7/9/1947 Αη Στράτης, το στρατόπεδο 4.500 εξορίστων

Πήραμε σήμερα την ανταπόκριση που δημοσιεύουμε παρακάτω από τον Αη-Στράτη. Ταχυδρομήθηκε στις 12 Αυγούστου και μόλις σήμερα (ύστερα από 25 ολόκληρες μέρες) έφτασε στα χέρια μας!

Ενας μήνας κλείνει σήμερα από την ημέρα που η πολιτεία των 7 τυράννων (σημ: η «επτακέφαλη» κυβέρνηση που σχηματίστηκε τον Γενάρη του 1947 από επτά πολιτικούς αρχηγούς και επικεφαλής τον τραπεζίτη Δημ. Μάξιμο) οδήγησε στο δρόμο της εξορίας τον ανθό του λαού.

Ενα μήνα βρισκόμαστε καθηλωμένοι στον έρημο τούτο βράχο, ανάμεσα από δυο κάβους και δυο πλαγιές που προβάλλουν καταμεσίς στο πέλαγος σαν δυο λαβίδες που σφίγγουν ασφυκτικά έναν ολόκληρο πληθυσμό 4.500 ανθρώπων. Είναι το στρατόπεδο του Αη Στράτη, ο τόπος του μαρτυρίου, όπου αργά εξοντώνονται οι πολιτικοί εξόριστοι. Η θάλασσα απλώνει μπροστά μας την απεραντοσύνη της, το ξερονήσι πίσω μας τις φαλακρές πλαγιές του, τη γύμνια και τη στειρότητα του με μοναδική ανάπαυλα τις ανάριες αστιβιές και βελανιδιές. Μα τα στόμια και τα νώτα είναι φραγμένα με σινικά τείχη: Περιπολικά ολόγυρα στο νησί, απανωτά φυλάκια στις πλαγιές και τα φαράγγια στομώνουν την αναπνοή, κόβουν το νήμα της επικοινωνίας με τον έξω κόσμο. Ενας μήνας χρειάσθηκε για να πάρουμε ένα μήνυμα απ' τους δικούς μας κι άλλος τόσος καιρός για να τους πληροφορήσουμε κι εμείς που βρισκόμαστε. Κι όμως ήταν τόσο εύκολο να χε ιδρυθεί εδώ ένα ταχυδρομικό γραφείο που θα εξυπηρετούσε τόσον κόσμο. Αλλά είμαστε δεσμώτες.

Το νησί δεν προσφέρει ούτε την επίπεδη επιφάνεια που χρειάζεται για τη στρατοπέδευσή μας. Αγωνιζόμαστε να βρούμε μια κατάλληλη λουρίδα γης να στήσουμε τα τσαντήρια μας - όλα τα απορρίμματα των στρατοπέδων του πολέμου, ξεσχισμένες, ξεφτισμένες, τριμμένες σκηνές με σάπια σχοινιά, υπολείμματα της Ελ Ντάμπα. Τεντώνουμε τα τσαντήρια κοντά στο ρέμμα, όπου νωπές είναι ακόμα οι κατεβασιές της περυσινής πλημμύρας. Σαν φουσκώσει το ρέμμα στη βαρυχειμωνιά, όλα τούτα τα καλυβάκια που στήθηκαν με τόσο μόχθο κάτω από το λιοπύρι, πάνω στη φλογισμένη άμμο, όλα τούτα, πύργοι από τραπουλόχαρτα, μαζί με την ανθρωπομυρμηγκιά θ' ανεμοδέρνονται μεσ' την καρδιά του χειμώνα από τους καταρράκτες τ' ουρανού. Χθες ένα σύννεφο πέρασε απειλητικά πάνω μας και μια ψιχάλα που έπεσε έκανε το μελίσσι των ανθρώπων ν' αναρριγήσει στον οραματισμό της χειμωνιάτικης καταδρομής. Ωρες - ώρες καιγόμαστε απ' τη φλόγωση τ' ουρανού και της άμμου και τη νύχτα νοιώθουμε την τρεμούλα της ψύχρας που κατεβάζει η χαράδρα. Αληθινοί ερημίτες, ασκητές της στέρησης, ξεσπιτωμένοι, πεινασμένοι, αποκλεισμένοι.

Αδιαχώρητο, ασφυξία, πολιορκία από παντού είναι η πρώτη και τραγική φάση της δοκιμασίας μας. Η ζωή μας είναι αβίωτη μέσα στο δόκανο αυτού του θανάσιμου αποκλεισμού. Νερό τρεχούμενο δεν υπάρχει. Μόνο λίγα πηγάδια για να ποτίζονται οι κήποι. Αλλά κι απ' αυτά τα περισσότερα δεν έχουν κουβάδες και σχοινιά. Εμείς φυσικά δεν μπορούσαμε να φαντασθούμε πως θα έπρεπε να πάρουμε μαζί μας και κουβάδες. Στο χωριό δεν βρίσκεται ούτε κουβάς, ούτε στάμνα, ούτε κανένα μεγαλύτερο μετάλλινο κουτί που να μπορεί να χρησιμεύσει για δοχείο. Ετσι οι Μακεδόνες που ήρθαν πριν από μας παράγγειλαν κι έφεραν απ' τη Μακεδονία μερικές στάμνες και μ' αυτές εξυπηρετούμαστε κι εμείς.

Το μεγάλο όμως κακό είναι η έλλειψη αποχωρητηρίων. Κι είναι τόσο οι γέροι (125), τα μικρά παιδιά, οι φυματικοί (50) κι οι ανάπηροι (50) που δύσκολα μπορούν να περπατήσουν μακρυά. Κι έτσι η βρώμα κι η δυσωδία καταντάει ανυπόφορη. Μετά τα κρούσματα του τύφου που παρουσιάσθηκαν βρισκόμαστε κάτω από την αδιάκοπη απειλή της φοβερής αρρώστειας. Εχουμε γιατρούς ανάμεσα μας, αλλά τι να σου κάνουν κι αυτοί όταν ίχνος φαρμάκου δεν υπάρχει.

Και οι οργανισμοί όσο πάει κι εξαντλούνται από τον υποσιτισμό. Το συσσίτιο μας είναι 12 δράμια μακαρόνια κι άλλα τόσα δράμια φασόλια με 4 δράμια λάδι κι ό,τι άλλο στείλουν οι δικοί μας. Και καλά τώρα το καλοκαιράκι που το μοναδικό καΐκι που επιτρέπεται να προσεγγίζει το νησί, μπορεί και ταξιδεύει. Οταν σε λίγο χειμωνιάσει κι αρχίσουν οι φουσκοθαλασσιές κινδυνεύουμε ν' αποκλειστούμε ολότελα και να πεθάνουμε όλοι από την πείνα (...)

Είναι απλησίαστο το ερημονήσι από τα πλοία της γραμμής και τα καΐκια το χειμώνα. Και το νησί στείρο, γυμνό από κάθε βλάστηση στα 95%. Ενας μήνας χρειάζεται για να πάρεις ένα γράμμα, διπλάσιος χρόνος για να εξοφλήσεις μια επιταγή. Στη Λήμνο λιμνάζουν κατά εκατοντάδες από βδομάδες τώρα τα μηνύματα και τα βοηθήματα των δικών μας. Είναι ακόμη καλοκαίρι και σώζονται μερικές προμήθειες της ομάδας (...)

* * *

Η παραπάνω επιστολή που δημοσίευσε ο «Ριζοσπάστης» στις 5 Σεπτέμβρη 1947 ήταν μια περιγραφή - γραμμένη από πρώτο χέρι - των δύσκολων συνθηκών διαβίωσης των εξόριστων του Αη Στράτη και ταυτόχρονα ένα «σήμα κινδύνου», μια έκκληση αλληλεγγύης και συμπαράστασης για την απελευθέρωσή τους.

Απ' τον Αη Στράτη «πέρασαν» πολλές χιλιάδες πολιτικοί εξόριστοι σ' όλη τη διάρκεια που το μικρό αυτό νησί χρησιμοποιήθηκε από το αστικό κράτος ως τόπος εξορίας. Οι πρώτοι εξόριστοι έφτασαν στον Αη Στράτη το 1929 και οι τελευταίοι λίγο πριν διαλυθεί το στρατόπεδο, δηλαδή στις 24 Ιούλη 1962.

Το νησί επιλέχθηκε ως τόπος μαρτυρίου γιατί βρισκόταν σε μεγάλη απόσταση απ' τα γύρω νησιά, τη Λήμνο και τη Λέσβο, και γιατί δεν είχε τη στοιχειώδη υποδομή για να ζήσουν άνθρωποι εκεί.

Δεκάδες ήταν οι κομμουνιστές που πέθαναν στον Αη Στράτη στα χρόνια της Κατοχής, παραδομένοι από το καθεστώς της 4ης Αυγούστου στις αρχές κατοχής. 37 απ' τους νεκρούς του Αη Στράτη πέθαναν από την πείνα αρνούμενοι να υπογράψουν δήλωση μετανοίας.

Ωστόσο, παρά τις κακουχίες, οι εξόριστοι δεν άργησαν να οργανωθούν. Δημιούργησαν Ομάδα Συμβίωσης, Σχολή Δημοσιογραφίας (1950-1951), εξέδιδαν χειρόγραφες εφημερίδες, ανέβασαν θεατρικές παραστάσεις κ.ά.

Βλ. περισσότερα:

- Δοκίμιο Ιστορίας του ΚΚΕ 1939-1949, τόμ. Β1 και Β2, εκδ. «Σύγχρονη Εποχή», Αθήνα, 2018, σελ. 219-220 και 243 αντίστοιχα.

- Δημήτρης Σέρβος, «Παράνομες χειρόγραφες εφημερίδες απ' τις φυλακές και τις εξορίες», εκδ. «Σύγχρονη Εποχή», Αθήνα, 2003, σελ. 131-136.

- Γιώργης Καζάκος, «Αη-Στράτης», εκδ. «Σύγχρονη Εποχή», Αθήνα, 2013.