην εκπαίδευση σημαντική συμβολή κατείχαν οι σχετικές εκδόσεις και η αρθρογραφία που λάβαινε χώρα στο περιοδικό «Δημοκρατικός Στρατός» και σε άλλα έντυπα του ΔΣΕ.

Ο Αντώνης Αγγελούλης (Βρατσάνος) εκτός από καταξιωμένος διοικητής ήταν και ένας ακούραστος συγγραφέας. Ανάμεσα στις συνεχείς πορείες και μάχες πάντα εκμεταλλευόταν τον λιγοστό «ελεύθερο» χρόνο για να γράψει εγχειρίδια και άρθρα που έδιναν πολύτιμη βοήθεια στους αξιωματικούς και μαχητές σαμποταριστές του ΔΣΕ.

Τον Γενάρη του 1948 κυκλοφόρησε η μπροσούρα του με τίτλο «Βοήθημα Καταστροφών-Ναρκοπολέμου», ένα βιβλίο πολύ χρήσιμο για τους αξιωματικούς και μαχητές των μονάδων σαμποτέρ. Παράλληλα, εξειδικευμένα άρθρα του δημοσιεύτηκαν στο περιοδικό «Δημοκρατικός Στρατός» την περίοδο 1948-49.

«Είναι ολοφάνερο, πως από τη φύση του όπλου και τη σοβαρότητα της αποστολής του το Μηχανικό είναι ένας από τους αποφασιστικούς παράγοντες που σε συνεργασία και με τα άλλα όπλα συντελεί στο κέρδισμα της μάχης. Ιδιαίτερα στον ανταρτοπόλεμο, οι καταστροφές και ο ναρκοπόλεμος έχουν ξεχωριστή σημασία. Η πείρα του Εθνικοαπελευθερωτικού μας αγώνα, καθώς και όλων των κινημάτων αντίστασης στις κατεχόμενες χώρες απόδειξε πως τα σαμποτάζ και η συστηματική εξάρθρωση και παρενόχληση των συγκοινωνιών του εχθρού, εκτός από τις σοβαρές απώλειες σε έμψυχο υλικό και μηχανικά μέσα, εμποδίζουν τον ανεφοδιασμό, την μεταφορά ενισχύσεων, απομονώνουν τον εχθρό από τις βάσεις του, φέρνουν κλονισμό στα νεύρα του και εξασκούν σοβαρή επίδραση στην κατάπτωση του ηθικού του.

[…] Οι Λαϊκοί αγωνιστές που παλεύουν μέσα απ’ τις γραμμές του Δημοκρατικού μας Στρατού με την ιδιότητα του Δυναμιτιστή, πρέπει νάχουν βαθιά συναίσθηση της σοβαρότητας της αποστολής τους. Η αποφασιστικότητα, η παλικαριά, η περιφρόνηση μπροστά στον κίνδυνο και η βαθιά προσήλωση στην εκπλήρωση του μαχητικού καθήκοντος, είναι συστατικά στοιχεία, που συγκροτούν τον Δυναμιτιστή του Λαϊκού μας Στρατού και που θα πρέπει παράλληλα και δίχως άλλο να συμβαδίζουν με την επίμονη εξάσκηση για την τεχνική κατάρτιση και προπαρασκευή του στην εκτέλεση των καταστροφών.»

[Αντώνη Αγγελούλη (Βρατσάνου), ΒΟΗΘΗΜΑ ΚΑΤΑΣΤΡΟΦΩΝ – ΝΑΡΚΟΠΟΛΕΜΟΥ, Γενικό Αρχηγείο ΔΣΕ, 1947]

Τμήματα Μηχανικού ή σαμποτέρ δρούσαν σε όλες τις μονάδες του ΔΣΕ: ομάδες, διμοιρίες, λόχοι, τάγματα. Τον Απρίλη του 1949 δημιουργήθηκε με διαταγή του Γενικού Αρχηγείου του ΔΣΕ η Ταξιαρχία Μηχανικού – Σαμποτέρ με διοικητή τον συνταγματάρχη Αντώνη Αγγελούλη (Βρατσάνο). Τη σημασία των μονάδων του Μηχανικού-σαμποτέρ εξάρουν οι ίδιοι οι στρατηγοί του κυβερνητικού στρατού που στις αναφορές τους στο Γενικό Επιτελείο παραδέχτηκαν την αποτελεσματική δράση τους και ότι το 50% των απωλειών των δυνάμεων του κυβερνητικού στρατού οφειλόταν στο ναρκοπόλεμο.

Με την υποχώρηση του Δημοκρατικού Στρατού ο Βρατσάνος βρίσκεται πολιτικός πρόσφυγας στην πρωτεύουσα της ΣΣΔ του Ουζμπεκιστάν Τασκένδη. Εκεί, μετά την 6η Ολομέλεια το 1956 διαγράφεται από το ΚΚΕ. Στη συνέχεια μεταβαίνει στη Ρουμανία. Θα ζήσει συνολικά 33 χρόνια στην αναγκαστική υπερορία, χωρίς να αποχωριστεί τις ιδέες του και τους συναγωνιστές του.

Ο Αντώνης Βρατσάνος από τη Ρουμανία αγωνίστηκε ακατάπαυστα για τον ελεύθερο, χωρίς όρους, επαναπατρισμό όλων των Ελλήνων πολιτικών προσφύγων που είχαν καταφύγει στις Λαϊκές Δημοκρατίες μετά το τέλος του εμφυλίου πολέμου και που η μισαλλοδοξία των μεταπολεμικών ελληνικών κυβερνήσεων κρατούσε μακριά από την πατρίδα.

Επίμονος ερευνητής ιστορικών στοιχείων από τα χρόνια της Αντίστασης, θα ταξιδέψει σε ξένες χώρες και θα ερευνήσει τα αρχεία του πολέμου. Πνεύμα ανήσυχο και ανυπόταχτο, με επιστολές και άλλες δημόσιες παρεμβάσεις του θα καταγγέλλει όταν χρειάζεται την παραπληροφόρηση και θα αποκαθιστά πάντα με αδιάσειστα στοιχεία την στρεβλή παρουσίαση των ιστορικών γεγονότων από τους «σύγχρονους» ιστορικούς και δημοσιολογούντες.

«Όπως πάντα, έτσι κι αυτή τη φορά δεν ξέχασε να μας υπενθυμίσει και να υπογραμμίσει (σ.σ. ο Βρατσάνος) ό,τι είχε σχέση με την καλή συμπεριφορά μας στην πορεία, την πειθαρχία του τμήματος, την ατομική και ομαδική του εμφάνιση και γενικά την κάθε μας εκδήλωση. Ότι η κίνησή μας θα πρέπει να είναι υποδειγματική, ώστε το πέρασμά μας να δημιουργεί παντού τις καλύτερες εντυπώσεις στο λαό της περιοχής και στ’ άλλα αντάρτικα τμήματα. Το πέρασμα των σαμποταριστικών σχηματισμών να προκαλεί δικαιολογημένα τη χαρά και τον ενθουσιασμό των πάντων, ότι οι μπουρλοτιέρηδες θα πρέπει να ξεχωρίζουν με το καλό παράδειγμά τους απ’ όλα τα άλλα τμήματα, στον πόλεμο, την πειθαρχία, την εμφάνισή τους, την άριστη συμπεριφορά απέναντι στη ψυχαγωγία.

Ο διοικητής μας πάντα επιδίωκε και το πετύχαινε τα τμήματα του σαμποτέρ να ξεχωρίζουν απ’ την καλή πλευρά, να αποτελούν το υπόδειγμα ανάμεσα στους άλλους αντάρτικους σχηματισμούς. Η ψυχαγωγία των τμημάτων, οι ομαδικοί χοροί, τα επαναστατικά τραγούδια να είναι παντοτινό φαινόμενο στο τμήμα. Αυτές οι επαναστατικές ιδέες, συνταγή του διοικητή, έγιναν για μας τους νεαρούς αξιωματικούς και διοικητές των μελλοντικών σαμποταριστικών σχηματισμών κτήμα στην κατοπινή καθημερινή συμπεριφορά μας. Για τη συμπεριφορά των σαμποταριστικών σχηματισμών, για τη μαχητική τους διάκριση στις μάχες συχνά ακούγονταν τα λόγια: «Περνάει το τμήμα των σαμποτέρ». «Την αποστολή αυτή την ανέλαβαν οι σαμποταριστές». «Εδώ έχουν διάταξη οι λεβέντες του Βρατσάνου» κ.λ.π., κ.λ.π.»

[Δημήτρη Ν. Κατσή, ΤΟ ΗΜΕΡΟΛΟΓΙΟ ΕΝΟΣ ΑΝΤΑΡΤΗ ΤΟΥ ΔΣΕ 1946-1949, Β΄τόμος, 1998]
   

Ο Αντώνης Αγγελούλης, ο θρυλικός αρχιμπουλοτιέρης Βρατσάνος, ανήκε στη «δρακογενιά» των επαναστατών-λαϊκών αγωνιστών που έφυγαν από τη ζωή χωρίς να δει και να ζήσει ο ίδιος την ουσιαστική αναγνώριση και αποκατάσταση από τη μεριά της πολιτείας των αγωνιστών της ΕΑΜικής Αντίστασης και της εποποιίας του ΔΣΕ. Σε μια ακόμα συμβολική πράξη διαμαρτυρίας και καταγγελίας, όταν επαναπατρίστηκε αρνήθηκε να κάνει αίτηση για αναγνώριση από την πολιτεία της αντιστασιακής του δράσης.

Στις 25 Νοέμβρη του 2008, από το κρεβάτι ενός νοσοκομείου, κίνησε για το τελευταίο ταξίδι του, όπως πορεύτηκε στην πολυκύμαντη ζωή του: περήφανος και αξιοπρεπής, ήσυχος «όπως εκείνος που ’χει κάνει το καθήκον του». Δίχως να χαρεί τη δικαίωση των αγώνων και των θυσιών όλων εκείνων που πότισαν με το αίμα τους το δέντρο της λεύτερης και σοσιαλιστικής πατρίδας. Αφήνοντας βαριά και τίμια παρακαταθήκη το μπαρούτι και τα γραφτά του στις γενιές που κρατούν αναμμένο το φιτίλι του αγώνα.

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ – ΑΝΑΦΟΡΕΣ

1) Αντώνη Αγγελούλη (Βρατσάνου), ΒΡΟΝΤΑΕΙ Ο ΟΛΥΜΠΟΣ, εκδόσεις Γνώσεις, 1944.
2) Αντώνη Αγγελούλη (Βρατσάνου), ΒΟΗΘΗΜΑ ΚΑΤΑΣΤΡΟΦΩΝ – ΝΑΡΚΟΠΟΛΕΜΟΥ, Γενικό Αρχηγείο ΔΣΕ, 1947.
3) Αντ. Βρατσάνου, Αντισυνταγματάρχη Μηχανικού, Ο ΑΝΤΙΑΡΜΑΤΙΚΟΣ ΑΓΩΝΑΣ. Άρθρο στο περιοδικό Δημοκρατικός Στρατός, τ. 7, Ιούλης 1948. ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΚΟΣ ΣΤΡΑΤΟΣ, φωτογραφική αναπαραγωγή από τα πρωτότυπα τεύχη του περιοδικού «Δημοκρατικός Στρατός», τόμος Α΄, εκδόσεις Ριζοσπάστης, Αθήνα 1996.

4) Αντ. Βρατσάνου, Αντισυνταγματάρχη Μηχανικού, ΤΟ ΜΑΖΙΚΟ ΣΑΜΠΟΤΑΖ. Άρθρο στο περιοδικό Δημοκρατικός Στρατός, τ. 3, Μάρτης 1949. ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΚΟΣ ΣΤΡΑΤΟΣ, φωτογραφική αναπαραγωγή από τα πρωτότυπα τεύχη του περιοδικού «Δημοκρατικός Στρατός», τόμος Β΄, εκδόσεις Ριζοσπάστης, Αθήνα 1996.
5) Δημήτρη Ν. Κατσή, ΤΟ ΗΜΕΡΟΛΟΓΙΟ ΕΝΟΣ ΑΝΤΑΡΤΗ ΤΟΥ ΔΣΕ 1946-1949, Β΄τόμος (β΄έκδοση), Αθήνα 1998.
6) Δημήτρη Ν. Κατσή, ΤΟ ΗΜΕΡΟΛΟΓΙΟ ΕΝΟΣ ΑΝΤΑΡΤΗ ΤΟΥ ΔΣΕ 1946-1949, Ε΄ τόμος, Αθήνα 2000.
7) Νίκου Κυρίτση, ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΚΟΣ ΣΤΡΑΤΟΣ ΕΛΛΑΔΑΣ. Ίδρυση – Μονάδες – Αξιωματικοί – Δυνάμεις – Απώλειες – Κοινωνική σύνθεση, Εκδόσεις Σύγχρονη Εποχή, Αθήνα 2012.
8) Κώστα Λατίφη, Ο ΗΡΩΑΣ ΒΡΑΤΣΑΝΟΣ, άρθρο στην εφημερίδα «Τα Νέα» (30/10/2008).
9) Ιστολόγιο «Βόρεια της Αθήνας».
10) Ιστολόγιο «Μέτωπο ιστορίας».
11) Εφημερίδα «Ανασύνταξη».
12) Εφημερίδα «Ριζοσπάστης».