Η πρώτη «Δίκη της Μόσχας»

Στις 19 Αυγούστου 1936 ξεκίνησε η πρώτη ανοιχτή δίκη της Μόσχας για την υπόθεση του ενωμένου αντισοβιετικού κέντρου τροτσκιστών-Ζινόβιεφ.

Η εκδίκαση της υπόθεσης έλαβε χώρα στην αίθουσα "Οκτωβρης' του Σώματος των Συνδικάτων στη Μόσχα μπροστά από το στρατιωτικό κολλέγιο του Ανωτάτου Δικαστηρίου της ΕΣΣΔ για 6 ημέρες. Ο Ζινόβιεφ και ο Κάμενεφ μεταφέρθηκαν στη Μόσχα από τους χώρους κράτησής τους.

Μαζί τους στο εδώλιο ήταν δεκατέσσερις συνεργοί τους, μεταξύ των οποίων ήταν οι: Ivan Smirnov, Sergei Mrachkovsky και Ephraim Dreitzer, πρώην αρχηγοί της φρουράς του Τρότσκι, Γκριγκόρι Εβντοκίμοφ - γραμματέας του Ζινόβιεφ, ο χρήσιμος Ίβαν Μπακάγιεφ. πέντε τροτσκιστές τρομοκράτες απεσταλμένοι: ο Fritz David, ο Nathan Lurie, ο Moses Lurie, ο Konon Berman-Yurin, η Valentina Olberg και άλλοι.

Ο Βασίλι Βασίλιεβιτς Ούλριχ, ένας έμπειρος στρατιωτικός δικηγόρος της 1ης βαθμίδας, ο οποίος είχε προηγουμένως διεξαγάγει περισσότερες από μία δίκες εναντίον των εχθρών του σοβιετικού λαού, προήδρευσε της δίκης.

Εισαγγελέας στη δίκη ήταν ο Aντρέι Γιανουάριεβιτς Βισνίσκι, ο εισαγγελέας της ΕΣΣΔ, ο οποίος είχε άριστη νομική εκπαίδευση και εκτεταμένη εισαγγελική πρακτική εκείνη την εποχή.

Σε ανοιχτό δικαστήριο στις 19 Αυγούστου 1936, οι Γριγκόρι Ζινόβιεφ, Λεβ Κάμενεφ και οι συνεργοί τους κατηγορήθηκαν για τα ακόλουθα:

- οργάνωση ενός ενοποιημένου τρομοκρατικού κέντρου Τροτσκιστών-Ζινόβιεφ για τη διεξαγωγή των δολοφονιών των ηγετών της σοβιετικής κυβέρνησης και του ΠΚΚ(μπ).

- προετοιμασία και εφαρμογή την 1η Δεκεμβρίου 1934 μέσω της υπόγειας τρομοκρατικής ομάδας του Λένινγκραντ των Νικολάγιεφ-Κοτόλινοφ και άλλων της δολοφονίας του Σεργκέι Mιρόνοβιτς Kίροφ.

- την οργάνωση μιας σειράς τρομοκρατικών ομάδων που προετοίμασαν τη δολοφονία των Στάλιν, Βοροσίλοφ, Ζντάνοφ, Καγκάνοβιτς, Ορτζονικίντζε και άλλων.

Όλοι οι κατηγορούμενοι επιβεβαίωσαν τις κατηγορίες που τους απαγγέλθηκαν και ομολόγησαν τα εγκλήματα που είχαν διαπράξει.

Αυτή ήταν η πρώτη από τις λεγόμενες «Δίκες της Μόσχας». Φυσικά, η μεγάλη προσοχή του σοβιετικού και του παγκόσμιου κοινού τράβηξε τα φώτα πάνω της. Συμμετείχε σημαντικός αριθμός ξένων ειδικών, εκπρόσωποι κυβερνήσεων, κομμάτων και διπλωμάτες. Καθημερινά η πορεία της δίκης καλύπτονταν διεξοδικά στον παγκόσμιο και σοβιετικό Τύπο. Όλα αυτά επέβαλαν τεράστια ευθύνη για την προετοιμασία και τη διεξαγωγή της ίδιας της διαδικασίας, πίσω από την οποία βρισκόταν η εξουσία της σοβιετικής ηγεσίας και η σοσιαλιστική δικαιοσύνη.

Στο δικονομικό σκέλος, που είναι η λογική και νομική κατάληξη της έρευνας, όλα πήγαν πολύ σταθερά, αξιόπιστα και χωρίς καμία αμφιβολία. Ο Τύπος έγραφε πολλά για αυτό εκείνη την εποχή, οι ειδικοί μίλησαν και οι διπλωμάτες έβγαλαν συμπεράσματα, αν και τροτσκιστική και οποιαδήποτε άλλη αντισοβιετική συκοφαντία ξεχύθηκε σαν ορμητικό ρέμα εναντίον του δικαστηρίου και των σοβιετικών ηγετών.

Η διαδικασία σηματοδότησε την αποκάλυψη και την ήττα του τρομοκρατικού κέντρου Τροτσκι-Ζινόβιεφ ή, με άλλα λόγια, του πρώτου «κρίκου» του παράνομου συνωμοτικού μηχανισμού. Παράλληλα, η διαδικασία προχώρησε παραπέρα. Αποκαλύφθηκε ένα ευρύτερο και βαθύτερο σύστημα συνωμοσίας, στο οποίο συμμετείχαν όχι λιγότερο αξιοσέβαστοι άνθρωποι από τους τρομοκράτες που εμφανίστηκαν ενώπιον του δικαστηρίου.

Επιπλέον, είχε δημιουργηθεί μυστική διασύνδεση και στενή σχέση μεταξύ του Τρότσκι και των ηγετών της ναζιστικής Γερμανίας. Κατά την ανάκριση από τον εισαγγελέα Βισίνσκι του Γερμανού τροτσκιστή V. Olberg, που έστειλε στην Ένωση ο ίδιος ο Τρότσκι, διευκρινίστηκαν και αποσαφηνίστηκαν σημαντικότατα στοιχεία:

- Βισίνσκι. Η σύνδεση των Γερμανών τροτσκιστών με τη γερμανική αστυνομία - ήταν συστηματική;

Όλμπεργκ. Ναι, ήταν και έγινε με τη συγκατάθεση του Τρότσκι..

Βισίνσκι. Πώς ξέρετε ότι αυτό έγινε εν γνώσει του Τρότσκι;

Όλμπεργκ. Μία από αυτές τις γραμμές ήταν προσωπικά δική μου. Η σύνδεσή μου οργανώθηκε με την εγκριση του Τρότσκι.

Βισίνσκι. Με ποιον έχετε την προσωπική σας σχέση;

Όλμπεργκ. Με τη φασιστική μυστική αστυνομία.

Βισίνσκι. Μπορούμε λοιπόν να πούμε ότι εσείς οι ίδιοι αναγνωρίζετε τη σύνδεση με την Γκεστάπο.

Όλμπεργκ. Δεν το αρνούμαι. Το 1933 ξεκίνησε ένα οργανωμένο σύστημα επικοινωνίας μεταξύ των Γερμανών τροτσκιστών και της γερμανικής φασιστικής αστυνομίας.

Ο Nathan Lurie, ο απεσταλμένος του Τρότσκι, κατέθεσε στο δικαστήριο ότι πριν φύγει από τη Γερμανία, του δόθηκε εντολή να εργαστεί στη Σοβιετική Ένωση υπό την ηγεσία του Franz Weitz, ο οποίος έφτασε στην ΕΣΣΔ για λογαριασμό του Χίμλερ για να πραγματοποιήσει τρομοκρατικές ενέργειες.

Ωστόσο, η μαρτυρία του Κάμενεφ βύθισε και έφερε τους πάντες σε απελπιστική κατάσταση. Άφησε να του ξεφύγει κάτι για την παρουσία άλλων «κρίκων» στη μυστική συνωμοσία.

«Γνωρίζοντας ότι θα μπορούσαμε να αποτύχουμε, περιγράψαμε μια στενή ομάδα που θα συνέχιζε το τρομοκρατικό έργο. Ο Σοκόλνικοφ μας ανατέθηκε για αυτό. Μας φαινόταν ότι ο Serebryakov και ο Radek μπορούσαν να εκπληρώσουν με επιτυχία αυτόν τον ρόλο από την πλευρά των τροτσκιστών...

Το 1932, το 1933, το 1934 διατήρησα προσωπικά σχέσεις με τον Τόμσκι και τον Μπουχάριν, ρωτώντας για τις πολιτικές τους διαθέσεις. Μας συμπαθούσαν. Όταν ρώτησα τον Tόμσκι ποια ήταν η διάθεση του Ρίκοφ, απάντησε: « Σκέφτεται με τον ίδιο τρόπο όπως εγώ». Όταν ρώτησα τι πιστεύει ο Μπουχάριν, είπε: «Ο Μπουχάριν σκέφτεται το ίδιο με εμένα, αλλά ακολουθεί μια κάπως διαφορετική τακτική - δεν συμφωνεί με τη γνώμη του Κόμματος, επιδιώκει την τακτική ενίσχυσης της διείσδυσης του στο Κόμμα κερδίζοντας την προσωπική εμπιστοσύνη της ηγεσίας».

Με αυτό, ο Κάμενεφ έριξε σκιά στους άλλους ηγέτες του «μπλοκ των Δικαιωμάτων και των Τροτσκιστών» και έδωσε στους ανακριτές και τα δικαστικά όργανα το πρόσχημα να προχωρήσουν περαιτέρω στη διερεύνηση των συνωμοτικών δραστηριοτήτων τους. Ο Κάμενεφ το 1917 εξέδωσε σχέδιο για ένοπλη εξέγερση στην Κεντρική Επιτροπή του κόμματος. Τώρα βρέθηκε πάλι σε παρόμοια θέση σε σχέση με τους συνεργάτες του σε συνωμοτικές δραστηριότητες κατά του κόμματος και της σοβιετικής ηγεσίας.

Ο Ζινόβιεφ συμπεριφέρθηκε στο ίδιο πνεύμα. Και αυτό επίσης δεν προκαλεί έκπληξη. Άλλωστε, από το 1917 ήταν πραγματικός σύμμαχος του Κάμενεφ.

Κάποιοι από τους κατηγορούμενους άσκησαν έφεση για επιείκεια κατά τη διάρκεια της δίκης. Άλλοι ήξεραν τι τους περίμενε και αποδέχτηκαν τη μοίρα τους.

«Το πολιτικό βάρος και οι βιογραφίες του καθενός μας στο παρελθόν δεν είναι το ίδιο», είπε ο Ε. Ντράιτσερ, ο πρώην επικεφαλής της σωματοφυλακής του Τρότσκι, στην τελευταία του ομιλία. «Αλλά, έχοντας γίνει δολοφόνοι, όλοι είμαστε ίσοι εδώ. Σε κάθε περίπτωση, ανήκω σε αυτούς που δεν έχουν δικαίωμα να περιμένουν ή να ζητούν έλεος.

Ο Φριτς Ντέιβιντ στην τελευταία του ομιλία είπε: "Κατάρα στον Τρότσκι! Καταριέμαι αυτόν τον άνθρωπο που μου κατέστρεψε τη ζωή και με ώθησε σε ένα σοβαρό έγκλημα".

Τα γεγονότα που αποκαλύφθηκαν κατά τη διάρκεια της δίκης προκάλεσαν την οργή και την αγανάκτηση του σοβιετικού λαού. Ένα κύμα συγκεντρώσεων και συναντήσεων σάρωσε όλη τη χώρα, στις οποίες εκπρόσωποι διαφόρων εθνικοτήτων, επαγγελμάτων και διαφόρων πεποιθήσεων ζήτησαν τη θανατική ποινή για τους προδότες και τους δολοφόνους του Κίροφ.

Το βράδυ της 23ης Αυγούστου, το Ανώτατο Δικαστήριο καταδίκασε σε θάνατο τους Ζινόβιεφ, Κάμενεφ, Σμιρνόφ και άλλα μέλη του τρομοκρατικού μπλοκ Τροτσκιστών-Ζινόβιεφ για τρομοκρατικές δραστηριότητες και προδοσία. 

Евгений Иванов

19 августа 1936 года начался первый открытый московский процесс по делу объединенного троцкистско-зиновьевского антисоветского центра.

Слушание дела проходило в Октябрьском зале Дома Союзов в Москве перед военной коллегией Верховного суда СССР в течении 6 дней. Зиновьев и Каменев были доставлены в Москву из мест заключения. Вместе с ними на скамье подсудимых находились четырнадцать их сообщников, среди которых были: Иван Смирнов, Сергей Мрачковский и Эфраим Дрейцер, бывшие главари гвардии Троцкого, Григорий Евдокимов - секретарь Зиновьева, его сподручный Иван Бакаев; пятеро троцкистских эмиссаров-террористов: Фриц Давид, Натан Лурье, Моисей Лурье, Конон Берман-Юрин, Валентина Ольберг и другие.

Председательствовал на процессе Василий Васильевич Ульрих, опытный военюрист 1 ранга, который провел до этого не один судебный процесс над врагами советского народа.

Государственным обвинителем на суде выступал Прокурор СССР Андрей Януарьевич Вышинский, обладавший прекрасным юридическим образованием и большой к тому времени прокурорской практикой.

На открытом судебном заседании 19 августа 1936 года Г. Е. Зиновьеву, Л. Б. Каменеву и их сообщникам было предъявлено следующее обвинение:

- организация объединенного троцкистско-зиновьевского террористического центра для свершения убийств руководителей Советского правительства и ВКП(б);

- подготовка и осуществление 1 декабря 1934 года через ленинградскую подпольную террористическую группу Николаева-Котолынова и других злодейского убийства С. М. Кирова;

- организация ряда террористических групп, подготовлявших убийство т.т. Сталина, Ворошилова, Жданова, Кагановича, Орджоникидзе и других.

Все подсудимые подтвердили предъявленные им обвинения и признались в совершенных ими преступлениях.

Это был первый из так называемых "московских процессов". Естественно, к нему было приковано огромное внимание советской и мировой общественности. На нем присутствовало значительное число зарубежных экспертов, представителей правительств, партий и дипломатов. Ежедневно ход судебного процесса подробно освещался в мировой и советской прессе. Все это налагало огромную ответственность за подготовку и само проведение процесса, за которым стоял авторитет советского руководства и социалистического правосудия.

С процессуальной стороны, которая является логическим и юридическим завершением следствия, все шло весьма солидно, достоверно и не вызывало никаких сомнений. Об этом в то время очень много писала пресса, говорили эксперты и делали заключения дипломаты, хотя троцкистская и всякая другая антисоветская клевета лилась потоком в адрес суда и советских руководителей.

Процесс ознаменовал собой разоблачение и разгром троцкистско-зиновьевского террористического центра, или, говоря иным языком, первого "звена" нелегального заговорщического аппарата. Одновременно процесс пошел и дальше. Была вскрыта более широкая и глубокая система заговора, в котором принимали участие не менее солидные люди, чем представшие перед судом террористы.

Кроме того, была установлена тайная связь и близкие отношения Троцкого с главарями нацистской Германии. Во время допроса прокурором Вышинским немецкого троцкиста В. Ольберга, направленного в Союз самим Троцким, были выяснены весьма важные факты:

«- Вышинский. Связь германских троцкистов с германской полицией - это была система?

Ольберг. Да, это была система, и это было сделано с согласия Троцкого.

Вышинский. Откуда Вам известно, что это было с ведома Троцкого?

Ольберг. Одна из этих линий была лично моя. Моя связь была организована с санкции Троцкого.

Вышинский. Ваша личная связь с кем?

Ольберг. С фашистской тайной полицией.

Вышинский. Значит, можно сказать, что Вы сами признаете связь с гестапо.

Ольберг. Я этого не отрицаю. В 1933 году началась организованная система связи немецких троцкистов с немецкой фашистской полицией.»

Натан Лурье, эмиссар Троцкого, показал на суде, что перед отъездом из Германии он получил указание работать в Советском Союзе под руководством Франца Вайца, который прибыл в СССР по поручению Гиммлера для проведения террористических акций.

Однако показания Каменева повергли и поставили всех в отчаянное положение. Он проговорился о наличии других "звеньев" тайного заговора.

"Зная, что мы можем провалиться, мы наметили узкую группу, которая бы продолжала террористическую работу. Нами для этого был намечен Сокольников. Нам казалось, что со стороны троцкистов эту роль могли с успехом выполнить Серебряков и Радек ... В 1932, 1933, 1934 годах я лично поддерживал отношения с Томским и Бухариным, осведомляясь об их политических настроениях. Они нам сочувствовали. Когда я спросил у Томского, каково настроение у Рыкова, он ответил: "Рыков думает так же, как и я". На мой вопрос, что думает Бухарин, он сказал: "Бухарин думает то же, что я, но проводит несколько иную тактику - будучи не согласен с мнением партии, он ведет тактику усиленного внедрения партию и завоевывания личного доверия руководства".

Этим Каменев бросил тень на других лидеров "право-троцкистского блока", дал повод следствию и судебным органам идти дальше в деле расследования их заговорщической деятельности. Каменев в 1917 году выдал план вооруженного восстания ЦК партии. Сейчас он вновь оказался в подобном положении по отношению к своим единомышленникам по заговорщической деятельности против партии и советского руководства.

В таком же ключе вел себя и Зиновьев. И это тоже неудивительно. Ведь он с 1917 года был верным союзником Каменева.

Некоторые из подсудимых взывали на процессе к снисхождению. Другие знали, что их ожидает, и примирились со своей участью.

"Политический вес и биографии каждого из нас в прошлом не одинаковы, - сказал в последнем слове Э. Дрейцер, бывший начальник личной охраны Троцкого. - Но, став убийцами, мы все сравнялись здесь. Я, во всяком случае, принадлежу к тем, кто не вправе ни рассчитывать, ни просить о пощаде".

Фриц Давид в своем последнем слове сказал: "Я проклинаю Троцкого! Я проклинаю этого человека, который погубил мою жизнь и толкнул меня на тяжкое преступление".

Вскрытые на процессе факты породили гнев и возмущение советских людей. По стране прокатилась волна митингов и собраний, на которых представители различных национальностей, профессий и различных убеждений требовали смертного приговора изменникам и убийцам С. М. Кирова.

Вечером 23 августа военная коллегия Верховного суда приговорила Зиновьева, Каменева, Смирнова и других членов троцкистско-зиновьевского террористического блока к расстрелу за террористическую деятельность и измену.

Евгений Иванов