ΕΠΟΝ Σπουδαστών

Από το 1941 άρχισαν να δημιουργούνται οι πρώτες αντιστασιακές ομάδες φοιτητών στα πανεπιστήμια με την καθοριστική συμβολή της ΟΚΝΕ, ενώ στα τέλη του 1941 και στις αρχές του 1942 δημιουργούνται οι φοιτητικές Λέσχες του Πολυτεχνείου και του Πανεπιστημίου Αθήνας, οι οποίες μετά την ίδρυση της ΕΠΟΝ μαζικοποιούνται με εκατοντάδες φοιτητές και εμπλουτίζουν τη δράση τους.

Αντίστοιχο είναι το κλίμα και στο Πανεπιστήμιο της

Θεσσαλονίκης, όπου από το Σεπτέμβρη του 1941 έχουμε τους πρώτους νεκρούς φοιτητές, εκτελεσμένους με την κατηγορία της αντίστασης στις δυνάμεις κατοχής.

Πάνω από 120 είναι οι φοιτητές της Αθήνας που έπεσαν νεκροί στον αγώνα κατά των κατακτητών σύμφωνα με το λεύκωμα «Φωτοδότης της Λευτεριάς» που εξέδωσε η ΕΠΟΝ Σπουδαστών, ενώ αντίστοιχα δεκάδες είναι και οι νεκροί αγωνιστές φοιτητές στη Θεσσαλονίκη.

Κύριο μέλημα της δράσης των πρωτοπόρων φοιτητών εκείνη την περίοδο ήταν η εξασφάλιση των συσσιτίων, η αντιμετώπιση της πείνας, η ενίσχυση των απόρων φοιτητών, για τους οποίους δημιουργούνται και ειδικά ταμεία στα ιδρύματα. Οι λέσχες των σχολών γίνονται και ορμητήρια αντίστασης, από εκεί ξεκινούν φοιτητικές ομάδες και τρέχουν στα υπουργεία, διεκδικώντας τα φοιτητικά δικαιώματα, από εκεί εξορμούν φοιτητές και γράφουν συνθήματα στους τοίχους, από εκεί ξεπηδούν φοιτητικές διαδηλώσεις και απεργίες ενάντια στους κατακτητές, τραγουδούν τον «παράνομο» Εθνικό Υμνο, ειδικά σπουδαστικά συνεργεία της ΕΠΟΝ εξορμούν σε εργοστάσια και συνοικίες και εμψυχώνουν το λαό. Παράλληλα, πλούσια είναι και η πολιτιστική δράση που αναπτύσσεται με εκπολιτιστικούς ομίλους, χορωδίες, ποιητικές εκδηλώσεις, εκδρομές κ.ά.
   

Λόχος των Σπουδαστών - «Λόρδος Μπάιρον»

Ξεχωριστή αναφορά πρέπει να γίνει για τη δράση του ΕΛΑΣ Σπουδαστών, που αργότερα μετονομάστηκε σε Λόχο «Λόρδος Μπάιρον».

Ο ΕΛΑΣ Σπουδαστών δημιουργήθηκε από την ανάγκη της προστασίας ΕΠΟΝίτικων ομάδων όταν έγραφαν συνθήματα στους τοίχους, όταν μοίραζαν προκηρύξεις, ή όταν ξεσήκωναν το λαό με τα χωνιά τους. Ο οπλισμός του αρχικά ήταν υποτυπώδης. Μετά την ιταλική συνθηκολόγηση κατάφερε να συγκεντρώσει αρκετά όπλα και να σχηματίσει ένα αξιόλογο μάχιμο σώμα, όπου συμμετείχε και στις διάφορες μάχες που γίνονταν στις συνοικίες της Αθήνας.

Ο Λόχος Σπουδαστών μετονομάστηκε σε Λόχο «Λόρδος Μπάιρον» κατά τη διάρκεια της ένοπλης ταξικής αναμέτρησης με τους Άγγλους το Δεκέμβρη του '44.
   

Εκδήλωση της ΕΠΟΝ στη λέσχη του Πολυτεχνείου Αθήνας

Στη «Νέα Γενιά», όργανο του Κεντρικού Συμβουλίου της ΕΠΟΝ, στο φύλλο της στις 29 Δεκέμβρη του 1944, αναφέρεται χαρακτηριστικά:
«Οι φοιτητές μας πάλι πρώτοι πρώτοι πολεμούν στις πρώτες γραμμές. Ενα τανκ ανατίναξαν στην οδό Μπενάκη τις πρώτες μέρες και τώρα τσακίζουν τους Εγγλέζους που τολμούν να ξεμυτίσουν πίσω από τα μεγαθήρια του Σκόμπυ στα Εξάρχεια. Πάνω στα οδοφράγματα, με το τραγούδι στο στόμα, αντικρίζουν τους σιδερόφραχτους μισθοφόρους. Κι η γειτονιά αναγαλλιάζει από τα τραγούδια τους. Κι οι δρόμοι αντιλαλούνε απ' τα χωνιά: Σας μιλεί η ΕΠΟΝ των σπουδαστών». Ξεσηκώνουν τα νιάτα. Εμψυχώνουν, στέκουν πάντα λεβέντες.

«Λόρδος Βύρωνας», έτσι ονομάζεται ο καινούριος υποδειγματικός λόχος του ΕΛΑΣ Σπουδαστών. Πήρε το όνομα του μεγάλου Άγγλου ποιητή και φιλέλληνα που έδωσε και τη ζωή του ακόμα για τη λευτεριά της Ελλάδας, που τα κόκαλά του θα τρίζουν στο άκουσμα των κανονιών του Σκόμπυ.

Ο λόχος «Μπάιρον» έδωσε μεγάλες και ηρωικές μάχες αυτές τις 33 μέρες του Δεκέμβρη. Να πώς περιγράφει η Μέλπω Αξιώτη στο βιβλίο της «Χρονικά», τη δράση του:
«Οι μάχες μαίνονται στα Εξάρχεια. Εκεί βαστούν την άμυνα οι φοιτητές και οι σπουδαστές. Αγόρια και 15 κορίτσια. Υπερασπίζονται την πόλη μας τετράγωνο - τετράγωνο, σπίτι με σπίτι, σπιθαμή - σπιθαμή.
   

Ο λόχος σχηματίστηκε με 60 παιδιά. Στη μάχη του Πολυτεχνείου χάθηκαν οι μισοί, νεκροί και τραυματίες. Πήραν άλλοι τις θέσεις τους και ξαναγίνανε 50.
 

Η διμοιρίτισσα είναι γυναίκα, η Μάχη, 22 χρονών. Πήρε μέρος σε όλες τις επιχειρήσεις της περιοχής. Πρώτη, στο 5ο αστυνομικό τμήμα στην οδό Ιπποκράτους, στις 5 του Δεκέμβρη. Δεύτερη, στην εξόρμηση ενάντια στη Γ. Ασφάλεια της Στουρνάρα. Τρίτη, στη μάχη του Πολυτεχνείου. Η τελευταία και πιο επική μάχη είναι η μάχη της Διδότου». 

ΕΠΟΝίτισσες από τη διμοιρία της Σπουδάζουσας.

«Πιάσαμε μια πολυκατοικία στην πολυκατοικία της οδού Διδότου αρ. 47. Από το έξω μέρος ήταν τανκς εγγλέζικα, από πίσω εθνοφύλακες. Έχομε μείνει 21 μαχητές, 2 αυτόματα, 15 ντουφέκια και άλλες τόσες χειροβομβίδες. Είμαστε ανακατεμένοι, μερικοί παίρνουν μέρος για δεύτερη φορά σε μάχη, και μερικοί είναι άμαχοι… Στα γραφεία του λόχου μας, την άλλη μέρα στις 3 του Γενάρη, ένας-ένας μας παρουσιάζεται. Τον αγκαλιάζομε και τον φιλούμε. Περνά ένα παιδάκι απόξω και πουλά Ριζοσπάστη. Παίρνομε και διαβάζομε: “Mεγάλη μάχη μαίνεται στην οδόν Διδότου… Οι Άγγλοι χτύπησαν μ’ όλα τα φονικά τους μέσα… Στη μάχη αυτή διακρίνεται ο λόχος Λόρδος Μπάιρον”.»

Μέλπω Αξιώτη

Η ίδρυση των αντιστασιακών οργανώσεων