Επιλογή γλώσσας

Τετάρτη 21 Απριλίου 2021

Η συμβολή του ΚΚΕ στον αντιδικτατορικό αγώνα


Συμπληρώνονται φέτος 40 χρόνια* από την κατάρρευση της χούντας. Η στρατιωτική δικτατορία διήρκεσε από τις 21.4.1967 μέχρι τις 23.7.1974, οπότε και αποκαταστάθηκε η αστική κοινοβουλευτική δημοκρατία. Μία σημαντική πλευρά της ιστορίας του τόπου και του λαού μας είναι η ανάπτυξη της αντιδικτατορικής πάλης, η αντίδραση του λαϊκού κινήματος, στην οποία καθοριστικό ρόλο έπαιξε το ΚΚΕ. Άλλωστε, τα μέλη και οι φίλοι του Κόμματος σήμερα, είμαστε περήφανοι γιατί και τότε σε συνθήκες δικτατορίας, τεράστιων δυσκολιών, το ΚΚΕ ήταν η πολιτική δύναμη που έδωσε τις περισσότερες θυσίες -όπως πάντα- για να ζήσει ο λαός καλύτερες μέρες. Είναι χαρακτηριστικό ότι κατά την επταετία το κίνημα ενισχύθηκε ηθικά και ιδεολογικά από την ηρωική στάση των κομμουνιστών.

Όσο απομακρυνόμαστε από εκείνη την περίοδο όμως, γίνεται μεθοδική προσπάθεια από το σύστημα είτε να αποκρύπτονται σημαντικά γεγονότα είτε να διαστρεβλώνεται η ουσία τους, να αποκτούν οι όποιες εκδηλώσεις για τέτοιες επετείους μουσειακό χαρακτήρα. Αυτό αφορά όλες τις πλευρές της ιστορικής πείρας και ιδιαίτερα τις σημαντικότερες, φυσικά και την περίοδο της δικτατορίας. Ας δούμε -όσο αυτό γίνεται μέσα σε λίγες γραμμές- μία από αυτές, τις σημαντικές πλευρές, τη συμβολή του ΚΚΕ στην πάλη ενάντια στη δικτατορία.

Μέσα στο αρχικό μούδιασμα...

Φήμες για πραξικόπημα υπήρχαν. Αρκετά πριν την 21η Απρίλη. Κι όμως: Τη μέρα που έγινε το πραξικόπημα, η “Αυγή”, η εφημερίδα της ΕΔΑ, στην οποία κυριαρχούσαν οι οπορτουνιστικές δυνάμεις που επεδίωκαν τη διάλυση του ΚΚΕ, τυπωνόταν, με τίτλο στο κύριο άρθρο της “Γιατί δε θα γίνει δικτατορία”. Γενικότερα, η ΕΔΑ προσανατολιζόταν στις εκλογές που ...θα γίνονταν τον Μάη.

Στην πραγματικότητα η ηγεσία του ΚΚΕ, πρώτα απ' όλα το κλιμάκιο της ΚΕ στο εσωτερικό, καθώς και η ηγεσία της ΕΔΑ, πιάστηκαν απροετοίμαστες. Έτσι, μετά το πραξικόπημα ουσιαστικά δεν υπήρξε οργανωμένη αντίδραση -μόνο μερικές αυθόρμητες- ενώ και χιλιάδες αγωνιστές πιάστηκαν από την ασφάλεια σε μία νύχτα.

Το επίπεδο του εργατικού κινήματος καθώς και η κατάσταση στο ΚΚΕ το 1967 -σε συνδυασμό με το κλίμα τρομοκρατίας που επέβαλε η χούντα- ουσιαστικά καθόρισαν και το επίπεδο της πάλης που θα ακολουθούσε κατά τα πρώτα χρόνια, που πράγματι ήταν κατώτερο των περιστάσεων. Όσον αφορά τις οργανώσεις του ΚΚΕ - ΚΚΕ, η ευθυγράμμιση της πολιτικής του Κόμματος στην 6η πλατιά Ολομέλεια της ΚΕ του ΚΚΕ (1956) με τη δεξιά οπορτουνιστική στροφή του 20ου Συνεδρίου του ΚΚΣΕ οδήγησε ανάμεσα σε άλλα και στη διάλυση των κομματικών οργανώσεων στην Ελλάδα με απόφαση της 8ης Ολομέλειας της ΚΕ του ΚΚΕ (1958) και την ένταξη των κομματικών μελών στην ΕΔΑ.

...η σπίθα δεν έσβησε!

Η κατάσταση όμως αυτή σιγά - σιγά θα αλλάξει. Ανασυγκροτείται η Κομματική Οργάνωση Αθήνας και συγκροτείται η Κομματική Οργάνωση Θεσσαλονίκης του ΚΚΕ. Ο ραδιοσταθμός του ΚΚΕ, η «Φωνή της Αλήθειας», σάλπιζε το μήνυμα της αντίστασης, συνέβαλε στην κινητοποίηση και το συντονισμό ενώ η ΚΟΑ, το Σεπτέμβρη του ’67 έβγαλε την παράνομη εφημερίδα «Αδούλωτη Αθήνα». Γράφονται αντιδικτατορικά συνθήματα στους τοίχους, στις γειτονιές της Αθήνας, στην Εγνατία Οδό, τρυκ και προκηρύξεις του ΚΚΕ, καλέσματα για την αποφυλάκιση των πολιτικών κρατουμένων εμφανίζονται στους δρόμους. Παράλληλα, οι κομμουνιστές στην ανάκριση, στα βασανιστήρια, στα στρατοδικεία, στις εξορίες γράφουν σημαντικές σελίδες προλεταριακού ηρωισμού, δίνοντας ελπίδα στο λαό.

Η 12η Ολομέλεια της ΚΕ του ΚΚΕ

Καθοριστικής σημασίας για το ΚΚΕ ήταν η 12η Ολομέλεια της ΚΕ του ΚΚΕ, τον Φλεβάρη του ’68. Τότε, η κρίση στο Κόμμα εκδηλώθηκε ανοιχτά και κορυφώθηκε με τη σύγκρουση δυο γραμμών. Η μία γραμμή, αυτή που επικράτησε, τασσόταν υπέρ της ύπαρξης ενός κομμουνιστικού κόμματος, με τις αρχές οργάνωσης και λειτουργίας ενός επαναστατικού εργατικού κόμματος νέου τύπου ενώ η άλλη, που ηττήθηκε, εκπροσωπούσε την αναθεώρηση των αρχών του μαρξισμού - λενινισμού, τη διάλυση στην ουσία του ΚΚΕ.

Σημαντική συμβολή στην πάλη κατά του αναθεωρητισμού, που εκπροσωπούταν από το "ΚΚΕ εσωτερικού" είχαν 905 πολιτικοί κρατούμενοι του στρατοπέδου Λακί (Λέρος), που υπέγραψαν κείμενο υπέρ της 12ης Ολομέλειας.

Με τη θετική έκβαση της 12ης Ολομέλειας δημιουργήθηκαν παράνομες Κομματικές Οργανώσεις, επανεκδόθηκε ο παράνομος "Ριζοσπάστης".

Στη συνέχεια, στις 15 Σεπτέμβρη του 1968, ιδρύθηκε η ΚΝΕ, η οποία βοήθησε ιδιαίτερα στη συμμετοχή των πιο πρωτοποριακών τμημάτων της νεολαίας στον αγώνα.

Αποδείχθηκε ότι για να προχωρήσει το κίνημα μπροστά, από τη μία χρειαζόταν λαϊκός ηρωισμός και από την άλλη όξυνση της ιδεολογικοπολιτικής διαπάλης, ήττα των απόψεων του συμβιβασμού και γενικότερα της ηττοπάθειας που καλλιεργούσαν στο λαό διάφορες πλευρές.

Στιγμιότυπα της αντιδικτατορικής πάλης

Αμέσως μετά το πραξικόπημα ιδρύθηκε το Πανελλήνιο Αντιδικτατορικό Μέτωπο (ΠΑΜ) και το ΠΑΜ Νέων. Αργότερα, με πρωτοβουλία του ΚΚΕ και της ΚΝΕ, ιδρύονται σταδιακά οι αντιδικτατορικές οργανώσεις: Ενιαία Συνδικαλιστική Αντιδικτατορική Κίνηση (ΕΣΑΚ), η Αντιδικτατορική Φοιτητική Ένωση Ελλάδας (Αντι-ΕΦΕΕ) και η Μαθητική Οργάνωση Δημοκρατικής Νεολαίας Ελλάδας (ΜΟΔΝΕ).

Στο μεταξύ, από τις αρχές του ’68 σημειώνονται οι πρώτες εργατικές κινητοποιήσεις με οικονομικά αιτήματα, ενώ στα τέλη του 1971 σε συνθήκες διεθνούς καπιταλιστικής κρίσης (της λεγόμενης "πετρελαϊκής"), ο αντιδικτατορικός αγώνας αρχίζει ν' απλώνεται. Το 1973 υπάρχουν πιο σημαντικές αντιδράσεις απ’ την εργατική τάξη, διεκδικήσεις για συνδικαλιστικές ελευθερίες, συλλαλητήρια των αγροτών, ενώ κινητοποιήσεις διοργανώνουν και οι φοιτητές. Το Φλεβάρη, οι φοιτητές καταλαμβάνουν τη Νομική για δύο μέρες. Το ίδιο έγινε και τον Μάρτη του 1973.

Ως επιστέγασμα και κορύφωση όλης της προηγούμενης αγωνιστικής πορείας του λαού και της νεολαίας το Νοέμβρη του ‘73 πραγματοποιείται ο ξεσηκωμός του Πολυτεχνείου.

Η κατάσταση που διαμορφώθηκε στην Ελλάδα κατά το καλοκαίρι του 1974, ιδιαίτερα μετά την εισβολή σε δύο φάσεις των τουρκικών στρατευμάτων στην Κύπρο, έδειχνε ότι η κυβέρνηση της δικτατορίας δεν μπορούσε πια να σταθεί, και έτσι παρέδωσε τη διακυβέρνηση. Με την κατάρρευση της δικτατορίας το ΚΚΕ επέβαλε ντε φάκτο τη νόμιμη δράση του, ύστερα από 27 χρόνια συνεχόμενης παρανομίας, ανοίγοντας μια νέα περίοδο στην πολυκύμαντη Ιστορία του.

Κανένας αντιλαϊκός μηχανισμός δεν είναι ανίκητος!

Αναμφίβολα η δράση του ΚΚΕ κατά τη δικτατορία, η συμβολή του στην ανάπτυξη του εργατικού - λαϊκού κινήματος άφησε σημαντική παρακαταθήκη για την μετέπειτα πορεία της λαϊκής πάλης, για τις νεότερες γενιές αγωνιστών.

Επιβεβαιώθηκε η ανάγκη να υπάρχει Κομμουνιστικό Κόμμα, "Κόμμα παντός καιρού" που παλεύει κάτω από οποιεσδήποτε συνθήκες, με γερές οργανώσεις, πρώτα απ’ όλα στην εργατική τάξη, ισχυρό, με αταλάντευτη πάλη ενάντια στην αστική τάξη και κανέναν συμβιβασμό με τον οπορτουνισμό. Η ύπαρξη του είναι απαραίτητος όρος για την ανασύνταξη του εργατικού κινήματος. Η Λαϊκή αντικαπιταλιστική αντιμονοπωλιακή Συμμαχία, που έχει στόχο την εργατική εξουσία, μπορεί να τα βάλει και να νικήσει κάθε αντιλαϊκό μηχανισμό, όσο και αν αυτός φαίνεται παντοδύναμος ή αιώνιος.

ΠΑΡΑΠΟΜΠΗ:

  1. Ριζοσπάστης, 23 Ιούνη 1976, σ. 3

* 23/07/2014 - 10:23

10 σχόλια:

  1. ...Φήμες για πραξικόπημα υπήρχαν. Αρκετά πριν την 21η Απρίλη. Κι όμως: Τη μέρα που έγινε το πραξικόπημα, η “Αυγή”, η εφημερίδα της ΕΔΑ, στην οποία κυριαρχούσαν οι οπορτουνιστικές δυνάμεις που επεδίωκαν τη διάλυση του ΚΚΕ, τυπωνόταν, με τίτλο στο κύριο άρθρο της “Γιατί δε θα γίνει δικτατορία”. Γενικότερα, η ΕΔΑ προσανατολιζόταν στις εκλογές που ...θα γίνονταν τον Μάη.

    Στην πραγματικότητα η ηγεσία του ΚΚΕ, πρώτα απ' όλα το κλιμάκιο της ΚΕ στο εσωτερικό, καθώς και η ηγεσία της ΕΔΑ, πιάστηκαν απροετοίμαστες. Έτσι, μετά το πραξικόπημα ουσιαστικά δεν υπήρξε οργανωμένη αντίδραση -μόνο μερικές αυθόρμητες- ενώ και χιλιάδες αγωνιστές πιάστηκαν από την ασφάλεια σε μία νύχτα......Το ΚΚΕ ήταν παράνομο απο το 1925 με πρόγραμμα την θεωρία των ...σταδίων.... απο το 1935... με εξαίρεση την περίοδο ...53 55.... χωρίς ΚΝΕ απο το 1943 και χωρίς ΚΟ απο το 1958. ΠΑΝΑΓΙΩΤΗΣ

    ΑπάντησηΔιαγραφή
  2. Το επίπεδο του εργατικού κινήματος καθώς και η κατάσταση στο ΚΚΕ το 1967 -σε συνδυασμό με το κλίμα τρομοκρατίας που επέβαλε η χούντα- ουσιαστικά καθόρισαν και το επίπεδο της πάλης που θα ακολουθούσε κατά τα πρώτα χρόνια, που πράγματι ήταν κατώτερο των περιστάσεων. Όσον αφορά τις οργανώσεις του ΚΚΕ - ΚΚΕ, η ευθυγράμμιση της πολιτικής του Κόμματος στην 6η πλατιά Ολομέλεια της ΚΕ του ΚΚΕ (1956) με τη δεξιά οπορτουνιστική στροφή του 20ου Συνεδρίου του ΚΚΣΕ οδήγησε ανάμεσα σε άλλα και στη διάλυση των κομματικών οργανώσεων στην Ελλάδα με απόφαση της 8ης Ολομέλειας της ΚΕ του ΚΚΕ (1958) και την ένταξη των κομματικών μελών στην ΕΔΑ. ΠΑΝΑΓΙΩΤΗΣ

    ΑπάντησηΔιαγραφή
  3. Καθοριστικής σημασίας για το ΚΚΕ ήταν η 12η Ολομέλεια της ΚΕ του ΚΚΕ, τον Φλεβάρη του ’68. Τότε, η κρίση στο Κόμμα εκδηλώθηκε ανοιχτά και κορυφώθηκε με τη σύγκρουση δυο γραμμών. Η μία γραμμή, αυτή που επικράτησε, τασσόταν υπέρ της ύπαρξης ενός κομμουνιστικού κόμματος, με τις αρχές οργάνωσης και λειτουργίας ενός επαναστατικού εργατικού κόμματος νέου τύπου ενώ η άλλη, που ηττήθηκε, εκπροσωπούσε την αναθεώρηση των αρχών του μαρξισμού - λενινισμού, τη διάλυση στην ουσία του ΚΚΕ.

    Σημαντική συμβολή στην πάλη κατά του αναθεωρητισμού, που εκπροσωπούταν από το "ΚΚΕ εσωτερικού" είχαν 905 πολιτικοί κρατούμενοι του στρατοπέδου Λακί (Λέρος), που υπέγραψαν κείμενο υπέρ της 12ης Ολομέλειας.

    Με τη θετική έκβαση της 12ης Ολομέλειας δημιουργήθηκαν παράνομες Κομματικές Οργανώσεις, επανεκδόθηκε ο παράνομος "Ριζοσπάστης".

    Στη συνέχεια, στις 15 Σεπτέμβρη του 1968, ιδρύθηκε η ΚΝΕ, η οποία βοήθησε ιδιαίτερα στη συμμετοχή των πιο πρωτοποριακών τμημάτων της νεολαίας στον αγώνα.

    Αποδείχθηκε ότι για να προχωρήσει το κίνημα μπροστά, από τη μία χρειαζόταν λαϊκός ηρωισμός και από την άλλη όξυνση της ιδεολογικοπολιτικής διαπάλης, ήττα των απόψεων του συμβιβασμού και γενικότερα της ηττοπάθειας που καλλιεργούσαν στο λαό διάφορες πλευρές........ Τιμούμε όλους τους συντρόφους που στάθηκαν όρθιοι στην Ανοιχτή βία και καταστολή του αστικού κράτους για δεκαετίες και ταυτόχρονα αντιμετώπισαν την οπορτουνιστική λαίλαπα κρατώντας όρθιο το Κ.Κ έφτιαξαν ξανά την ΚΝΕ και τις Κ.Ο αδυνατώντας σε εκείνες τις συνθήκες να έρθουν σε πλήρη ρήξη με τον οπορτουνισμό διορθώνοντας το πρόγραμμα του Κόμματος. Τους κράτησε όρθιους ο ηρωικός ταξικός αγώνας του λαού 1942 1949 με τον ΖΑΧΑΡΙΑΔΗ. ΑΘΑΝΑΤΟΙ. ΠΑΝΑΓΙΩΤΗΣ

    ΑπάντησηΔιαγραφή
  4. Κανένας αντιλαϊκός μηχανισμός δεν είναι ανίκητος!

    Αναμφίβολα η δράση του ΚΚΕ κατά τη δικτατορία, η συμβολή του στην ανάπτυξη του εργατικού - λαϊκού κινήματος άφησε σημαντική παρακαταθήκη για την μετέπειτα πορεία της λαϊκής πάλης, για τις νεότερες γενιές αγωνιστών.

    Επιβεβαιώθηκε η ανάγκη να υπάρχει Κομμουνιστικό Κόμμα, "Κόμμα παντός καιρού" που παλεύει κάτω από οποιεσδήποτε συνθήκες, με γερές οργανώσεις, πρώτα απ’ όλα στην εργατική τάξη, ισχυρό, με αταλάντευτη πάλη ενάντια στην αστική τάξη και κανέναν συμβιβασμό με τον οπορτουνισμό. Η ύπαρξη του είναι απαραίτητος όρος για την ανασύνταξη του εργατικού κινήματος. Η Λαϊκή αντικαπιταλιστική αντιμονοπωλιακή Συμμαχία, που έχει στόχο την εργατική εξουσία, μπορεί να τα βάλει και να νικήσει κάθε αντιλαϊκό μηχανισμό, όσο και αν αυτός φαίνεται παντοδύναμος ή αιώνιος....... Αν είχαμε αυτή την γραμμή ακόμα και αν δεν είχαμε ανατρέψει τον καπιταλισμό θα μπαίναμε με πολύ καλύτερους όρους μετά του 1974 χωρίς να δημιουργήσουμε καινούργιες γενιές με κοινοβουλευτικές αυταπάτες που τις πληρώσαμε ακριβά. ΠΑΝΑΓΙΩΤΗΣ

    ΑπάντησηΔιαγραφή
  5. https://www.imerodromos.gr/21i-aprilioy-choynta-katharmaton-ilithion-kai-lamogion/ Ο Φασισμός δεν είναι νόθο παιδί του καπιταλισμού η κάποιο ...ατύχημα. Είναι ένα απο τα γνήσια παιδιά της καπιταλιστικής ιδιοκτησίας στα μέσα παραγωγής που το χρησιμοποιεί σε ρόλο Μαστίγιο εναλλακτικά με το καρότο τα οπορτουνιστικά φούμαρα. Με το Φασισμό τελειώνεις με την κοινωνικοποίηση των μέσων παραγωγής με ξήλωμα του καπιταλιστικού κέρδους και δικτατορία του προλεταριάτου μέσα απο την κοινωνική συμμαχία. Είναι μονόδρομος. ΠΑΝΑΓΙΩΤΗΣ

    ΑπάντησηΔιαγραφή
  6. https://www.imerodromos.gr/thrasydeila-choynto-anthropakia-o-pattakos-gia-ta-vasanistiria-epi-choyntas/ Το 1943 προσχώρησε στον ΕΔΕΣ οργάνωση γέφυρα με τα τάγματα. Το 1946 1949 πολέμησε με τους Μοναρχοφασίστες ενάντια στον ΔΣΕ. Στην Ιμπεριαλιστική επέμβαση στην Κορέα 1950 53 πήρε μέρος. Τον Σεπτέμβρη του 1944 η Πρέβεζα μετά απο πολυήμερη μάχη με τους Γερμανούς και τον ΕΔΕΣ ο ΕΛΑΣ απελευθέρωσε την πόλη. Με τον λαό να πανηγυρίζει στους δρόμους ήρθε η εντολή να αποχωρήσει ο ΕΛΑΣ και να την παραδώσει στον ΕΔΕΣ λόγω Καζέρτας. Ορμησαν και έσφαξαν τον λαό στην Παργινόσκαλα και στο Γυμνάσιο της Πόλης. ΠΑΝΑΓΙΩΤΗΣ

    ΑπάντησηΔιαγραφή
  7. 21η Απρίλη σήμερα και εγω θα θυμηθώ αυτό:
    1 Τον Λεωνίδα Κύρκο που κάπου εκει στο '73 καλούσε τον κόσμο να συμμετάσχει στην "Δημοκρατία" με τανκς, αυτη του Μαρκεζίνη.

    2 Α’ Γραμματέας της ΚΕ του ΚΚΕ, Χαρίλαος Φλωράκης, από το Λονδίνο όπου βρισκόταν, τόνισε σχετικά σε συνέντευξη Τύπου:
    «Την πολιτική δράση το ΚΚΕ δεν την εξαρτά από το αν θα το αναγνωρίσει ο Μαρκεζίνης ή το Σύνταγμα. Άλλωστε, μέχρι σήμερα από την ίδρυσή του ουσιαστικά ποτέ δεν ήταν νόμιμο το ΚΚΕ… Και αν ακόμα υποθέσουμε, πράγμα που είναι απίθανο, ο Μαρκεζίνης να καταφέρει αν το θέλει να το νομιμοποιήσει, εμείς αυτήν την ευκαιρία θα την αξιοποιήσουμε για να δράσουμε πολιτικά. Δεν πρέπει να συνδέεται το ζήτημα των εκλογών με το ζήτημα του ΚΚΕ. Γενικά το ζήτημα των εκλογών είναι ζήτημα τακτικής και όχι στρατηγικής του Κόμματος. Και η θέση κάθε φορά του Κόμματος στο ζήτημα των εκλογών εξαρτάται από μια σειρά παράγοντες. Συγκεκριμένα, ξεκινάμε από την ατράνταχτη πεποίθηση ότι οι εκλογές αυτές δεν προσφέρουν απολύτως τίποτα. Το μόνο που μπορούν να προσφέρουν είναι να εξαπατήσουν τον κόσμο ότι τάχα έχουμε δημοκρατία στην Ελλάδα, να σπείρουν τη σύγχυση.»

    ΔΣΕ

    ΑπάντησηΔιαγραφή
  8. Ο λογος υπαρξης αυτης της μπαντας ειναι οτι η black metal σκηνη εχει κατακληστει απο φασιστες.

    Πρεπει να υπαρξει αντιλογος.

    Νατος. Εχει μεσα αποσπασματα απο τον λογο του Αρη (ηθοποιος), Ζαχαριαδη (αυθεντικος), Μπελογιαννης (ηθοποιος) και κραυγες βασανισμενων δεξιων που τους επιβαλεται 24ωρη ακροαση σε Mp3 του κομμουνιστικου μανιφεστου (γιατι ως γνωστον δυσκολευονται στο διαβασμα) σε εξοχικο στο Γιακουτσκ.

    https://youtu.be/wZMFszMrocI

    ΔΣΕ

    ΑπάντησηΔιαγραφή
    Απαντήσεις
    1. Αυτοί ήταν οι προδότες του εσωτερικού... Τους Ιδεολογικούς τους απογόνους τους βλέπουμε σήμερα με διάφορα ονόματα... Το όλον ...πασόκ... ΠΑΝΑΓΙΩΤΗΣ

      Διαγραφή
  9. Ο σ.Χαρίλαος κράτησε το κόμμα όρθιο σε πολύ δύσκολη εποχή απο το 1972 μέχρι το 1991. Τον ήθελαν μαζί τους τα ...λουλούδια.... του οπορτουνισμού αλλά δεν τους βγήκε. Μπολσεβίκος με τα όλα του μέχρι το τέλος. Το 90 91 βράχος ακλόνητος με τους ΑΛΗΤΕΣ να τον αποκαλούν ...δεινόσαυρο.... Δεν τον ξεχνάω ποτέ. ΠΑΝΑΓΙΩΤΗΣ

    ΑπάντησηΔιαγραφή

Tα σχόλια στο μπλοκ πρέπει να συνοδεύονται από ένα ψευδώνυμο, ενσωματωμένο στην αρχή ή το τέλος του κειμένου