Η κατάληψη της Χίου απ’ τη Χιτλερική Γερμανία στις 4 Μάη του 1941

Στην Ευρώπη ο  ιμπεριαλιστικός πόλεμος μαίνονταν…

Aιτία της έκρηξής του υπήρξαν οι οξυμένες ενδοϊμπεριαλιστικές αντιθέσεις για το ξαναμοίρασμα των σφαιρών επιρροής, των αγορών και των πηγών πρώτων υλών. Τα δύο αντισοβιετικά και αντικομουνιστικά  ιμπεριαλιστικά μπλοκ συγκροτήθηκαν με βασικές δυνάμεις από τη μια τις Γερμανία –Ιταλία –Ιαπωνία και από την άλλη τις ΗΠΑ –Γαλλία και Μ. Βρετανία.

Η ιταλική και γερμανική φασιστική πολεμική μηχανή «άλεθε» τους Ευρωπαϊκούς  λαούς. 

Στο αλβανικό μέτωπο ο ελληνικός στρατός  απέκρουσε την εαρινή επίθεση του δικτάτορα Μουσολίνι και του στρατηγού Καβαλιέρο, στις 26 Μάρτη 1941.

Στις 6 Απρίλη 1941, ο γερμανικός στρατός εισέβαλε στην Γιουγκοσλαβία, την ίδια ημερομηνία που εισέβαλε και στη Μακεδονία. Ο ελληνικός στρατός στην περιοχή των μακεδονικών οχυρών Ρούπελ πρόβαλε  αντίσταση, όμως στις 7 Απρίλη θωρακισμένη μεραρχία παράκαμψε τα οχυρά  και διείσδυσε στην κοιλάδα του Αξιού ανοίγοντας  το δρόμο προς τη Θεσσαλονίκη.

Στο αστικό πολιτικό και στρατιωτικό πεδίο ήταν έντονες οι αντιπαραθέσεις ανάμεσα σ’ αυτούς που ήθελαν να συνεχιστεί για κάποιο διάστημα ο πόλεμος, για να μην εγκαταλειφθεί το βρετανικό σώμα στρατού στη γερμανική επίθεση και σ’ αυτούς που ζητούσαν τη συνθηκολόγηση του ελληνικού στρατού.  

Στις 8 Απρίλη 1941 ο στρατηγός Μπακόπουλος απηύθυνε πρόταση συνθηκολόγησης στους Γερμανούς, η οποία έγινε δεκτή και υπογράφηκε την επόμενη μέρα.

Η πολιτική κρίση οξύνθηκε μετά την αυτοκτονία του πρωθυπουργού Αλέξανδρου Κορυζή (18 Απρίλη 1941), αντικαταστάτη του Ιωάννη Μεταξά, ο οποίος πέθανε στις 29 Γενάρη 1941.

Στις 19 Απρίλη 1941 οι στρατηγοί Δεμέστιχας και Μπάκος είχαν ζητήσει  να γίνει συνθηκολόγηση με τους Γερμανούς «προς πρόληψιν αναρχίας και κρατικής διαλύσεως»1 ενώ στο Γ΄και Δ’ Σώματα Στρατού ανέφεραν ότι στις μονάδες τους «σημειώνονται κομμουνιστικά κινήματα».2 Στις 20 Απρίλη 1941 σχηματίστηκε κυβέρνηση υπό το βασιλιά Γεώργιο, με αντιπρόεδρο το ναύαρχο Σακελλαρίου.3  Ωστόσο την επόμενη μέρα πρωθυπουργός ανέλαβε ο Εμμ. Τσουδερός.

Οι στρατευμένοι Έλληνες ανάμεσά τους  και οι Χιώτες γύριζαν από το αλβανικό μέτωπο στα σπίτια τους, με τα πόδια ή με όποιο μεταφορικό μέσο εύρισκαν, πεινασμένοι και ψειριασμένοι, πολλοί με κρυοπαγήματα και αγανακτισμένοι από την εγκατάλειψη στην τύχη τους.

Μέσα  σ’ αυτή τη Φασιστική επέλαση το ΚΚΕ είχε ήδη απαντήσει (30 Οκτώβρη 1940) με το γράμμα του ΓΓ της ΚΕ Νίκου Ζαχαριάδη μέσα από τις φυλακές και τα ξερονήσια: «Ο Φασισμός του Μουσσολίνι χτύπησε την Ελλάδα πισώπλατα, δολοφονικά και ξετσίπωτα με σκοπό να την υποδουλώσει και εξανδραποδίσει…». Και καλούσε το λαό να  κάνει τον κάθε βράχο και την κάθε ρεματιά (…)  φρούριο του εθνικοαπελευθερωτικού αγώνα.4

Στις 23 Απρίλη 1941 η αστική πολιτειακή και πολιτική ηγεσία,  ο βασιλιάς Γεώργιος Β’, με τον πρωθυπουργό Εμ. Τσουδερό και τον Άγγλο  πρέσβη Πάλερετ  έφευγαν με αγγλικό υδροπλάνο από το Σκαραμαγκά, για τη Σούδα της Κρήτης.5 

                                Η κατάληψη της Χίου από τους Γερμανούς  

Τα ιστορικά καταγεγραμμένα στοιχεία της περιόδου (έντυπες και προφορικές μαρτυρίες) επιβεβαιώνουν ότι: «Η ντόπια αστική τάξη  δια τον πολιτικών και στρατιωτικών  εκπροσώπων  της παρέδωσε το νησί την 4 Μαΐου 1941, ημέρα Κυριακή και ώρα 5.45’ στους Γερμανούς καταχτητές εκφράζοντας έτσι τη διάθεσή της, για την οικονομική  συνεργασία και  την κατοχική διοίκηση  του νησιού.» 

Mια συνεργασία που επιστεγάστηκε στο διάβα της κατοχικής περιόδου πολύπλευρα και πολύμορφα σε οικονομικό και σε πολιτικο-διοικητικό επίπεδο.

Εκείνο το κυριακάτικο απόγευμα του Μαγιού έφτασε στο νησί μας η κατοχική δύναμη  μ’ ένα γερμανικό μεταγωγικό πλοίο, συνοδευόμενο από δύο ιταλικά αντιτορπιλικά, αποτελούμενη από «δύναμιν χιλίων πεντακοσίων Γερμανών στρατιωτών.»6 

4.4.1941 – Παράδοση της Χίου στους Γερμανούς από τους Μπακογιάννη, Νόβα, Wrinkler

Στις 5.45 μ.μ. στην προκυμαία της Χίου πλησίασε μία βενζινάκατος  μ’ ένα Γερμανό αξιωματικό του Ναυτικού συνοδευόμενο από οκτώ στρατιώτες όπου συναντήθηκε στη συμβολή του δρόμου (σήμερα γωνία Λεωφόρος Αιγαίου και Ροΐδου) με την πολιτική και στρατιωτική ηγεσία του νησιού, αποτελούμενη από «τους Νομάρχη Χίου κ. Θεμιστοκλήν Αθανασιάδη, το Διοικητήν του Έμπεδου Χίου αντισυνταματάρχην Δημήτριον Μπακογιάννην, το  Λιμενάρχην Χίου Άγιν Αστεριάδην μετά του πλοηγού Ιωάννου Νεαμονίτη, του δημαρχούντος  κ. Ανδρέα Λεμού και ο αναπληρωτής τελώνου κ. Κώστας Καρδαμίτσης.» 7  

Ο  Γερμανός αξιωματικός  απευθυνόμενος στην επιτροπή την ενημέρωσε  ότι η γερμανική δύναμη «προτίθενται να καταλάβωσιν την νήσον»  και ερώτησε τον αντισυνταγματάρχη Μπακογιάννη  «εάν προτίθεται να αντιτάξη αντίστασιν», ο οποίος του απάντησε ότι «μη διαθέτων ένοπλον δύναμιν πλέον των διακοσίων ανδρών δεν δύναται να προβάλη άμυναν, συνεπώς υποτάσσεται προ της μεγαλυτέρας εναντίας δυνάμεως.»8

Ο Δημαρχών κ. Ανδρέας Λεμός  τον ενημέρωσε ότι: «οι κάτοικοι είναι φιλήσυχοι  και νομοταγείς και ασχολούμενοι  εις τα ειρηνικά των έργα» παρακάλεσε δε όπως τα στρατεύματα κατοχής «σεβασθώσι την τιμήν και ζωήν του πληθυσμού»9  καλλιεργώντας ουσιαστικά την υποταγή και το συμβιβασμό.

Η παράδοση του νησιού από την επιτροπή  έγινε στον εκπρόσωπο της Στρατιωτικής Διοίκησης Θεσσαλονίκης – Αιγαίου ταγματάρχη Γοτθάλδο Βίνκλερ στην αίθουσα του Δημαρχείου Χίου κατά την οποία  της δήλωσε ότι: « η κατοχή είναι προσωρινή προς φρούρησίν της νήσου εξ ενδεχομένης προσβολής της νήσου εκ μέρους των αγγλικών στρατιωτικών δυνάμεων και ότι δε θέλει να αναμειχθή  εις τη λειτουργία ν των Ελληνικών καθεστηκυιών Αρχών, εί μόνον εις σημείον εις ο παρακωλύετο το έργον της κατοχής.»10 

Η διάσκεψη «διήρκησε επί τρίωρον…»11, το τι διαμείφθηκε ανάμεσα στις γερμανικές  κατοχικές αρχές  και  την επιτροπή παράδοσης του νησιού ουδέποτε μαθεύτηκε, ούτε γράφτηκε.

Σ’ αυτές τις τρεις λέξεις περικλείεται η πολιτική ουσία των όσων εβίωσε ο Χιώτικος λαός τα 3 χρόνια, 4 μήνες και 6 ημέρες, συνολικά 1221 ημέρες,  της χιτλερικής  – Φασιστικής κατοχής στο νησί. 

Τα γεγονότα (πείνα,  μαύρη αγορά, εκποίηση περιουσιακών στοιχείων, αρπαγές περιουσιακών στοιχείων και κειμηλίων ξυλοδαρμοί, εκτελέσεις, μεταφορά στα στρατόπεδα του Παύλου Μελά και της Γερμανίας) που βίωσε ο χιώτικος  λαός στα μαύρα χρόνια της κατοχής, μπορούν να τα αποκαλύψουν. 

Οι  Γερμανοί εγκαταστάθηκαν στο Τρίγωνο, που είναι η περιοχή που  περικλείεται από το νότιο λιμενοβραχίονα  μέχρι την Μπέλλα Βίστα, στο στενό δρομάκι που οδηγεί στο γήπεδο (Μεζάρια), την  Παναγία Ελεούσα  δίπλα στο Πανεπιστήμιο (οδός Μιχάλων ) και έφτανε μέχρι  τα κτίρια,  που βρίσκονται  στη συμβολή Βενιζέλου και Κουντουριώτου, γωνία, το οποίο μετέτρεψαν σε απόρθητο φρούριο.

Οι κατοχικές ελληνικές αρχές, υπό την  εντολή της  κυβέρνησης  των κουίσλιγκ  έκαναν ότι περνούσε από το χέρι τους για να διαμορφώσουν το κατάλληλο πολιτικό και οικονομικό κλίμα για να εξυπηρετήσουν τα συμφέροντα των ντόπιων καπιταλιστών. Έτσι κατά την ανάρτηση στο Δημαρχιακό μέγαρο της Γερμανικής σημαίας (σβάστιγα) ο Δήμος πραγματοποίησε δεξίωση των γερμανικών αρχών με την παρουσία  τοπικών συλλόγων και οργανώσεων της πόλης. Είτε με  επισκέψεις σε αρχαιολογικούς χώρους, σε συλλόγους, σε ιδρύματα όπου οι Γερμανοί «πρόσφεραν» κάποια τρόφιμα.  

Λιμάνι της Χίου. Παράδοση του νησιού στους Γερμανούς

Η Γερμανική Στρατιωτική Διοίκηση  με ταχύτατες διαδικασίες  κατέλαβε το σύνολο των χωριών τοποθετώντας παντού ολιγομελή φυλάκια και εξέδωσε σειρά διαταγών και μέτρων,  που έθεταν  σε εφαρμογή την επιβολή της κατοχής (παράδοση οπλισμού, συσκότιση των φώτων, επίταξη μεταφορικών μέσων, κατοικιών, λεμβών, έλεγχος αποθεμάτων τροφίμων, απαγόρευση αλιείας, πέρα των 3 μιλίων, απαγόρευση καθόδου των πολιτών στην πόλη κλπ.), τις οποίες οι τοπικές αρχές μετέδιδαν και οι δυνάμεις της Μεταξικής   αστυνομίας, του  λιμενικού και της αγροφυλακής, που διατήρησαν τον οπλισμό τους, με τη δέουσα σπουδή υλοποιούσαν. 12 Οι τοπικές εφημερίδες μετά από ολιγοήμερο κλείσιμο τάχθηκαν αναφανδόν παρά το πλευρό των γερμανικών αρχών κατοχής συμβάλλοντας στην προπαγάνδιση των γερμανικών διαταγών και τη στήριξη της γερμανικής κατοχής.

Ο λαός βίωσε το κλείσιμο των εργοστασίων, του χαρτώματος των εσπεριδοειδών, την ανεργία, την υποτίμηση της δραχμής, την έλλειψη των τροφίμων, τη μαύρη αγορά, την πώληση της κινητής και ακίνητης περιουσίας του και το μεγάλο λιμό του 1942-43.

Η οικονομική ολιγαρχία (γαιοκτήμονες, εργοστασιάρχες και πλοιοκτήτες ), με τη συμβολή των γερμανικών αρχών κατοχής έβαλε  στο χέρι τον τοπικό πλούτο όπως τη μαστίχα και τα εσπεριδοειδή και με τις περίφημες διατακτικές  εθησαύρισε…  

Οι εξόριστοι κομμουνιστές  από τη Μεταξική  δικτατορία στη Φολέγανδρο, Νικόλας Μπουρέκας και Γιάννης Αμπαζής, δραπέτευσαν στις αρχές του Μάη του 1941 και κατόρθωσαν να φτάσουν στο νησί όπου με τη συμμετοχή  των Γ. Μαυράκη, Δ. Καζάνα, Αντ. Γλύκα, Π. Πανέρη, Γ. Ψωμαδάκη, Κ. Κουμπιά και Ι. Ψωράκη, στις 6 Αυγούστου του 1941 συνέρχονται κρυφά στο κτήμα του Λορέντζου Κουκούλη στα Λολόδεντρα και αποφασίζουν να συστήσουν την Αντιφασιστική Οργάνωση Χίου, με κύρια καθήκοντα την επιβίωση και την κινητοποίηση του λαού καθώς και την ενεργή αντίσταση στη χιτλερική σκλαβιά.  

Ο Γολγοθάς  της επιβίωσης και της Αντίστασης του λαού ανηφορικός και μακρύς, όμως τα ιδανικά του εργαζόμενου λαού δεν τα σκίασε η χιτλερική τρομοκρατία, αφού η Αντιφασιστική Οργάνωση Χίου συνέβαλε στη δημιουργία του ΕΑΜ στη Χίο και την απελευθέρωση του νησιού, στις 10 Σεπτέμβρη του 1944.                                                                                                

                                                                               Χίος 3 ΜΑΗ 2021

                                                                              Γιώργης Η. Αμπαζής

                                                                                          Δάσκαλος 

1.ΓΕΣ – Διεύθυνσις Ιστορίας Στρατού , Το τέλος μιας εποποιίας ,έκδ .ΔΙΣ, Αθήνα, 1959 σελ.214

2.Ο.π., σελ.214

3.Εφημερίδα Ακρόπολις 21.4.1941.

4.Το  ΚΚΕ από το 1931 ως το 1952( Βασικά Ντοκουμέντα ) έκδ. ΚΕ του ΚΚΕ,1952,σελ.92, στο Δοκίμιο Ιστορίας του ΚΚΕ 1939-1949,Β1 Τόμος, έκδ. Σύγχρονη Εποχή, Αθήνα 2018,σελ.71.

5.Σπ.  Β.  Μαρκεζίνης , Σύγχρονη Πολιτική Ιστορία της Ελλάδος 1936-1975, τομ. Α’, έκδ. Πάπυρος, Αθήνα ,1994,σελ.244

6.Λεωνή Μ. Καλβοκορέση, «ΧΡΟΝΙΚΟΝ ΚΑΤΟΧΗΣ ΤΗΣ ΧΙΟΥ, ΠΑΡΑ ΤΩΝ ΓΕΡΜΑΝΩΝ 1941-1944»,Αθήναι 1958,σελ. 13.

7.Ο.π., σελ. 12.

8-9-10.  Ο.π. σελ. 13.

11.Λεωνή Μ. Καλβοκορέση, «ΧΡΟΝΙΚΟΝ ΚΑΤΟΧΗΣ ΤΗΣ ΧΙΟΥ, ΠΑΡΑ ΤΩΝ ΓΕΡΜΑΝΩΝ 1941-1944»,Αθήναι 1958,σελ. 14

12.Εφημερίδες Πρόοδος, Νέα Χίος, Παγχιακή 1941.

Κατιούσα