«Χέρια που επανάσταση ξέρουν να τραγουδούν»

Οι γυναίκες από την αστική Γαλλική Επανάσταση στην Παρισινή Κομμούνα

Τα ξημερώματα της 18ης Μάρτη 1871 το Παρίσι ξύπνησε με τη βροντερή ιαχή «Ζήτω η Κομμούνα!»... Εναν περίπου μήνα μετά, στις 11 Απρίλη 1871, στη «Journal Officiel», την επίσημη εφημερίδα της Κομμούνας, δημοσιεύτηκε ένα επαναστατικό κείμενο γραμμένο από γυναίκες και απευθυνόμενο ιδιαίτερα προς τις γυναίκες: «Γυναίκες - πολίτες, η αποφασιστική ώρα έφτασε. Πρέπει να ευχηθούμε να τελειώσει ο παλιός κόσμος! Θέλουμε να είμαστε ελεύθερες».

Οι γυναίκες του λαού είχαν τη δική τους θέση στην πρώτη «έφοδο» της εργατικής τάξης στον ουρανό, στη σύντομη ζωή της Κομμούνας, που αν και διήρκεσε μόνο 72 μέρες σηματοδότησε την έναρξη μιας νέας εποχής, της εποχής των προλεταριακών επαναστάσεων. Στη δράση και τη συμμετοχή αυτή ξεχωριστή θέση έχει η Union, η «Ενωση γυναικών για την άμυνα του Παρισιού και τη βοήθεια στους τραυματισμένους». Η Union ήταν η πρώτη γυναικεία οργάνωση με εργατικό προσανατολισμό και αποτέλεσε αναπόσπαστο μέρος της πρώτης επαναστατικής εργατικής εξουσίας, όπως και της Α' Διεθνούς (Διεθνής Ενωση των Εργατών).

Πλευρές της «σφραγίδας» που άφησε η δράση των γυναικών και της Union καταγράφει η έκδοση του Τμήματος της ΚΕ του ΚΚΕ για την Ισοτιμία των Γυναικών με τίτλο «Οι γυναίκες από την αστική Γαλλική Επανάσταση στην Παρισινή Κομμούνα. "Χέρια που επανάσταση ξέρουν να τραγουδούν"». Ο τίτλος της έκδοσης δανείζεται τον στίχο από το ποίημα του Αρθούρου Ρεμπό «Τα χέρια της Ζαν Μαρί» (σε ελεύθερη απόδοση).

Από την αστική επανάσταση στην Κομμούνα

Ποιο είναι το «κόκκινο νήμα» που διατρέχει την πορεία συμμετοχής των γυναικών από την αστική Γαλλική Επανάσταση μέχρι την Παρισινή Κομμούνα; Ποια ήταν η πορεία διαμόρφωσης της κοινωνικής και πολιτικής τους συνείδησης; Οι σελίδες της έκδοσης ανατρέχουν στη «σπορά» που έριξαν όσον αφορά την ένταξη των γυναικών στους κοινωνικούς και πολιτικούς αγώνες η αστική Γαλλική Επανάσταση (1789) και οι δύο αστικές επαναστάσεις που ακολούθησαν, τον Ιούλη του 1830 και τον Φλεβάρη του 1848.

Οι γυναίκες του λαού ήταν παρούσες στη Γαλλική Επανάσταση. Οπως και οι γυναίκες που ανήκαν στις αστικές δυνάμεις της επανάστασης συμμετείχαν στις διεργασίες αυτές. Διεκδικούσαν πολιτικά δικαιώματα, το δικαίωμα στην εκπαίδευση, την ψήφιση διαφόρων νόμων. Ομως είχαν στο περιθώριο τα αιτήματα που ανταποκρίνονταν στις ανάγκες και τις αγωνίες των γυναικών του εξαθλιωμένου γαλλικού λαού. Αντίστοιχα έδρασαν και στις αστικές επαναστάσεις του 1830 και του 1848, στις εργατικές εξεγέρσεις, στήνοντας οδοφράγματα, περιθάλποντας τους τραυματισμένους, παίρνοντας μέρος σε πολιτικές λέσχες και στην έκδοση εφημερίδων.

Η γυναικεία συμμετοχή στα γεγονότα ήταν το αποτέλεσμα σημαντικών αλλαγών σε κάθε τομέα της κοινωνικής ζωής. Οι νέες οικονομικές και κοινωνικές συνθήκες, δηλαδή οι καπιταλιστικές σχέσεις παραγωγής, «άνοιξαν» την πόρτα για την είσοδο των γυναικών στην κοινωνική παραγωγή, ως μισθωτών εργατριών, φέρνοντάς τες ταυτόχρονα αντιμέτωπες με την πιο άγρια εκμετάλλευση.

Ηδη από τον 18ο και κυρίως από τον 19ο αιώνα η καπιταλιστική βιομηχανία δημιούργησε τις συνθήκες ώστε η εργασία των γυναικών να πάρει - μέσω της εισαγωγής των μηχανών στην παραγωγική διαδικασία - κοινωνικό χαρακτήρα. Στο έδαφος αυτό διαμορφώθηκαν στρατιές εργατριών, στις οποίες οι εργοδότες δεν αναγνώριζαν τις όποιες κατακτήσεις των εργατών. Οι περισσότερες δούλευαν σε κλάδους όπου τα γυναικεία μεροκάματα ήταν πολύ χαμηλά - λάμβαναν το μισό μεροκάματο σε σχέση με τους άντρες συναδέλφους τους.

Οι γυναίκες του λαού της Γαλλίας εργάζονταν, μαζί με τους άνδρες, σε άθλιες συνθήκες που τους προκαλούσαν αναρίθμητα προβλήματα υγείας. Ταυτόχρονα παρέμεναν επιφορτισμένες με τις δουλειές του σπιτιού, χωρίς ελεύθερο χρόνο και διασκέδαση, χωρίς ούτε το δικαίωμα στην εκπαίδευση. Οι εργάτριες για περίπου 13 ώρες δουλειάς έπαιρναν κατά μέσο όρο μόλις 2 φράγκα μεροκάματο, ενώ παρών ήταν πάντα ο κίνδυνος της ανεργίας. Από την αμοιβή τους έμεναν ελάχιστα για τη διατροφή τους, με αποτέλεσμα συχνά να τρέφονται μόνο με ψωμί και γάλα. Τον Ιούνη και τον Ιούλη του 1869, 2.000 εργάτριες κατέβηκαν σε απεργία με κύριο αίτημα να οριστεί κατώτατος μηνιαίος μισθός 2 φράγκα, ώστε να μην πληρώνονται με το κομμάτι.

Η αστική τάξη, παίρνοντας την εξουσία, υποσχέθηκε στη γυναίκα την αναγνώριση της ατομικότητάς της και των ανθρωπίνων δικαιωμάτων της. Στην ουσία ανακήρυξε την ατομική «ελευθερία» του εργάτη και της εργάτριας να πουλάνε την εργατική τους δύναμη ως εμπόρευμα στον κεφαλαιοκράτη. Για να ξεπεραστεί το όριο αυτό χρειαζόταν μια άλλου είδους επανάσταση...

Στη μάχη για το «βασίλειο της εργασίας και της ισότητας»

Τα σύννεφα της επανάστασης αυτής άρχισαν να μαζεύονται το 1870, οδηγώντας στο ξέσπασμα της καταιγίδας της Παρισινής Κομμούνας το 1871. Ο πόλεμος ανάμεσα στη Γαλλία και την Πρωσία και η πολιορκία του Παρισιού έφεραν ακόμα μεγαλύτερα δεινά και εξαθλίωση στον λαό του, επιδείνωσαν ραγδαία τις συνθήκες διαβίωσης των εργατών αλλά και των μικροϊδιοκτητών και μικρεμπόρων. Στο έδαφος αυτό οι γυναίκες του λαού ανέπτυξαν σημαντική δράση για την επιβίωση, οργανώνοντας Ενώσεις Αλληλεγγύης. Το βράδυ της 18ης Μάρτη 1871 οι εξεγερμένοι εργάτες κατέλαβαν το δημαρχείο και η Κεντρική Επιτροπή της Εθνοφρουράς ανέλαβε την εξουσία. Στις 26 Μάρτη εξελέγη η Κομμούνα και στις 28 Μάρτη ανακηρύχθηκε και επίσημα κυβέρνηση.

Μέσα στη φλόγα των γεγονότων αυτών δημιουργήθηκε η Union. Σύμφωνα με τα ντοκουμέντα της, αποτελούσε «μία οργάνωση ανάμεσα στις γυναίκες του Παρισιού που είναι αποφασισμένες να υποστηρίξουν και να υπερασπιστούν τον σκοπό του λαού, την Επανάσταση και την Κομμούνα». Ιδρύθηκε «για να βοηθήσει τη δουλειά των κυβερνητικών επιτροπών και να υπηρετήσει στους σταθμούς τραυματιών, στα σημεία τροφοδοσίας και στα οδοφράγματα»... Εδωσε το δικό της «παρών» στη μάχη για το «βασίλειο της εργασίας και της ισότητας».

Για πρώτη φορά στην ιστορία του γυναικείου κινήματος συναντάμε τη συγκρότηση γυναικείας οργάνωσης με εργατική σύνθεση και προσανατολισμό, καθώς σε αυτή πρωταγωνιστούν εργαζόμενες διαφόρων κλάδων και ειδικοτήτων (ράφτρες, πλέκτριες, πλύστρες, κατασκευάστριες γιλέκων, μποτών και χαρτονιών, πωλήτριες λινών, δασκάλες, αρωματοποιοί, κοσμηματοποιοί, χρυσοχόοι, βιβλιοδέτριες).

Επιπλέον, η Union ήταν η πρώτη οργάνωση στην ιστορία του γυναικείου κινήματος στη Γαλλία που ερμήνευσε την ανισότιμη θέση της γυναίκας με ταξικούς όρους και συνέδεσε την απελευθέρωση των γυναικών από κάθε κοινωνική διάκριση με την κατάργηση του ταξικού διαχωρισμού στην κοινωνία. Δεν περιορίστηκε σε μία απλή διεκδίκηση διεύρυνσης των πολιτικών δικαιωμάτων των γυναικών, ενώ φώτισε την ανάγκη ενότητας της εργατικής τάξης, ανδρών και γυναικών. Στο επίκεντρο των θέσεών της έθεσε τη συμμετοχή των γυναικών στην εργασία ως βάση για την πραγματική χειραφέτησή τους.

Ανάμεσα στα αιτήματά της συμπεριέλαβε τη μείωση της εργάσιμης μέρας, ώστε να εξασφαλίζεται περισσότερος ελεύθερος χρόνος, να μπορεί η γυναίκα να ξεκουράζεται και να ζει αξιοπρεπώς. Οι προτάσεις της βοήθησαν στο να οριστεί ελάχιστο ημερομίσθιο και να υλοποιηθεί το αίτημα για οκτάωρη εργασία για τις γυναίκες.

Η Κομμούνα επιφόρτισε τις γυναίκες της Union με τη διοίκηση νοσοκομείων, την οργάνωση συσσιτίων, αλλά και με αποστολές ενημέρωσης στην επαρχία για τις εξελίξεις στο Παρίσι, με στόχο να εξασφαλιστεί η μεγαλύτερη δυνατή υποστήριξη του λαού στην Κομμούνα.

Οι πρωτοπόρες αυτές γυναίκες δέχτηκαν τη λυσσαλέα επίθεση των εκπροσώπων της αστικής εξουσίας και των μηχανισμών της. Ο στρατός της αστικής κυβέρνησης του Θιέρσου δεν δίστασε ούτε στιγμή να δολοφονήσει πλήθος άμαχων γυναικών και παιδιών τη Ματωμένη Βδομάδα, 21 έως 28 Μάη 1871, στα γεγονότα που σφράγισαν το τέλος της Κομμούνας.

Η σημασία της γυναικείας συμμετοχής στα γεγονότα της Παρισινής Κομμούνας, μέσω και της Union, υπερβαίνει την εποχή της, καθώς έβαλε τη σφραγίδα της στο περιεχόμενο και στον προσανατολισμό της δράσης των γυναικών στους ταξικούς πολιτικούς αγώνες. Ο ταξικός της προσανατολισμός, που καθορίστηκε και από τον χαρακτήρα της Παρισινής Κομμούνας, αποτέλεσε «φάρο» για τη μαζική κινητοποίηση των εργατριών, αναβαθμίζοντας τον ρόλο της γυναίκας στο επαναστατικό εργατικό κίνημα.

Οι γυναίκες της Κομμούνας πέτυχαν να «τις κλείσει μέσα στη μεγάλη της καρδιά η εργατική τάξη», μαζί με τους άνδρες συντρόφους τους. Εδωσαν ηρωικά τη ζωή τους για να γίνει η Κομμούνα «προάγγελος της νέας κοινωνίας», του σοσιαλισμού - κομμουνισμού.