Ολοι επί ποδός πολέμου!

Η συνεδρίαση της ΚΕ του ΚΚΕ τον Αύγουστο του 1944

Στις 20 Αυγούστου του 1944 ο «Ριζοσπάστης» της Κατοχής - Εκδοση Αθήνας, κυκλοφόρησε δημοσιεύοντας στην πρώτη από τις δύο σελίδες του μια απόφαση της ΚΕ του ΚΚΕ που έφερε τον χαρακτηριστικό - αλλά και ιστορικό - τίτλο: «ΕΝΟΤΗΤΑ ΣΤΟΝ ΑΓΩΝΑ ΓΙΑ ΤΗ ΛΕΥΤΕΡΙΑ - ΟΛΟΙ ΕΠΙ ΠΟΔΟΣ ΠΟΛΕΜΟΥ!».

Αν ληφθεί υπόψη ότι δύο μήνες αργότερα οι Γερμανοί εγκατέλειπαν την Ελλάδα και η Αθήνα απελευθερωνόταν, δημιουργείται βάσιμα η εντύπωση πως η συνεδρίαση αυτή της ΚΕ του Κόμματος ήταν μια συνεδρίαση πολιτικής προετοιμασίας των κομμουνιστών και γενικότερα του απελευθερωτικού κινήματος για την τελική σύγκρουση με τον εχθρό. Το κείμενο της απόφασης της ΚΕ έχει ακριβώς αυτό το χαρακτήρα, το χαρακτήρα του προσκλητήριου για παλλαϊκό ξεσηκωμό, με στόχο την άμεση απελευθέρωση της χώρας. Διαβάζουμε: «Ολοι επί ποδός πολέμου! Ν' αγωνιστούμε μαζί με τον εθνικό μας στρατό - ΕΛΑΣ που ανέλαβε, μαζικό επιθετικό πόλεμο, να συντρίψουμε τους επιδρομείς και να ελευθερώσουμε την Πατρίδα. Να διαλύσουμε και να αποσυνθέσουμε τους επιδρομείς τους Γερμανοβούλγαρους και τα προδοτικά σώματα. Να ματαιώσουμε τον εθνοκτόνο εμφύλιο πόλεμο που ξαπολάει η μαύρη αντίδραση. Να εξασφαλίσουμε ομαλό δημοκρατικό πέρασμα στην ελεύθερη πολιτική ζωή της χώρας... Το Κομμουνιστικό Κόμμα που δημιουργήθηκε και ανδρώθηκε σε ατέλειωτους σκληρούς αγώνες για τη λευτεριά και την πρόοδο του Ελληνικού λαού βρίσκεται ολόκληρο στη διάθεση του απελευθερωτικού πολέμου. ΟΛΟ ΤΟ ΚΟΜΜΑ ΣΕ ΣΥΝΑΓΕΡΜΟ. ΚΟΜΜΟΥΝΙΣΤΕΣ: Ξεσηκώστε, οδηγήστε το λαό και το στρατό μας στη μάχη. Σε γενική έφοδο για τη λευτεριά. Πολεμήστε στις πρώτες γραμμές. Μεταδώστε σ' όλο το λαό τόλμη και αποφασιστικότητα, το πνεύμα της δράσης και της νίκης. Πολεμήστε κι ελευθερώστε την Ελλάδα. Ολοι επί ποδός πολέμου. Για την απελευθέρωση της Ελλάδας. Για τη Συμμαχική νίκη. Θάνατος στο φασισμό λευτεριά στο Λαό»¹.

Χωρίς αμφιβολία το προσκλητήριο της ΚΕ του ΚΚΕ για παλλαϊκό ξεσηκωμό ενάντια στην ξενική κατοχή και επίκαιρο ήταν και αναγκαίο. Απαντούσε με καταπληκτική ακρίβεια στις απαιτήσεις της ιστορικής συγκυρίας, προσανατόλιζε ορθά το Κόμμα και το λαό στο καθήκον της στιγμής απέναντι στους Γερμανοβούλγαρους κατακτητές. Εντούτοις δεν ήταν αυτός ο κύριος λόγος που συγκλήθηκε η ΚΕ κι ούτε αυτό ήταν το θέμα που μονοπώλησε τις εργασίες της. Για την ακρίβεια, το ζήτημα της απελευθέρωσης της χώρας, σ' εκείνη τη συνεδρίαση της ΚΕ τέθηκε αλληλένδετο με τη μεταπολεμική κατάσταση που θα δημιουργούνταν και το ρόλο που η Αγγλία θα είχε στις μεταπολεμικές πολιτικές εξελίξεις.

Ηταν απολύτως φυσιολογικό να τίθεται έτσι το ζήτημα, αν ληφθούν υπόψη τα ιστορικά γεγονότα που είχαν προηγηθεί της συνεδρίασης της ΚΕ, αλλά και το γεγονός ότι με την αποχώρηση των Γερμανών από την Ελλάδα θα δημιουργούνταν αντικειμενικά κενό εξουσίας που έπρεπε να καλυφθεί. Εκ των πραγμάτων, λοιπόν, η συνεδρίαση αυτή της ΚΕ είχε καθοριστική σημασία για το λαϊκό κίνημα και το Κόμμα, ανεξαρτήτως αν αυτό το αντιλαμβάνονταν σ' όλη του τη διάσταση τα μέλη της και η στενή κομματική καθοδήγηση, δηλαδή το Πολιτικό Γραφείο.

Ας δούμε όμως τα ιστορικά στοιχεία που συνθέτουν το ιστορικό αυτό κομματικό Σώμα, αλλά και το ιστορικό πλαίσιο μέσα στο οποίο συγκλήθηκε και στη συνέχεια θα σταθούμε με περισσότερες λεπτομέρειες στο περιεχόμενο των εργασιών του.

Το ιστορικό πλαίσιο 

Η συνεδρίαση της ΚΕ του Αυγούστου 1944 συγκλήθηκε σε μια πολύ δύσκολη στιγμή για το ΚΚΕ και το εθνικοαπελευθερωτικό κίνημα, που εκείνη την περίοδο ταλανίζονταν γύρω από το ζήτημα του Συμφώνου του Λιβάνου. Η συμφωνία που είχε υπογραφεί στο Λίβανο στις 20 Μάη του 1944 ανάμεσα στο ΚΚΕ, το ΕΑΜ και την ΠΕΕΑ από την μια μεριά και τον αστικό πολιτικό κόσμο από την άλλη, ήταν απελπιστικά ετεροβαρής για τα συμφέροντα του αντιστασιακού κινήματος, έφερε τη σφραγίδα της αγγλικής παρέμβασης και προκαλούσε ισχυρούς κλυδωνισμούς στο εσωτερικό του ΕΑΜ και του ΚΚΕ.

Οταν έγινε γνωστή η συμφωνία στην κατεχόμενη και ελεύθερη Ελλάδα, από τους ραδιοσταθμούς του Λονδίνου και του Καΐρου, ξεσήκωσε την αντίδραση των απλών αγωνιστών και της ηγεσίας του κινήματος. Είναι χαρακτηριστικό το τηλεγράφημα της ηγεσίας από τα ελληνικά βουνά, με το οποίο απαντούσε σε τηλεγράφημα που είχε στείλει η αντιπροσωπεία στις 22/5/44 από το Λίβανο. Ελεγε η ηγεσία των βουνών: «Ελάβομεν μοναδικόν τηλεγράφημά σας. Στοπ. Οποίον αναφέρετε επήλθε συμφωνία με ιδικές σας υποχωρήσεις, οποίας παραλείπετε γνωρίσετε. Ραδιοφωνηθέντες όροι συμφωνίας είναι έξω και εναντίον γραπτών οδηγιών μας. Στοπ. Εντολή σας αυστηρώς καθορισμένη διά συμφωνίαν εξασφαλίζουσαν επιδιώξεις αγωνιζόμενου έθνους. Στοπ. Αναμένομεν επειγόντως εξηγήσεις. Στοπ. Διά ΠΕΕΑ. στοπ. Μπακιρτζής. Στοπ. Διά ΚΕ ΕΑΜ Χατζής. Διά ΚΚΕ Σιάντος. Στοπ»².

Η αρχική αντίδραση της ηγεσίας των βουνών ήταν καταδικαστική για τη συμφωνία του Λιβάνου. Αλλά παρόμοια ήταν και τα αισθήματα του ελληνικού λαού. «Απ' όλη την Ελλάδα - γράφει ο Θ. Χατζής³ -, οργανώσεις, τμήματα του ΕΛΑΣ και λαϊκές συνελεύσεις καταδίκαζαν τη συμφωνία και απαιτούσαν ανεξάρτητη πορεία του κινήματος με επικεφαλής την ΠΕΕΑ, για την απελευθέρωση και την κατοχύρωση της ανεξαρτησίας και της λαοκρατικής εξουσίας». Η μόνη κομματική οργάνωση που βιάστηκε να χαιρετίσει τη συμφωνία ήταν η Οργάνωση της Αθήνας⁴, αλλά πολύ γρήγορα αναθεώρησε τη γραμμή της και προσαρμόστηκε στη γενικότερη πολιτική θέση.

Βέβαια, η αρνητική τοποθέτηση πάνω στη συμφωνία του Λιβάνου δεν έμελλε να κρατήσει πολύ. Σιγά - σιγά, υπό την επίδραση λαθεμένων ιδεολογικοπολιτικών θέσεων αντιλήψεων και εκτιμήσεων που υπήρχαν στην ηγεσία του ΚΚΕ, κάτω από την πίεση του αντιπάλου, της ΕΑΜικής αντιπροσωπείας που διαπραγματεύτηκε στο Λίβανο και ισχυριζόταν πως γενικά χειρίστηκε σωστά το θέμα, αλλά και της ομάδας του Προέδρου της Κυβέρνησης του βουνού Αλ. Σβώλου που απειλούσε με διάσπαση του κινήματος, σε περίπτωση μη αποδοχής της συμφωνίας⁵, η κριτική απομακρύνθηκε εντελώς από το περιεχόμενο της συμφωνίας και περιορίστηκε μόνο στο πρόσωπο του Γ. Παπανδρέου, του οποίου ζητούνταν η αντικατάσταση από τη θέση του επικεφαλής στην περιβόητη κυβέρνηση Εθνικής Ενότητας. Την αντικατάσταση του Παπανδρέου επιδίωκε και επιθυμούσε μερίδα του αστικού πολιτικού κόσμου και ειδικότερα μια ομάδα υπό τον Σ. Βενιζέλο, η οποία φρόντισε πληροφορήσει γι' αυτή της τη θέση και την ηγεσία του αντιστασιακού κινήματος⁶.

Η αποδοχή του περιεχομένου της συμφωνίας του Λιβάνου αποφασίστηκε στο πλαίσιο της κυβέρνησης του Βουνού (Πολιτική Επιτροπή Εθνικής Απελευθέρωσης - ΠΕΕΑ), αλλά χωρίς προηγουμένως παρόμοια απόφαση να έχει ληφθεί από τις ΚΕ ΕΑΜ και του ΚΚΕ. Το θέμα με τη συμφωνία συζητήθηκε εκτενώς στην ΠΕΕΑ, αμέσως μετά την επιστροφή και του τελευταίου κλιμακίου της αντιπροσωπείας, στις 24, 25, 27 και 28 Ιουλίου 1944. Σ' αυτές τις συνεδριάσεις αποφασίστηκε και η τακτική που θα ακολουθούνταν στο εξής. Ο Γραμματέας της ΚΕ του ΚΚΕ Γιώργης Σιάντος, που μίλησε στη συνεδρίαση της 27ης Ιούλη, αναφερόμενος στη συμφωνία και τη στάση της αντιπροσωπείας που τη διαπραγματεύτηκε και την υπέγραψε, είπε χαρακτηριστικά⁷: «Επειδή πιστεύουμε τόσο ειλικρινά στην ανάγκη της ενότητας, γι' αυτό δηλώνω ότι η συμφωνία του Λιβάνου και η δράση της αντιπροσωπείας μας τόσο στο Λίβανο, όσο και στο Κάιρο, είναι μέσα στην πολιτική μας γραμμή. Δηλώνω σαν μέλος της ΠΕΕΑ και σαν εκπρόσωπος του ΚΚΕ ότι εγκρίνουμε τις ενέργειες της αντιπροσωπείας στο Λίβανο και στο Κάιρο με τις εξής παρατηρήσεις: α) όσον αφορά το χειρισμό των διαπραγματεύσεων. Η αντιπροσωπεία έπεσε στην παγίδα των αντιπάλων, απομονώθηκε από μας, από κατήγοροι έγιναν κατηγορούμενοι κι έτσι οι άλλοι μας υπαγόρευσαν τους όρους τους. Η συμφωνία βγήκε σαν αποτέλεσμα των δηλώσεων του Παπανδρέου, από ένα λίβελο εναντίον μας, που ρίχνει τη σκιά και μέσα στη συμφωνία αυτή. Η αντιπροσωπεία μας έπρεπε να κρατήσει σθεναρότερη στάση, να περάσει στην αντεπίθεση, οπότε θα εξασφαλίζαμε καλύτερους όρους. β) Οσον αφορά την ουσία της συμφωνίας. Εχει ένα μεγάλο τρωτό: ότι είναι αόριστη, άρα εύκολα παρερμηνεύεται και καταστρατηγείται. Την καταστρατήγηση θα την έκαναν οι αντίπαλοί μας, όπως άρχισαν κιόλας να την κάνουν. Κι αν κάναμε τέτοια ενότητα, με τέτοια συμφωνία, κι έπειτα από ένα μήνα έσπαζε, τότε δεν θα είχαμε καμιά ελπίδα να την πραγματοποιήσουμε».

Η τοποθέτηση του Σιάντου είναι αντιφατική, αφού από την μια εγκρίνει τη στάση της αντιπροσωπείας και τη συμφωνία του Λιβάνου λέγοντας πως «είναι μέσα στην πολιτική μας γραμμή» κι από την άλλη, η κριτική που ασκεί στη συμφωνία φανερώνει πως από το περιεχόμενό της δεν προκύπτει κανένα όφελος για το κίνημα. Στην ίδια ομιλία του ο Σιάντος είπε και ορισμένα πολύ ενδιαφέροντα πράγματα τα οποία στοιχειοθετούν μια άκρως συμβιβαστική πολιτική και πλήρη εγκατάλειψη των προηγούμενων θέσεων που είχε το Κόμμα και το Κίνημα για το Λίβανο, τόσο πριν την υπογραφή της συμφωνίας, αλλά και όταν αυτή ανακοινώθηκε και ξεσήκωσε τις προαναφερόμενες αντιδράσεις: «Η σύνθεση της αντιπροσωπείας μας - είπε χαρακτηριστικά ο Σιάντος⁸ - μαρτυρεί ότι εμείς πήγαμε με όλη μας την ειλικρίνεια να κάνουμε πραγματική και σταθερή ενότητα. Ξέραμε με ποιους είχαμε να κάνουμε. Ομως πιστεύαμε και πιστεύουμε ότι είναι δυνατό να γίνει σήμερα ενότητα και μ' αυτούς. Γιατί υπάρχει τώρα ένας καινούριος παράγοντας. Ο ξένος κατακτητής. Ο αγώνας για το διώξιμό του από τη χώρα μας και η ανάγκη να μην πέσουμε στον εμφύλιο πόλεμο, συμφέρουν και σε μας και σε κείνους. Σ' αυτά συμπέφτουν τα συμφέροντα των 95% και των 5%. Γι' αυτό και στη συμφωνία μ' αυτούς δύο μόνο εγγυήσεις θέλουμε: α) ότι θα παλέψουμε μαζί κατά του κατακτητή και β) ότι κανένας δε θα δώσει δυναμικές λύσεις. Αν δέχονται τις δύο αυτές προϋποθέσεις της ενότητας, τότε η ενότητα είναι καμωμένη. Αν έχουν άλλους σκοπούς, τότε αυτοί θα είναι υπεύθυνοι για τη ματαίωσή της».

Μέσα σ' αυτές - εν συντομία - τις συνθήκες και μ' αυτά τα δεδομένα συγκλήθηκε η ΚΕ του ΚΚΕ για να εξετάσει την κατάσταση που είχε δημιουργηθεί και - κατ' ουσίαν - να επικυρώσει αποφάσεις που ήδη είχαν ληφθεί.

Η συνεδρίαση της ΚΕ του ΚΚΕ: Σύνθεση και σημασία

Σύμφωνα με την επίσημη εκδοχή, η συνεδρίαση της ΚΕ του ΚΚΕ πραγματοποιήθηκε στο διάστημα 2- 3 Αυγούστου του 1944. Ομως για τον ακριβή χρόνο συνεδρίασης του ανώτατου κομματικού Σώματος υπάρχουν διχογνωμίες από ηγετικά στελέχη του Κόμματος που έλαβαν μέρος στις εργασίες του. Γράφει ο Β. Μπαρτζιώτας, Γραμματέας τότε της ΚΟΑ και μέλος του ΠΓ⁹: «Η συνεδρίαση της ΚΕ έγινε στο σπίτι του Ιωαννίδη. Αρχισε στις 28 του Ιούλη και τελείωσε στις 29 του Ιούλη. Στις 30 και 31 του Ιούλη έφυγαν όλα τα μέλη της ΚΕ, για να πάνε στις περιοχές τους. Στην ανακοίνωση της ΚΕ για τη συνεδρίασή της αυτή επίτηδες γράφτηκε ότι έγινε στις 2- 3 Αυγούστου 1944 για λόγους ασφαλείας των μελών της ΚΕ που θα επέστρεφαν στις κατεχόμενες περιοχές τους». Στην άποψη του Μπαρτζιώτα υπάρχει αντίφαση με όσα αναφέρει στο ίδιο κείμενο λίγες γραμμές πιο πάνω, που γράφει ότι ο ίδιος έφτασε στην έδρα της ΚΕ, το χωριό Πετρίλια της Αργιθέας Αγράφων, το βράδυ της 28ης Ιουλίου 1944 κι αμέσως συναντήθηκε με τον Ιωαννίδη, ο οποίος τον ενημέρωσε για το χαρακτήρα της συνεδρίασης της ΚΕ και τη γενικότερη κατάσταση που είχε διαμορφωθεί με τις αντιπαραθέσεις γύρω από τη συμφωνία του Λιβάνου. Συνεπώς, το βράδυ της 28ης Ιουλίου η συνεδρίαση της ΚΕ δεν είχε ακόμη αρχίσει. Με την άποψη του Μπαρτζιώτα ότι η ΚΕ συνεδρίασε στις 28- 29 Ιουλίου συμφωνεί και η Καίτη Ζέβγου¹⁰. Αντίθετα, ο Θ. Χατζής γράφει¹¹: «Η συνεδρίαση της ΚΕ του ΚΚΕ που είχε οριστεί για τις 29 του Ιούλη, άρχισε τις εργασίες της το πρωί στις 2 Αυγούστου 1944 στην έδρα του ΠΓ της ΚΕ του ΚΚΕ που ήταν τότε τα Πετρίλια. Η καθυστέρηση οφειλόταν στο γεγονός ότι είχε αργοπορήσει η αντιπροσωπεία των κεντρικών επιτρόπων Αθήνας και Πειραιά και δεύτερο στην άφιξη της Σοβιετικής Στρατιωτικής Αποστολής»¹². Με την άποψη του Χατζή - που είναι και η επικρατέστερη - ότι η ΚΕ συνεδρίασε στις 2- 3 Αυγούστου συμφωνεί και ο Πέτρος Ρούσος¹³.

Σύμφωνα με τον Π. Ρούσο, στη συνεδρίαση της ΚΕ έλαβαν μέρος οι: Γιώργης Σιάντος, Γιάννης Ιωαννίδης, Γιάννης Ζέβγος, Μήτσος Παρτσαλίδης, Λ. Στρίγκος, Βασίλης Μπαρτζιώτας, Πέτρος Ρούσος, Μιχάλης Σινάκος, Μάρκος Βαφειάδης, Μιλτιάδης Πορφυρογέννης, Κώστας Θέος, Παντελής Καραγκίτσης, Κώστας Καραγιώργης - Γυφτοδήμος, Καίτη Ζέβγου, Ηλ. Μανιάτης, Αρίστος Βασιλειάδης, Στέλιος Παπαδομιχελάκης (ηγεσία Εθνικής Αλληλεγγύης), Θανάσης Χατζής (Γραμματέας της ΚΕ του ΕΑΜ) Φώκος Βέττας (Γραμματέας του ΚΣ της ΕΠΟΝ) κ.ά. ενώ απουσίαζαν οι Γιώργης Ερυθριάδης, Ανδρέας Τζήμας - Σαμαρινιώτης και Χρύσα Χατζηβασιλείου¹⁴. Αντίθετα, ο Θ. Χατζής λέει ότι απουσίαζαν από τη συνεδρίαση οι Παντελής Καραγκίτσης και Μάρκος Βαφειάδης που ο Ρούσος εμφανίζει ως παρόντες, ενώ στους απόντες προσθέτει και τους Νίκο Πλουμπίδη, Στέργιο Αναστασιάδη, Σπύρο Καλοδίκη, Δημήτρη Βλαντά και Πολύδωρο Δανιηλίδη¹⁵. Ο Μπαρτζώτας, τέλος εμφανίζει ως παρόντα τον Μάρκο Βαφειάδη και διευκρινίζει ότι οι Μανιάτης, Βασιλειάδης, Παπαδομιχελάκης και Βέττας συμμετείχαν στη συνεδρίαση λόγω της θέσης τους στο Κόμμα και στο κίνημα παρ' όλο που δεν ήταν μέλη της ΚΕ. Στους απόντες, ο Μπαρτζιώτας τοποθετεί τους: Χατζηβασιλείου, Πλουμπίδη, Αναστασιάδη, Ερυθριάδη, Τζήμα και Καραγκίτση¹⁶.

Οσοι έγραψαν γι' αυτό το κομματικό Σώμα, με τον ένα ή τον άλλο τρόπο, έμμεσα ή άμεσα του αποδίδουν ξεχωριστή ιστορική σημασία. Ο Π. Ρούσος γράφει χαρακτηριστικά¹⁷: «Παρ' όλο που τυπικά δεν ήταν ολομέλεια (επειδή δεν ήταν δυνατόν να 'ρθουν ορισμένα μέλη, εξαιτίας της πολεμικής κατάστασης) ήταν νομίζω ένα από τα πιο σημαντικά σώματα στην Αντίσταση, πάντως το δραματικότερο και ίσως το αποφασιστικό λόγω της περίπλοκης κατάστασης που είχε ν' αντιμετωπίσει. Οι αποφάσεις της κρίθηκαν κρίσιμες για την κατοπινή εξέλιξη». Ο Χατζής αναφέρει ότι η απόφαση που πάρθηκε σε κείνη τη συνεδρίαση της ΚΕ «ήταν γραμμένη με ''μαστοριά'' και σκοπιμότητα προς μια βασική κατεύθυνση, να καλύψει τη ''χαριστική βολή'' που έδινε στη λαϊκή εξουσία και την περιφρόνηση στις αποφάσεις του Εθνικού Συμβουλίου, της ΠΕΕΑ, του ΕΑΜ, του ΕΛΑΣ και όλων των λαϊκοαπελευθερωτικών οργανώσεων αναγνωρίζοντας τη νεκρανάσταση του καπιταλισμού και τη συμφωνία του Λιβάνου που είχε καταδικαστεί σαν προδοτική»¹⁸. Στο ίδιο περίπου πνεύμα ο Μπαρτζιώτας σημειώνει¹⁹: «Από την εισήγηση, τους λόγους και το σχέδιο απόφασης που ψήφισε στη συνεδρίασή της αυτή η ΚΕ, φαίνεται καθαρά πως το Κόμμα δεν πήρε αποφασιστική θέση απέναντι στη συμφωνία του Λιβάνου και δεν πήρε θέση απέναντι στο βασικό ζήτημα των Αγγλων... για τον τρόπο αντιμετώπισή τους. Συνεπώς, η ΚΕ του ΚΚΕ κι αυτή την τελευταία στιγμή δε στάθηκε στο ύψος της, δεν έλυσε το βασικό ζήτημα της επανάστασης και της εξουσίας στην Ελλάδα. Εγινε κάτι χειρότερο. Αφήσαμε το Γ. Παπανδρέου να μας πάρει, όπως καυχήθηκε αργότερα ο ίδιος, την εξουσία μέσα απ' τα χέρια μας με τη συμφωνία του Λιβάνου!».

Ο μόνος που υποβαθμίζει τη σημασία αυτού του κομματικού Σώματος είναι ο Γιάννης Ιωαννίδης, ο οποίος στις αναμνήσεις του, που αφηγήθηκε στον Αλέκο Παπαπαναγιώτου και στον Ζήση Ζωγράφο, φέρεται να λέει²⁰: «Ολομέλεια δεν μπορούσαμε να κάνουμε. Δεν μπορούσαμε να ξεβρακώσουμε όλες τις περιοχές, γιατί παντού ήταν μέλη της Κεντρικής Επιτροπής... Πάντως ήμασταν κάμποσοι... Ηταν μια συνεδρίαση του Πολιτικού Γραφείου με ορισμένα άλλα μέλη της Κεντρικής Επιτροπής που θα συζητούσαμε πια όλο αυτό το πρόβλημα».

Το περιεχόμενο της συνεδρίασης

Την εισήγηση στην Κεντρική Επιτροπή - όπως ανακοινώθηκε κι όπως αναφέρεται στις αναμνήσεις ηγετικών στελεχών του Κόμματος εκείνης της εποχής - έκαμε ο Γραμματέας του ΚΚΕ Γ. Σιάντος. Για το τι ακριβώς είπε ο Σιάντος υπάρχουν αναφορές από τον Μπαρτζιώτα, τον Ρούσο και πιο εκτενείς από τον Θανάση Χατζή. Σύμφωνα με αυτές τις μαρτυρίες, ο Σιάντος στην εισήγησή του διαπίστωσε πως πλησιάζει η συντριβή του χιτλεροφασισμού και η συμμαχική νίκη. Πρόσθεσε ότι η ραγδαία προέλαση του σοβιετικού στρατού δημιουργεί συνθήκες απελευθέρωσης της Ελλάδας, χωρίς να χρησιμοποιηθούν σοβαρές συμμαχικές πολεμικές δυνάμεις. «Αυτό σημαίνει -συμπέρανε ο εισηγητής - πως η απελευθέρωση μπορεί και πρέπει να πραγματοποιηθεί από τις ίδιες τις εσωτερικές λαϊκές δυνάμεις, δηλαδή το ΕΑΜ/ΕΛΑΣ. Ο αγώνας - τόνισε ο Σιάντος - θα είναι πολύ σκληρός. Οι Γερμανοί, για να εξασφαλίσουν την αποχώρηση των στρατευμάτων τους, θα εξαπολύσουν επιθέσεις κυρίως στο μήκος των κεντρικών συγκοινωνιακών αρτηριών και τους τόπους συγκέντρωσης των δυνάμεών τους. Θα προσπαθήσουν να αξιοποιήσουν τις προδοτικές ντόπιες δυνάμεις τους σαν οπισθοφυλακή. Στο ρόλο αυτό ενθαρρύνονται από τη συνασπισμένη πλουτοκρατική ολιγαρχία, που, από το εσωτερικό και το Κάιρο, με απροκάλυπτη βοήθεια των ξένων προστατών της, προσπαθεί να συγκροτήσει τις αναγκαίες δυνάμεις που θα αντισταθούν στο ΕΑΜ ΕΛΑΣ, έστω και σε μερικά αστικά κέντρα και για λίγο καιρό, τόσο όσο χρειάζεται για να φτάσουν αγγλικές στρατιωτικές δυνάμεις μαζί με το βασιλιά και την κυβέρνησή του και να δώσουν αντιλαϊκές λύσεις στα εσωτερικά προβλήματα.

Το ΚΚΕ - συνέχισε ο εισηγητής - θεωρεί την εθνική ενότητα, με μια πανεθνική κυβέρνηση, μοναδική πολιτική που εξυπηρετεί τα συμφέροντα της χώρας και του λαού. Γι' αυτό στείλαμε την αντιπροσωπεία μας στο Λίβανο, όπου, με υποχωρήσεις μας, έγινε μια συμφωνία, που κατ' αρχήν τη δέχτηκαν όλοι. Το Κόμμα μας, ακολουθώντας την πιο πλατιά πολιτική για τη συνένωση όλου του ελληνικού λαού, δίνει ξεχωριστή προσοχή στην αδελφική αγωνιστική ενότητα με τα συνεργαζόμενα στο ΕΑΜ και στην ΠΕΕΑ κόμματα, ομάδες και οργανώσεις... Ανάφερε κατηγορηματικά ότι το Κόμμα μας ποτέ δε θα δεχτεί να στείλει τους υπουργούς του σε μια κυβέρνηση που θα προεδρευόταν από το διασπαστή και προβοκάτορα Παπανδρέου... Υποστήριζε πως σκοπός του αγώνα μας είναι το διώξιμο των κατακτητών, η εξασφάλιση δημοκρατικής εξέλιξης, πρότεινε την είσοδό μας στην κυβέρνηση, για να αποδείξουμε την «ειλικρίνεια της πολιτικής της Εθνικής Ενότητας».

Συνεχίζοντας ο Σιάντος είπε πως θα 'ταν λάθος να νομιστεί ότι η είσοδός μας στην κυβέρνηση αυτή καθ' εαυτή μάς εγγυάται την ικανοποίηση των λαϊκών επιδιώξεων. Το αντίθετο, είναι φανερό ότι όλη η ως τα σήμερα πείρα μας δείχνει πως οι αντίπαλοι θα επιδιώξουν με διάφορα μέσα να μειώσουν και εξουδετερώσουν τις λαϊκές καταχτήσεις»²¹.

Στη συνέχεια, έγιναν ερωτήσεις και κατόπιν άρχισαν οι ομιλίες των μελών της ΚΕ και των προσκεκλημένων στελεχών. Σύμφωνα με τη μαρτυρία του Χατζή, ο ίδιος και οι Στρίγκος (Γραμματέας Μακεδονίας), Καραγιώργης (Γραμματέας Θεσσαλίας) και Μανιάτης (Γραμματέας Στερεάς) υπήρξαν επιθετικοί στις ομιλίες τους και κατέκριναν τις υποχωρήσεις του Κόμματος και γενικότερα του κινήματος στο Λίβανο. Αντίθετα - πάντα κατά τον Χατζή - ο Γιάννης Ιωαννίδης υπήρξε υπέρμαχος του συμβιβασμού άλλοτε με τον ισχυρισμό ότι το κίνημα δεν μπορούσε να τα βάλει με τους Αγγλους και άλλοτε με το επιχείρημα ότι ήταν αρκετά ισχυρό ώστε να μπορεί να κάνει συμβιβασμούς σαν αυτόν του Λιβάνου²². Επιθετικά φέρονται να μίλησαν και άλλα μέλη της ΚΕ όπως ο Γ. Ζέβγος ενώ δύσκολη, σ' όλη τη διάρκεια της συνεδρίασης φαίνεται ότι ήταν η θέση της κομματικής αντιπροσωπείας που υπέγραψε το Λίβανο, δηλαδή του Π. Ρούσου και του Μ. Πορφυρογέννη²³.

Η απόφαση που δόθηκε στη δημοσιότητα με τη μορφή διακήρυξης και με κεντρικό σύνθημα: «ΟΛΟΙ ΕΠΙ ΠΟΔΟΣ ΠΟΛΕΜΟΥ!», προβάλλει τη λαοκρατική λύση των εσωτερικών προβλημάτων της χώρας, ενώ την ίδια στιγμή υπεραμύνεται της ενότητας με όλους. Χαρακτηριστικό είναι το εξής απόσπασμα²⁴: «Η Κεντρική Επιτροπή, θεωρώντας πάντα ότι η απελευθέρωση της Ελλάδας από τον ξενικό φασιστικό ζυγό, η εξασφάλιση της λαϊκής κυριαρχίας και η μεταπολεμική ανοικοδόμηση δεν είναι υπόθεση ενός μόνο κόμματος αλλά ολάκερου του έθνους, δηλώνει ότι το Κομμουνιστικό Κόμμα, παρά τις δυσκολίες και τις αντιδράσεις, κάνει και θα κάνει το παν για την επίτευξη της ενότητας, με βάση το δυνάμωμα του αγώνα, την κατοχύρωση των λαϊκών κατακτήσεων και τη λαοκρατική λύση των εσωτερικών προβλημάτων».

Είναι σαφές πως ενώ μιλά για τη λαϊκή κυριαρχία στην ουσία η απόφαση κινείται στα πλαίσια του συμβιβασμού με τη συμφωνία του Λιβάνου που η ΚΕ τελικά ενέκρινε.²⁵

Η συνεδρίαση του Αυγούστου του 1944 ήταν από τα σημαντικότερα κομματικά σώματα της περιόδου της Κατοχής. Και για τις αποφάσεις που έλαβε αναφορικά με τη συγκέντρωση των λαϊκών και κομματικών δυνάμεων για την απελευθέρωση της χώρας και για τις υποχωρήσεις που πραγματοποίησε σε επίπεδο στόχων και πολιτικής γραμμής, σε επίπεδο τακτικής και στρατηγικής.

Πηγές:

1 ΡΙΖΟΣΠΑΣΤΗΣ - Εκδοση Αθήνας, 20/8/1944 και «Το ΚΚΕ - Επίσημα Κείμενα» Εκδόσεις, ΣΕ, τόμος 5ος, σελ. 219 και 221.

2 Θ. Χατζή: «Η Νικηφόρα Επανάσταση που Χάθηκε», Εκδόσεις Δωρικός, τόμος Γ΄, σελ. 209-210 και Π. Ρούσου: «Η Μεγάλη Πενταετία», τόμος β΄, σελ. 152.

3 Θ. Χατζή: «Η Νικηφόρα Επανάσταση που Χάθηκε», Εκδόσεις Δωρικός, τόμος Γ΄, σελ. 227.

4 Ο «Ριζοσπάστης» της Κατοχής - Εκδοση Αθήνας, στο 3ο φύλλο του, της 25/5/1944 γράφει: «ΜΕΓΑΛΗ ΝΙΚΗ ΤΟΥ ΛΑΟΥ ΜΑΣ Η ΣΥΜΦΩΝΙΑ ΤΗΣ ΣΥΝΔΙΑΣΚΕΨΗΣ ΤΟΥ ΛΙΒΑΝΟΥ». Βλέπε: «Ριζοσπάστης: Περίοδος 1941 - 1945 - Κατοχή - Δεκεμβριανά», εκδόσεις «Ριζοσπάστης» - ΣΕ, σελ. 195.

5 Βλέπε Θ. Χατζή, στο ίδιο, σελ. 273.

6 Γρ. Δαφνή: «Σοφοκλής Βενιζέλος», εκδόσεις ΙΚΑΡΟΣ, σελ. 329.

7 Αρχείο ΠΕΕΑ - Πρακτικά συνεδριάσεων, εκδόσεις ΣΕ, σελ. 158.

8 Στο ίδιο, σελ. 158.

9 Βασίλη Γ. Μπαρτζιώτα: «Εθνική Αντίσταση και Δεκέμβρης 1944», εκδόσεις ΣΕ, σελ. 275.

10 Καίτης Ζέβγου: «Με το Γιάννη Ζέβγο στο επαναστατικό κίνημα», εκδόσεις Ωκεανίδα, σελ. 286.

11 Θ. Χατζή, στο ίδιο, σελ. 292- 293.

12 Η Σοβιετική Στρατιωτική Αποστολή έφτασε στα ελληνικά βουνά το βράδυ της 26ης Ιουλίου 1944. Αποτελούνταν από 8 άτομα ενώ μαζί τους είχε έρθει και το παλιό στέλεχος του ΚΚΕ, με μεγάλη θητεία στο μηχανισμό της Κομμουνιστικής Διεθνούς, Ν. Βαβούδης. Επικεφαλής των Σοβιετικών ήταν ο αντισυνταγματάρχης του Κόκκινου Στρατού Γκριγκόρι Ποπόφ.

13 Π. Ρούσου: «Η Μεγάλη Πενταετία», τόμος β΄, σελ. 205.

14 στο ίδιο.

15 Θ. Χατζή, στο ίδιο, σελ. 293.

16 Βασίλη Γ. Μπαρτζιώτα, στο ίδιο, σελ. 276.

17 Π. Ρούσου: «Η Μεγάλη Πενταετία», τόμος β΄, σελ. 205.

18 Θ. Χατζή, στο ίδιο, σελ. 303.

19 Βασίλη Γ. Μπαρτζιώτα, στο ίδιο, σελ. 281.

20 Γιάννης Ιωαννίδης: «Αναμνήσεις», εκδόσεις Θεμέλιο, σελ. 237.

21 Θ. Χατζή, στο ίδιο, σελ. 293-294.

22 στο ίδιο, σελ. 299-302.

23 Βλέπε: Βασίλη Γ. Μπαρτζιώτα, στο ίδιο, σελ. 277 και Π. Ρούσου, στο ίδιο, σελ. 207-208.

24 ΡΙΖΟΣΠΑΣΤΗΣ - Εκδοση Αθήνας, 20/8/1944 και «Το ΚΚΕ - Επίσημα Κείμενα» Εκδόσεις ΣΕ, τόμος 5ος, σελ. 220.

25 «Δοκίμιο Ιστορίας του ΚΚΕ», εκδόσεις ΣΕ, τόμος Α΄, σελ. 470.

26 Βασίλη Γ. Μπαρτζιώτα, στο ίδιο, σελ. 277-278.

27 Γιάννης Ιωαννίδης: «Αναμνήσεις», εκδόσεις Θεμέλιο, σελ. 257-258.

28 Βασίλη Γ. Μπαρτζιώτα, στο ίδιο, σελ. 278.

«Ρ»