Ο ΔΣΕ μπαίνει στην Αράχοβα

Τμήματα του Αρχηγείου Ρούμελης του Δημοκρατικού Στρατού Ελλάδας μπαίνουν στην Αράχοβα, 6/1/1948.

Ο ΔΣΕ στη Ρούμελη

Στη Ρούμελη οι πρώτοι αντάρτες παρουσιάστηκαν στην περιοχή των Δήμων Κτημενίων, Δολόπων του Νομού Ευρυτανίας. Καταδιωκόμενοι από Θεσσαλία και Ρούμελη, αλλά και από το Μπούλκες.

Στον Οθρυ ήταν ο Μπελής, στον Παρνασσό ο Διαμαντής και ο Παπούας. Οι πρώτες ντουφεκιές έπεσαν το καλοκαίρι του '46 στην κορυφογραμμή Μάρτσα - Τριφύλλα - Βουλγάρα. Πάνω από τα χωριά Κλειτσός, Πλάτανος, Μεσοχώρι Κορύτσας. Στις 18 Σεπτέμβρη στην Τριφύλλα πάνω από τη Νεράιδα ο Μπελής χτυπά και διαλύει δύναμη χωροφυλακής. Στις 19 του ίδιου μήνα αντάρτες μπήκαν στο Κερασοχώρι και πυρπόλησαν τα χαρτιά του Ειρηνοδικείου. Κάτω από την πίεση των ανταρτών η αστυνομία της Αγ. Τριάδας έφυγε κρυφά. Ετσι εγκαταστάθηκε το νέο κράτος. Στα χωριά μπήκαν οι αντάρτες, καθησύχασαν τους χωρικούς. Τους μίλησαν για το μοναρχοφασισμό, τους Αγγλους, την τρομοκρατία. Ζήτησαν από τους χωρικούς να παραδώσουν ό,τι όπλα έχουν, να σταματήσουν το χαφιεδιλίκι και βεβαίωσαν πως όσοι δεν είχαν βάψει τα χέρια τους με αίμα δεν θα πάθουν τίποτα.

Αρχισε η στρατολογία νέων ανταρτών. Στις 20 Νοέμβρη χτύπησαν στο Νεχώρι Υπάτης 4 λόχους. Στις 22 διαλύουν τον 1/623 λόχο και το απόσπασμα Κρανιά, πάνω από το χωριό Ανατολή. Στις 6 Δεκέμβρη οι εφημερίδες γράφουν πως στο ύψωμα Γαρδίκι απόσπασμα διαλύθηκε από αντάρτες του Μπελή, του Διαμαντή και του Παπαϊωάννου. Στις 27 Δεκέμβρη του 1946 ιδρύθηκε το Γενικό Αρχηγείο του ΔΣΕ. Στις 31 Δεκέμβρη κατέλαβαν την Υπάτη αφού διέλυσαν τη χωροφυλακή. Στις 12 Γενάρη του '47 μικρό τμήμα υπό τον Διαμαντή χτύπησε τρένο στον Μπράλο. Στις 18 Γενάρη του 1947 ιδρύθηκε το αρχηγείο Δυτικής Στερεάς με διοικητή τον Παπούα (Νίκο Διένη από τα Καστέλια) και υπαρχηγό τον Κίτσο Κορόζη. Ολη του η δύναμη 45 άνδρες. Ακτίνα δράσης από Γραμμένη Οξυά μέχρι Αραποκεφάλα. Από την άνοιξη του '47 αρχηγός ανέλαβε ο Γιώτης (Χαρίλαος Φλωράκης). 

Αρχίζει το στέριωμα του νέου κράτους. Να γίνουν οργανώσεις, να μπουν υπεύθυνοι στα χωριά, να δημιουργηθεί αυτοδιοίκηση, με υπεύθυνο αυτοάμυνας και επιμελητείας. Παράλληλα αναπτύσσεται η στρατιωτική οργάνωση. Στις 25 Γενάρη έχουν ήδη δημιουργηθεί τα αρχηγεία Παρνασσίδας με τον Διαμαντή, Οίτης με τους Κ. Παλαιολόγου - Μπελή, Δυτικής Στερεάς με τον Παπούα, Ευρυτανίας με τον Ερμη και Οθρυος με τον Περικλή. Ολα μαζί συγκροτούν το Αρχηγείο Ρούμελης. Στην πρώτη του περίοδο το αρχηγείο καθοδηγούνταν κατευθείαν από την ΚΕ του ΚΚΕ.

Παρότι το κεντρικό θέρετρο των επιχειρήσεων βρισκόταν στο Γράμμο, αγκάθι αποτελούσε ο έλεγχος εκτάσεων της Ρούμελης από το ΔΣΕ. Και αυτό γιατί ο αστικός στρατός δεν εξασφάλιζε τα νώτα και τον εφοδιασμό του, αλλά και γιατί ο ΔΣΕ σημείωνε σημαντικές νίκες.

Η κατάληψη της Αράχοβας Ναυπακτίας από το Αρχηγείο Δυτικής Στερεάς, η διείσδυση στον Κιθαίρωνα και την Πάρνηθα, φτάνοντας σε απόσταση 20 χιλιομέτρων από την Αθήνα και η μεγάλη μάχη της Καρδίτσας ήταν σημαντικές επιχειρήσεις. 

Ηταν επίσης ιδιαίτερα σημαντική η απόκρουση των κυβερνητικών σχεδίων «Τέρμινους» και «Χαραυγή» που προέβλεπαν την εκκαθάριση της Ρούμελης από δυνάμεις του ΔΣΕ. Στη συνέχεια της μετάδοσης από το πρακτορείο ειδήσεων «Ελεύθερη Ελλάδα» του εντυπωσιακού γεγονότος της διείσδυσης στην Πάρνηθα σημειωνόταν: «Τμήματα του Δημοκρατικού Στρατού του Αρχηγείου Ρούμελης στις 4 προς 5 του Φλεβάρη μπήκαν στον Αη Γιώργη της Λιβαδειάς, όπου οι κάτοικοι τα δέχτηκαν με μεγάλο ενθουσιασμό και πρόσφεραν δύο χιλιάδες οκάδες σιτάρι. Στις 10 του Φλεβάρη τμήματα του Δημοκρατικού Στρατού μπήκαν στο Νεοχώρι και στα Λεύκτρα της Θήβας, σαρώνοντας τους ΜΑΥδες. Τριάντα νέοι με ενθουσιασμό ακολούθησαν τα τμήματα του Δημοκρατικού Στρατού και κατατάχθηκαν στις γραμμές του».

Το σχέδιο «Τέρμινους»

Οργανώθηκε από το γενικό επιτελείο του αστικού στρατού. Συντάχθηκε από τον αρχηγό της εγγλέζικης αποστολής Ρόλινγκς. Πρώτο πεδίο η Ρούμελη. Στόχος ο εγκλωβισμός και εξουδετέρωση του ΔΣΕ με κυκλωτικές κινήσεις. Στις 5 Απρίλη 1947 ο στρατός εξορμά με 7 Μεραρχίες με σύνολο 40 τάγματα πεζικού, 36 λόχους ΛΟΚ, 20 τάγματα χωροφυλακής, 43 τάγματα εθνοφρουράς, στο γενικό σύνολο 80.000, με 60 αεροπλάνα και 40 πυροβόλα. Απέναντι, το Αρχηγείο Ρούμελης έχει να αντιπαραθέσει όλους κι όλους 1.000 αντάρτες. Το ειδικό σχέδιο ονομάζεται «Αετός». Ε, έπεσε με σπασμένα τα φτερά του. Ούτε ένας εγκλωβισμός δεν πέτυχε.

Στις 17 Αυγούστου του '47 το Γενικό Αρχηγείο του ΔΣΕ με συντακτική πράξη καταργεί τη Βασιλεία και η Ελλάδα ανακηρύσσεται προεδρευομένη Δημοκρατία.

Στις 20 Αυγούστου το Αρχηγείο της Ρούμελης συνοδεύει το Γενικό Αρχηγείο ως τα υψώματα Τετράκωμου Αυχένα Μεσούντας. Από κει τους πήραν τα μακεδονικά τμήματα.

Το «Τέρμινους» συνέχισε προς Γράμμο με το όνομα «Κόραξ».

Στις 12-13 Σεπτέμβρη του '47 η 3η Ολομέλεια της ΚΕ του ΚΚΕ δίνει γραμμή για ολοκληρωτικό πόλεμο.

Στο σύνολό της τότε η δύναμη του ΔΣΕ ήταν 18.000.

Νέο σχέδιο εκκαθαρίσεων με κωδικό «Λαίλαψ». Σκληρές μάχες στο Γιδοβούνι, την Οξυά, στη Ράχη Καρπενησίου, στο Γαρδίκι. Οι αντάρτες περνούν στα μετόπισθεν του εχθρού και χτυπούν στις 4 Νοέμβρη την Αμφισσα.

Το νέο στοιχείο είναι η εκκένωση των χωριών από το μοναρχοφασιστικό στρατό για να αποκόψει τους αντάρτες από κάθε αναγκαίο για την επιβίωσή τους στοιχείο επιμελητείας.

Σχέδιο «Χαραυγή»

Πεδίο εφαρμογής του ένα τετράπλευρο 350 χλμ. Τρεις Μεραρχίες με 27 τάγματα, 16 εθνοφρουράς, 6 χωροφυλακής, 2 μοίρες καταδρομών, 48 πυροβόλα, ένα σύνταγμα θωρακισμένων, ομάδες ΜΑΥ και αεροπορία.

Ο ΔΣΕ συγκροτεί το Κλιμάκιο του Γενικού Αρχηγείου Νότιας Ελλάδας. Ονομάζονται τα αρχηγεία σε Μεραρχίες. Στη Ρούμελη αντιστοιχεί η 2η Μεραρχία, με την 1η στη Θεσσαλία και την 3η στην Πελοπόννησο.

Δύναμη της 2ης 2.500 μαχητές, σε τρεις ταξιαρχίες που αντιστοιχούν στα τρία αρχηγεία. Ετσι ο Παρνασσός έχει την 126η Ταξιαρχία. Η Φθιώτιδα την 172η Ταξιαρχία και η Δυτική Στερεά την 144η Ταξιαρχία.

Πιο πλήρης σε δύναμη είναι η 144η με τρία τάγματα και μια διλοχία.

Οι επιχειρήσεις άρχισαν στις 10-15 Απρίλη 1948.

Η ανακοίνωση του ΓΕΣ αναφέρει:

«Ενα πράγμα επιδιώκομεν. Να μη φύγουν οι συμμορίται έξω της Ρούμελης και τους χάσωμεν». Ο στρατηγός Τσακαλώτος ζητά από τους στρατιώτες να ξεχάσουν τη λέξη «κόπωσις» γιατί την έχουν ξεγράψει οι αντάρτες: «Γιατί αυτοί δεν κουράζονται, μήπως είναι καλύτερα ντυμένοι, μήπως περνούν καλύτερα;».

Ο Γιώτης φεύγει και αναλαμβάνει την 1η Μεραρχία και διοικητής της 2ης αναλαμβάνει ο Διαμαντής.

Είναι η περίοδος που εδραιώνεται η φήμη για τον στρατηγό - φάντασμα (Διαμαντή). Κάθε φορά που ανακοίνωναν ότι έχει σκοτωθεί στη μάχη, εκείνος εμφανίζονταν στην πρώτη γραμμή της επίθεσης.

Σχέδιο «Πύραυλος»

Το σύνολο του Α' Σώματος του αστικού στρατού πέφτει στην περιοχή για να εξασφαλίσει τα μετόπισθεν ενόψει της μάχης σε Γράμμο - Βίτσι.

Αρχίζει ένας τιτάνιος αγώνας που από ώρα σε ώρα γράφονται απίθανες στιγμές ηρωισμού, αυταπάρνησης, ανιδιοτέλειας, εφευρετικότητας από τη σκοπιά των μαχητών του ΔΣΕ.

Για τη συντριβή του Δημοκρατικού Στρατού στη Ρούμελη και τη Θεσσαλία, η στρατιωτική ηγεσία του κυβερνητικού στρατού συγκροτεί ειδικές δυνάμεις κρούσης με την ονομασία ΔΑΚΕΣ (Δυνάμεις Αναζητήσεως, Κρούσεως, Εξοντώσεως Συμμοριτών). Να πώς περιγράφει αυτό το σχέδιο ο στρατηγός Ζαφειρόπουλος: «Σκοπός: Η εθνική Ηγεσία μετά την ανακατάληψιν του Καρπενησίου και την καταδίωξιν των συμμοριτών προς Αγραφα, και φυσικά προ της εκδηλώσεως της ενεργείας των συμμοριτών προς ανακατάληψιν του Γράμμου, είχεν αποφασίσει την ενέργειαν επιχειρήσεων, με σκοπόν τη ριζικήν εκκαθάρισιν εκ Ν. προς Β. της Κεντρικής Ελλάδος και τη συσπείρωσιν προοδευτικώς και συστηματικώς των δυνάμεων διώξεως προς βορράν.

Η ζώνη των επιχειρήσεων περιορίζετο από βορρά υπό της γραμμής Αώου ποταμού (Κόνιτσα) - Βενέτικου ποταμού (Γρεβενά) - Αλιάκμονος ποταμού (Σέρβια) και προς νότον μέχρι Κορινθιακού Κόλπου - Βορείου Ευβοϊκού Κόλπου.

Σχέδιον ενεργείας: Διά την εκκαθάρισιν θα εδημιουργείτο κινητή δύναμις κρούσεως προς καταδίωξιν, αποδιοργάνωσιν και εξόντωσιν των συμμοριακών συγκεντρώσεων εν τη άνω περιοχή. Το ιδιάζον εν τη συλλήψει του σχεδίου τούτου είναι ότι εις τας δυνάμεις ταύτας κρούσεως δεν καθωρίζετο ως αντικειμενικός σκοπός εδαφική ζώνη, αλλ' ο συμμοριακός όγκος εις οιανδήποτε περιοχήν και εάν ευρίσκετο ή κατέφευγε καταδιωκόμενος.

Η επιχείρησις "Πύραυλος" θα άρχιζε μετά την εκκαθάρισιν της Πελοποννήσου προς χρησιμοποίηση των εκεί διατεθεισών δυνάμεων της IX Μεραρχίας, της 72ας Ταξιαρχίας και των Μοιρών Καταδρομών».

Η ανακατάληψη του Γράμμου από τον ΔΣΕ ανάγκασε την αντίπαλη στρατιωτική ηγεσία να τροποποιήσει το σχέδιο «ΠΥΡΑΥΛΟΣ».

Ο Ζαφειρόπουλος αναφέρει σχετικά: «Μετά την μεσολάβησιν την 1ην Απριλίου της επιχειρήσεως των συμμοριτών "ελιγμός του Γράμμου 1949" διά της ανακαταλήψεως του Δυτικού Γράμμου και Σμόλικα υπό των Συμμοριτών και της διεισδύσεως της II συμμοριακής Μεραρχίας εις Ρούμελην, αι προϋποθέσεις της επιχειρήσεως "Πύραυλος" από απόψεως δραστηριότητας των συμμοριτών και διαθεσιμότητος εθνικών δυνάμεων τροποποιήθηκαν άρδην, λόγω προσανατολισμού δυνάμεων προς Δ. Γράμμον.

Ετέθη τότε το πρόβλημα, κατά πόσον συμφέρει να αποδυθούν αι εθνικαί δυνάμεις εις ταυτόχρονον διμέτωπον αγώνα, τόσον υπό του Β Σ. Στρατού εις τον Δ. Γράμμον, όσον και υπό του Α Σ. Στρατού εις την περιοχήν Κεντρικής Ελλάδος (Ρούμελη - Αγραφα - Θεσσαλία). Κατόπιν συζητήσεως προεκτιμήθη ότι είναι ασύμφορος η δημιουργία ταυτοχρόνως διμέτωπου αγώνος, λόγω ανεπάρκειας των διατιθέμενων δυνάμεων».

Ετσι το σχέδιο «ΠΥΡΑΥΛΟΣ» τροποποιήθηκε και στη θέση του εμφανίστηκε το σχέδιο «ΚΥΝΗΓΟΣ».

Σύμφωνα με τον Ζαφειρόπουλο στο σχέδιο «Κυνηγός» προβλεπόταν:

«α) Η εκκαθάρισις της περιοχής των Αγράφων, προς εξόντωσιν των εν αυτή συμμοριακών μονάδων της I συμμοριακής Μεραρχίας και διαφόρων μονάδων χώρου και εμπέδων.

β) Η εκκαθάρισις της περιοχής της Ρούμελης, προς εξόντωσιν της II συμμοριακής Μεραρχίας και μονάδων χώρου.

γ) Η εκκαθάρισις της περιοχής Ανατολικής ορεινής Θεσσαλίας, προς εξόντωσιν των συμμοριακών δυνάμεων αυτής».

Στις παραμονές της επιχείρησης «ΚΥΝΗΓΟΣ», οι υπό εκκαθάριση και εξόντωση δυνάμεις του ΔΣΕ ήταν οι εξής:

Η 1η Μεραρχία με διοικητή τον Χ. Φλωράκη (Γιώτης) είχε δύναμη περίπου 1.600 μαχητές.

Η 2η Μεραρχία με διοικητή τον Γ. Αλεξάνδρου (Διαμαντής) είχε δύναμη περίπου 1.500 μαχητές.

Το επιτελείο, η φρουρά και η σχολή αξιωματικών του Κλιμακίου Γενικού Αρχηγείου Νοτίου Ελλάδας (ΚΓΑΝΕ) είχε δύναμη περίπου 300 μαχητές.

Με άλλα λόγια η συνολική δύναμη των ανταρτών, στην καλύτερη των περιπτώσεων, δεν υπερέβαινε τις 3.400 μαχητές.

Η επιχείρηση άρχισε την 1η Μάη του '49 κι απέναντι στις λιγοστές αυτές δυνάμεις του Δημοκρατικού Στρατού ο αντίπαλος εξαπέλυσε δύναμη 70.000 ανδρών με επικεφαλής τον Θρ. Τσακαλώτο, 140 πυροβόλα, 60 αεροπλάνα, σημαντικό αριθμό αρμάτων μάχης και τεθωρακισμένων.

Ο αγώνας ήταν άνισος. Πάνω από ένα μήνα αγωνίστηκε η 2η Μεραρχία. Στο πεδίο της μάχης χάθηκαν πολλά στελέχη και μαχητές. Και τέλος, στις 21 Ιούνη του '49, στη θέση Μάρμαρα σκοτώθηκε ο ίδιος ο διοικητής της, ο θρυλικός Διαμαντής.

Σκληρές μάχες έδωσαν και οι υπόλοιπες δυνάμεις των ανταρτών, αγωνιζόμενες μέχρι εσχάτων. Η 1η Μεραρχία του Χ. Φλωράκη κατάφερε να ελιχθεί και να φτάσει στις αρχές Ιούλη στο Γράμμο, κάνοντας συνεχή πόλεμο στον Ολυμπο, στα Πιέρια, τα Χάσια και το Σμόλικα. Επίσης, στο Γράμμο έφτασε κι ένα τμήμα από τις υπόλοιπες δυνάμεις του ΔΣΕ που διασώθηκαν. Ετσι το ΚΓΑΝΕ έπαψε να υπάρχει και τυπικά διαλύθηκε με απόφαση του ΠΓ στις 12 Ιούλη του '49.