«Νέα εμπιστοσύνη» προς το αστικό κράτος;

«Το πολιτικό σύστημα της χώρας πρέπει να αξιοποιήσει την - κατά παράδοξη ερμηνεία - ευνοϊκή συγκυρία, προκειμένου να δημιουργήσει ένα ισχυρό απόθεμα ευρύτερης υποστήριξης (...) Το σημαντικότερο επίτευγμα είναι το νέο mindset, οι αντιλήψεις, οι οποίες φαίνεται ότι έχουν εδραιωθεί σχετικά με το ρόλο του κράτους, τον κομματικό ανταγωνισμό, την ατομική ευθύνη των πολιτών (...) 

Στην προσπάθεια αυτή διαφαίνεται μία νέα σχέση εμπιστοσύνης των πολιτών προς το κράτος»¹.

Η «ευνοϊκή συγκυρία» στην οποία αναφέρεται το άρθρο, συνίσταται στην προσπάθεια αξιοποίησης των αναγκών αντιμετώπισης της πανδημίας στην κατεύθυνση θωράκισης και ισχυροποίησης του αστικού κράτους και των λειτουργιών του, οι οποίες βεβαίως δεν είναι ταξικά ουδέτερες αλλά υπηρετούν την εξουσία του κεφαλαίου. Στην επιδίωξη εξασφάλισης της συναίνεσης των εργαζομένων προς τις κυβερνήσεις, τους πολιτικούς εκπροσώπους του κεφαλαίου ή και άμεσα προς τους επιχειρηματικούς ομίλους, στην προσπάθεια εδραίωσης της πεποίθησης ότι θα τους οδηγήσουν στην «έξοδο από το τούνελ» και στην επίτευξη του στόχου τους «να περάσει η μπόρα» όχι μόνο διατηρώντας αλώβητη αλλά ισχυροποιώντας την κυριαρχία τους. Οι εργαζόμενοι καλούνται να ξεχάσουν το διαχρονικό έγκλημα της δραματικής υποβάθμισης των υπηρεσιών Υγείας, να σιωπήσουν απέναντι στα τρέχοντα αντεργατικά μέτρα και στο τσουνάμι απολύσεων, να αποδεχτούν μοιρολατρικά και πειθήνια με νέες θυσίες τον «οικονομικό Αρμαγεδδώνα», για τον οποίο μιλούν όλοι οι αστικοί οργανισμοί (μόνο μέσα στη βδομάδα που πέρασε 3,3 εκατομμύρια εργαζόμενοι έμειναν άνεργοι στις ΗΠΑ, μέγεθος - ρεκόρ, όπως ανακοινώθηκε).

Με έκτακτα διαγγέλματα οι κυβερνήσεις σε ολόκληρο τον κόσμο κάνουν έκκληση στον πατριωτισμό και την υπευθυνότητα των πολιτών τους. Καλούν τους εργαζόμενους να επιστρατευτούν, κάτω από τη δική τους ηγεσία, στον «πόλεμο με τον αόρατο εχθρό» (μια παρομοίωση που όχι τυχαία χρησιμοποίησαν απαράλλακτη οι περισσότερες κυβερνήσεις).

Σε αυτές τις συνθήκες το αστικό κράτος καλείται αντικειμενικά να παίξει ενεργό ρόλο στη στήριξη της καπιταλιστικής οικονομίας μέσα από πολύμορφα μέτρα. Οπως δήλωσε ο υπουργός Οικονομικών της Γαλλίας, Μπρουνό Λεμέρ, στις 17 Μάρτη, «δεν θα διστάσω να χρησιμοποιήσω όλα τα διαθέσιμα μέσα για να προστατεύσω μεγάλες γαλλικές εταιρείες. Αυτό μπορεί να γίνει με ανακεφαλαιοποίηση, μπορεί να γίνει με την απόκτηση ποσοστού, μπορώ ακόμα και να χρησιμοποιήσω τον όρο εθνικοποίηση, εάν χρειαστεί».

Στην κατεύθυνση αυτή παρακολουθούμε μια διαδικασία προσαρμογής της καπιταλιστικής δραστηριότητας και παραγωγής στα νέα δεδομένα. Παρακολουθούμε παρεμβάσεις των αστικών κρατών σε αυτήν την κατεύθυνση επιστρατεύοντας με διάφορες μορφές παραγωγικές μονάδες, ενώ μεγάλοι βιομηχανικοί όμιλοι μεταβάλλουν την παραγωγή τους στην κατεύθυνση κατασκευής υγειονομικού υλικού. Γαλλικοί οίκοι μόδας («Louis Vuitton», «Yves Saint Laurent») προσαρμόζουν την παραγωγή τους για την κάλυψη ελλείψεων σε μάσκες και αντισηπτικά, γερμανικές αυτοκινητοβιομηχανίες («Volkswagen» και «Daimler») βρίσκονται σε συζητήσεις για την παραγωγή ιατρικού εξοπλισμού, εργοστάσια ομάδων της Formula 1 στη Μ. Βρετανία προσανατολίζονται στην παραγωγή αναπνευστήρων, ενώ στις ΗΠΑ ζητείται η ενεργοποίηση της Defense Production Act 

(«Πράξη Πολεμικής Παραγωγής»), που προβλέπει «εθνικοποίηση» εργοστασίων και επιστράτευση των εργαζομένων τους.

Μαζί με τους τομείς της οικονομίας που επιστρατεύονται παίρνονται παράλληλα πρωτοφανή μέτρα προσαρμογών ολόκληρης της κοινωνικής ζωής.

Σβήνουν οι ταξικές διαχωριστικές γραμμές σε περιόδους έκτακτων συνθηκών;

Ολα αυτά ασφαλώς δεν γίνονται σε «κενό αέρος». Ο νέος ιός είναι επικίνδυνος για όλους, αλλά οι κοινωνίες δεν σταμάτησαν εν μία νυκτί να είναι ταξικές. Αυτό εκφράζεται σε όλα τα πεδία, από τον τρόπο διαχείρισης της κατάστασης από τα αστικά κράτη, από το τι είδους υγειονομικές υπηρεσίες θα δεχτεί ο κάθε ασθενής μέχρι το ποιες θα είναι οι μακροχρόνιες οικονομικές, κοινωνικές, ιδεολογικές συνέπειες.

Την προηγούμενη βδομάδα ο βρετανικός «Economist»² σημείωνε ότι οι κυβερνήσεις σε ολόκληρο τον πλανήτη θα δοκιμαστούν στους τρόπους διαχείρισης και διατήρησης της εμπιστοσύνης των πολιτών. Η εμπιστοσύνη αυτή κρίνεται, τουλάχιστον σε αυτήν τη φάση, από την ικανότητα εδραίωσης της πεποίθησης ότι διαχειρίζονται με επάρκεια την έκτακτη κατάσταση, από την έκταση των ανθρώπινων απωλειών, από τον αγώνα δρόμου και τα έκτακτα μέτρα ώστε να μην καταρρεύσουν πλήρως τα συστήματα Υγείας, από την επάρκεια παραγωγής, προμήθειας και διάθεσης του αναγκαίου υγειονομικού υλικού, από τη διατήρηση της επάρκειας στην παραγωγή και την εφοδιαστική αλυσίδα. Ολα αυτά θα βρίσκονται υπό δοκιμασία όσο καλπάζει η πανδημία, η λαϊκή αγανάκτηση είναι πιθανό να συσσωρευτεί στο βαθμό που οι δυσκολίες διαχείρισης μεγαλώνουν, ενώ πληθαίνουν οι περιπτώσεις διαμαρτυριών κάτω από το ασφυκτικό βάρος της πραγματικότητας, όπως οι απεργιακές διαμαρτυρίες στην Ιταλία.

Οι κυβερνήσεις, μαζί με τις (σε κάθε περίπτωση ανεπαρκέστατες) ενέσεις έκτακτης στήριξης του συστήματος Υγείας και τα αναγκαία υγειονομικά μέτρα περιορισμού των επαφών ως στοιχείο περιορισμού της μετάδοσης, εκπονούν και εφαρμόζουν ένα ολόκληρο νομοθετικό, οικονομικό και πολιτικό οπλοστάσιο μέτρων με το μάτι στραμμένο στη σημερινή και στην αυριανή μέρα. Η πορεία χαλάρωσης ή κλιμάκωσης των μέτρων περιορισμού που εφαρμόζονται θα εξαρτηθεί από πλήθος παραγόντων σε αυτήν τη ρέουσα κατάσταση και είναι αναγκαία η επαγρύπνηση από την πλευρά του εργατικού - λαϊκού κινήματος.

Μέρος του νομικού αυτού οπλοστασίου αντικειμενικά μπορεί να χρησιμοποιηθεί για την αντιμετώπιση της όποιας δίκαιης αντίδρασης απέναντι στις τραγικές ελλείψεις που ήδη υπάρχουν αλλά και εξαιτίας των γενικότερων δυσκολιών που θα μεγεθύνονται για τις λαϊκές οικογένειες όσο περνάει ο καιρός. Ηδη τα «πολυεργαλεία» των Πράξεων Νομοθετικού Περιεχομένου έχουν μπει μπροστά για το σάρωμα των εργασιακών σχέσεων και του δικαιώματος στην απεργία.

Προληπτικά, το αστικό κράτος ούτως ή άλλως έχει εξασφαλίσει το νομοθετικό πλαίσιο για να αντιμετωπίσει ενδεχόμενη απότομη γιγάντωση της λαϊκής αντίδρασης με μέτρα που αντικειμενικά περιορίζουν την ελευθερία πολιτικής και συνδικαλιστικής δράσης, ενώ παράλληλα γίνεται σημαντική προσπάθεια αποδοχής και εμπέδωσης του πνεύματος συναίνεσης. Η «ατομική ευθύνη» του πολίτη παρουσιάστηκε ως στοιχείο του «νέου πατριωτισμού», όπως αναφέρθηκε από την Πρόεδρο της Δημοκρατίας στο πρόσφατο διάγγελμά της.

Ποιος τελικά παράγει τον πλούτο και ποιος μπορεί να οργανώσει μια κοινωνία προς όφελος της λαϊκής πλειοψηφίας;

Τις τελευταίες βδομάδες περίσσεψαν από την κυβέρνηση και τα αστικά μέσα ενημέρωσης οι ανέξοδες φιλοφρονήσεις προς τους «αφανείς ήρωες» που κρατάνε όρθια την κοινωνία: Τους εργαζόμενους στις υπηρεσίες Υγείας, στα σούπερ μάρκετ, στις υπηρεσίες διανομής, στην καθαριότητα, σε μια σειρά από κλάδους.

Υπάρχει ασφαλώς η γνήσια αναγνώριση αυτής της προσφοράς από άλλα τμήματα εργαζομένων, ως έκφραση λαϊκής αλληλεγγύης εργαζόμενου προς εργαζόμενο. Οταν όμως οι εκκλήσεις αυτές γίνονται από την αστική τάξη, είναι εκ του πονηρού.

«Χαϊδεύουν τα αυτιά» στους «μαχητές της Υγείας» γιατί χωρίς αυτούς δεν μπορούν να λειτουργήσουν τα νοσοκομεία. Είναι οι γιατροί, οι νοσηλευτές και το λοιπό προσωπικό που κυνηγούν μονοετείς συμβάσεις επικουρικών και ξεθεώνονται στις βάρδιες σε χρόνια υποστελεχωμένες και χωρίς επαρκή εξοπλισμό μονάδες Υγείας.

Μιλούν για τους αφανείς ήρωες των σούπερ μάρκετ και τους διανομείς, εργαζόμενους που, ειδικά σε αυτούς τους κλάδους, μεταχειρίζονται τόσα χρόνια ως αναλώσιμους.

Αθελά τους όμως ομολογούν κάτι ακόμα: Αναφέρονται στα εκατομμύρια και εκατομμύρια των εργαζομένων πάνω στην εργασία και τον μόχθο των οποίων ορθώνεται ολόκληρο το σύνθετο κοινωνικό οικοδόμημα. Που θέτουν σε κίνηση το εκτεταμένο και πολυσύνθετο δίκτυο παραγωγής και κυκλοφορίας, που αγκαλιάζει τους πιο διαφορετικούς κλάδους της μεταποίησης, των μεταφορών, της εφοδιαστικής αλυσίδας, των υπηρεσιών Υγείας. Χωρίς αυτούς δεν μπορεί να λειτουργήσει τίποτα από όλα αυτά. Ποιος είναι λοιπόν αναγκαίος για την κοινωνική παραγωγή και ποιος παρασιτεί;

Το κεφάλαιο όχι μόνο παρασιτεί αλλά ο ρόλος που παίζει στην οργάνωση και διεύθυνση της παραγωγής, το γεγονός ότι στη βάση της καπιταλιστικής ιδιοκτησίας είναι εκείνο που καθορίζει τους σκοπούς, το ρυθμό και τον προσανατολισμό της με γνώμονα το κέρδος και όχι το σύνολο των κοινωνικών αναγκών, λειτουργεί φρενάροντας τις τεράστιες δυνατότητες που έχει διαμορφώσει η ανθρώπινη εργασία στην παραγωγή, στην επιστήμη, στην τεχνολογία.

Αν η εργασία αυτή των εργαζομένων συνενωθεί όχι μέσω της ζούγκλας της αγοράς και του ανταγωνισμού, όπως γίνεται σήμερα, αλλά μέσα από τον κεντρικό επιστημονικό σχεδιασμό της εργατικής δύναμης και των κοινωνικοποιημένων μέσων παραγωγής, μπορεί να μεγαλουργήσει, να οργανώσει ορθολογικά και να κινητοποιήσει τις παραγωγικές, τεχνολογικές και επιστημονικές δυνατότητες, να εμπνεύσει τους εργαζόμενους κάτω από τον κοινό σκοπό της λαϊκής ευημερίας, λαμβάνοντας συνδυασμένα μέτρα προστασίας της εργασίας και της υγείας.

Η πραγματική διέξοδος στα αδιέξοδα του συστήματος

Ο πραγματικός εχθρός λοιπόν είναι και ορατός και γνωστός. Είναι η καπιταλιστική ιδιοκτησία και η καπιταλιστική αγορά, που ακυρώνουν στην πράξη τις μεγάλες δυνατότητες που γεννά η επιστημονική και τεχνολογική πρόοδος.

Ας σκεφτεί κανείς: Γιατί καμία κυβέρνηση σε ολόκληρο τον καπιταλιστικό κόσμο δεν μπορεί να ανταποκριθεί με επάρκεια στην αντιμετώπιση της πανδημίας; Από ποιο σημείο αφετηρίας ξεκινούν τα συστήματα Υγείας, τα οποία ούτε υπό «κανονικές» συνθήκες δεν καλύπτουν στο ελάχιστο τις λαϊκές ανάγκες; Γιατί αντί να διενεργείται σήμερα μια ανοιχτή διεπιστημονική συνεργασία, με ελεύθερο διαμοιρασμό δεδομένων και μελετών, μια διεθνής συντονισμένη προσπάθεια για την ανάπτυξη του εμβολίου, να παρακολουθούμε έναν παγκόσμιο «πόλεμο», με απόκρυψη των ανταγωνιστικών μελετών και αποτελεσμάτων της έρευνας, απόπειρες επιθετικών εξαγορών φαρμακευτικών εταιρειών και ένταξη της ιατρικής έρευνας στους ιμπεριαλιστικούς ανταγωνισμούς και την εξωτερική πολιτική; Επειδή υπάρχει το εμπόδιο του καπιταλιστικού κέρδους, στο βωμό του οποίου θυσιάζονται οι λαϊκές ανάγκες.

Την τελευταία δεκαετία ο λαός της χώρας μας έχει πληρώσει πανάκριβα τις αντιφάσεις και τα αδιέξοδα του καπιταλισμού. Η ζωή του λαού πηγαίνει από κρίση σε κρίση, από καταστροφή σε καταστροφή, από αβεβαιότητα σε αβεβαιότητα. Δεν μπορεί το μέλλον μας να εξαρτάται από τα σκαμπανεβάσματα της κερδοφορίας των επιχειρηματικών ομίλων, από τη «δημιουργική καταστροφή» του καπιταλισμού, όπως κατ' ευφημισμό χαρακτηρίζονται οι καταστροφικές συνέπειες των καπιταλιστικών κρίσεων, γιατί θύματα αυτής της καταστροφικής μανίας είναι οι ίδιοι οι παραγωγοί του πλούτου, οι εργαζόμενοι.

Η ταξική πάλη δεν αναστέλλεται υπό οποιεσδήποτε συνθήκες, πολύ περισσότερο όταν αυτές πιθανόν εγκυμονούν σημαντικές εξελίξεις. Είναι απαραίτητη η λαϊκή εγρήγορση, η οργάνωση της αντεπίθεσης των εργαζομένων. Μόνο οι λαοί είναι εκείνοι που μπορούν να δώσουν διέξοδο στα αδιέξοδα του συστήματος.

Παραπομπές

1. «Ο ιός της πολιτικής», «Η Καθημερινή», 18/3/20

2. «The politics of pandemics», «Economist», 14/3/20

Του
Κωστή ΜΠΟΡΜΠΟΤΗ*
* Ο Κ. Μπορμπότης είναι μέλος της Ιδεολογικής Επιτροπής της ΚΕ του ΚΚΕ