"Σκοτώσανε τον καπετάνιο"

                     Αδούλωτος απ' την αρχή έως το τέλος

«Όλα τα πλάνα της ανθρώπινης αντοχής, οι αγωνιστές τα ξεπερνάνε, όταν πιστεύουν και θέλουν. Δεν υπάρχουν άπαρτα φρούρια για τους κομμουνιστές!».

Μ' αυτή τη φράση πέρασε στην Ιστορία ένας από τους ξεχωριστούς αγωνιστές του επαναστατικού κινήματος, ο καπετάνιος Δημήτρης (Μήτσος) Τατάκης.
Δολοφονήθηκε τη νύχτα 9 προς 10 Γενάρη του 1949, στη Μακρόνησο, πριν καν συμπληρώσει τα 36 χρόνια του, έχοντας, όμως, διανύσει ιστορικά μια εξαιρετικά μεγάλη διαδρομή.
Συνειδητοποίησε την αναγκαιότητα της ταξικής πάλης, δημιούργησε ισχυρούς δεσμούς με τους ναυτεργάτες, κατέκτησε την εκτίμηση και την εμπιστοσύνη τους, αναδείχθηκε σε ηγετική μορφή. Ατσαλώθηκε στις δυσκολίες, στα βασανιστήρια, έφτασε μέχρι του σημείου να διαθέτει την ίδια του τη ζωή για το δίκιο της τάξης του, για τα κομμουνιστικά ιδανικά, για το κόμμα του, το ΚΚΕ.

Όρκος

Το όνομα του Τατάκη έγινε θρύλος, μέτρο για το μπόι των ανθρώπων, ποίημα.
«Απόψε στις σκηνές γονατιστοί
κοιτάζουμε προς στ' άδειο σου τσαντίρι
κι ανάβουν οι λαμπάδες της καρδιάς
στο άγνωστο που σ' έχουν κοιμητήρι.
Και στο λαό μας κάνουμε την προσευχή
Ν' αξιωθούμε τίμιο θάνατο
Και δίνουμε στη μνήμη σου τον όρκο
την πίστη σου να κάνουμε ένα λάβαρο».
(δημοσιεύθηκε το 1992 με υπογραφή Γ. Π. στον «Ριζοσπάστη»)

***

Ο Δημήτρης Τατάκης γεννήθηκε το 1913 στην Άνδρο. Μετά το σχολείο μπάρκαρε αρχικά σαν δόκιμος και στη συνέχεια σαν αξιωματικός καταστρώματος. Εκείνη την περίοδο, το ταξικό συνδικαλιστικό κίνημα μετρούσε ήδη πλούσια πείρα και αγώνες. Ο Β' Παγκόσμιος Πόλεμος τον βρήκε στο εξωτερικό, όπου μετείχε ενεργά στις προσπάθειες για την καλύτερη οργάνωση του αντιφασιστικού, εθνικοαπελευθερωτικού αγώνα, αλλά και την πιο αποτελεσματική οργάνωση της πάλης των ναυτεργατών στα καράβια. Αρχικά σαν στέλεχος της Ενωσης Ναυτίλων Αξιωματικών και μετά το 1943 σαν μέλος της Εκτελεστικής Επιτροπής της Ομοσπονδίας Ελληνικών Ναυτεργατικών Οργανώσεων (ΟΕNO).

«Κρατάτε τα πλοία εν κινήσει»

Πρωτοστάτησε στην υλοποίηση του συνθήματος της ΟΕΝΟ «τα πλοία εν κινήσει», προσφέρθηκε ως εθελοντής και είχε συμβολή στην οργάνωση της απόβασης στη Νορμανδία. Μαζί με τους άλλους συντρόφους έδωσαν τη μάχη και κατέκτησαν τη Συλλογική Σύμβαση Εργασίας που υπέγραψε η ΟΕΝΟ, η οποία προέβλεπε πολύ σημαντικές αλλαγές στις συνθήκες ζωής, δουλειάς, αμοιβής στα καράβια. Με το τέλος του πολέμου η ΟΕΝΟ βρέθηκε στο στόχαστρο της αστικής βίας και καταστολής, αφού, μεταξύ πολλών άλλων, θεωρούνταν υπεύθυνη από το εφοπλιστικό κεφάλαιο για το ότι, όπως έλεγαν, «το ελληνικόν πλοίον απώλεσε το μοναδικόν του πλεονέκτημα, το χαμηλόν κόστος εκμεταλλεύσεως, που του επέτρεπε να συναγωνίζεται επιτυχώς τας ξένας ναυτιλίας». Οι αγωνιστές της ΟΕΝΟ, εκείνοι που προσέφεραν τα πάντα στον εθνικοαπελευθερωτικό αγώνα, άρχισαν τώρα να φυλακίζονται, να βασανίζονται, να εξορίζονται και να στήνονται στο εκτελεστικό απόσπασμα.

Απεργία ναυτεργατών στο πλοίο «Θεοφάνης Λιβανός» στην Αυστραλία υπό την καθοδήγηση της ΟΕΝΟ το 1945

Το 1945 ο Τατάκης γύρισε στην Ελλάδα με το πλοίο «ΕΛΛΑΣ» για να απολυθεί άμεσα από τις αρχές με τη δικαιολογία ότι δήθεν είχε οργανώσει στάση στο καράβι! Στη συνέχεια, από τη στιγμή που απολύθηκε μέχρι και τη στιγμή που πιάστηκε, σε καθεστώς ημιπαρανομίας, θα αφιερωθεί με συνέπεια και με όλες του τις δυνάμεις στην υπόθεση της οργάνωσης του αγώνα των ναυτίλων αξιωματικών και γενικότερα όλων των ναυτεργατών.
Στις 8 Γενάρη του 1948 το ΚΚΕ τέθηκε και τυπικά εκτός νόμου, με το νόμο 509, ενώ η Ασφάλεια, στις 14 του ίδιου μήνα, έκανε επιδρομή στα γραφεία της ΟΕΝΟ, διαλύοντας ουσιαστικά την οργάνωση και απαγορεύοντας την έκδοση της εφημερίδας της, της «Ναυτεργατικής Φωνής». Πολλά κομματικά και συνδικαλιστικά στελέχη συνελήφθησαν. Δρομολογήθηκε η δίκη της ΟΕΝΟ.
Στο εδώλιο του έκτακτου Στρατοδικείου Αθηνών οδηγήθηκαν τελικά 36 κατηγορούμενοι. Για τους απόντες, γύρω στους 40 - μεταξύ αυτών και ο Τατάκης - η δίκη διαχωρίστηκε. Ολοι κατηγορούνταν πως επιδίωκαν την απόσπαση μέρους της ελληνικής επικράτειας σε όφελος τρίτης χώρας!

Οι συνδικαλιστές της ΟΕΝΟ στη δίκη

Όμως, οι Αμπατιέλος, Τιμογιαννάκης, Μπεκάκος, Κολιαράκης, Ορφανός και οι άλλοι σύντροφοι συγκατηγορούμενοι δεν πτοήθηκαν, δεν υπέκυψαν στην τρομοκρατία της έδρας του στρατοδίκη. Αντίθετα, μετέφεραν το αγωνιστικό ήθος του κομμουνιστή και στη δικαστική αίθουσα, μετατρέποντας το εδώλιο του κατηγορουμένου σε κατηγορητήριο κατά της αστικής εξουσίας, υπερασπίζοντας αταλάντευτα το δίκιο των ναυτεργατών και συνολικά της εργατικής τάξης.
Η δίκη - παρωδία κατέληξε με την καταδίκη 10 κομμουνιστών - στελεχών της ΟΕΝΟ σε θάνατο, 8 σε ισόβια και άλλες μικρότερες ποινές.
Την ίδια χρονιά, το 1948, ο Τατάκης πιάστηκε και στάλθηκε εξορία, αρχικά στην Ικαρία και από κει, στις 5 Νοέμβρη 1948, στάλθηκε στις Στρατιωτικές Φυλακές Αθηνών, την περιβόητη ΣΦΑ στο Μακρονήσι.
Με το που πάτησε το πόδι του στη ΣΦΑ δέχτηκε τον πρώτο, συνήθη, κύκλο βασανιστηρίων υποδοχής των νέων κρατουμένων. Ρίχτηκε στον κλωβό της απομόνωσης και μαζί με τους υπόλοιπους «αδήλωτους» συγκρατούμενούς του, πέρασε μια σειρά βασανιστηρίων, δίχως όμως να υποκύψει στη βία και στον εκβιασμό της δήλωσης.
Στις 14 Μάη 1949 μεταφέρθηκε στη Γενική Ασφάλεια της Αθήνας για ανάκριση. Σύντομα, όμως, οι ανακριτές - βασανιστές του αντιλήφθηκαν ότι επρόκειτο για «αμετανόητο» κομμουνιστή και ότι δεν επρόκειτο να λυγίσει μπροστά στην ανάκριση. Ετσι αποφάσισαν να τον στείλουν και πάλι στη Μακρόνησο για περαιτέρω ...«αναμόρφωση».

Τριάντα τρία μερόνυχτα

Οταν στις 8 του Ιούνη 1949 έφτασε ξανά στη ΣΦΑ, οι δεσμοφύλακες του επιφύλασσαν ένα ιδιαίτερο μαρτύριο, σχεδιασμένο να τον εξοντώσει, είτε ψυχικά είτε σωματικά: Την ορθοστασία μέχρι θανάτου!
Επρόκειτο για ένα ιδιότυπο και ταυτόχρονα διεστραμμένα απάνθρωπο βασανιστήριο: Ο κρατούμενος ριχνόταν αρχικά στη θάλασσα φορτωμένος με όλα τα πράγματα ως το λαιμό. Κατόπιν, και αφού μουσκευόταν μέχρι το μεδούλι, στηνόταν όρθιος, ακίνητος και αμίλητος, με δύο φρουρούς να τον επιτηρούν μέρα - νύχτα, μην επιτρέποντάς του να καθίσει ούτε στιγμή ή να μιλήσει με κανέναν. Μόνο κατά τη διάρκεια του φαγητού του επιτρεπόταν να καθίσει, και αυτό μόλις 5 λεπτά, αυστηρά, με το ρολόι.
Ταυτόχρονα με τη σωματική κόπωση, ο κρατούμενος έπρεπε να δέχεται βουβά και όλες τις προκλήσεις, τους εξευτελισμούς, τις ύβρεις των δεσμοφυλάκων - βασανιστών του.
Το όλο μαρτύριο λάμβανε χώρα πάνω σε έναν βράχο, στην παραλιακή ακτή της ΣΦΑ, μπροστά στις σκηνές των χιλιάδων κρατουμένων της Μακρονήσου. Και αυτό, γιατί το «σπάσιμο» του αγωνιστή έπρεπε να πραγματοποιηθεί σε κοινή θέα, «προς γνώσιν και συμμόρφωσιν» όλων. Κάθε ατομικό «σπάσιμο» στόχευε στο να αποτελέσει χτύπημα, να προκαλέσει ρήγμα στην αγωνιστική διάθεση και ηθικό του συνόλου.
Ο χρόνος περνούσε, αλλά ο «καπετάνιος» δε λύγιζε. Οι κρατούμενοι αντλούσαν κουράγιο και οι βασανιστές του Μακρονησιού έχαναν την υπομονή τους.
-- Βάζεις στοίχημα, Τατάκη, πως θα υπογράψεις δήλωση; τον ρώτησε ο βασανιστής Κοθράς μετά από μια βδομάδα μαρτυρίου.
-- Οχι, Κοθρά, του απαντάει. Δεν βάζω στοίχημα. Γιατί είσαι φτωχός και σε λυπάμαι, θα χάσεις το στοίχημα.
Και οι μέρες έρχονται και παρέρχονται η μία μετά την άλλη, οι πόνοι γίνονται αβάσταχτοι, οι παραισθήσεις μόνιμος σύντροφος, γύρω από τους αστραγάλους σχηματίζονται δακτύλιοι από αίμα. Ο Τατάκης τραβούσε πια για το 20ήμερο. Η ψυχή παλεύει με το σώμα, τους πόνους και την κόπωση του μαρτυρίου. 30ή, 31η, 32η, 33η μέρα. Η επίσημη γνώμη των γιατρών της ΣΦΑ ήταν πως κανείς δεν μπορούσε να υπερβεί εκ φύσεως τις 12-15 μέρες ενός τέτοιου μαρτυρίου. Και όμως, ο Τατάκης έμεινε όρθιος 33 ολόκληρες μέρες και νύχτες. Δεν έσπασε. Δεν υπέγραψε.
Οταν οι δήμιοί του τον ρώτησαν «γιατί το έκανες αυτό, Τατάκη;» εκείνος απάντησε:
«Το έκαμα για να αποδείξω πως όλα τα πλάνα της ανθρώπινης αντοχής, οι αγωνιστές τα ξεπερνάνε, όταν πιστεύουν και θέλουν. Δεν υπάρχουν άπαρτα φρούρια για τους κομμουνιστές!».
Αφού ο ταξικός εχθρός δεν κατάφερε να τον εξοντώσει ηθικά, ψυχικά και ιδεολογικά, έπρεπε να τον εξοντώσει βιολογικά. Ο «καπετάνιος» οδηγήθηκε στον κλωβό της απομόνωσης με άλλους 20 συντρόφους του. Εκεί, στις 9 Γενάρη 1949, οι αλφαμίτες επιχείρησαν σχεδιασμένη δολοφονική επίθεση, οπλισμένοι με μπαμπού, λοστούς και σίδερα. Και αφού βασάνισαν άγρια τον Τατάκη επί ώρες, τον άφησαν μισοπεθαμένο να τον αποτελειώσουν τα τραύματά του. Το ξημέρωμα τον βρήκε νεκρό.

Συγκέντρωση... ορθοστασίας

Μια πελώρια δρυς

«Η απουσία του Μήτσου (σ.σ. του Δ. Τατάκη) κράτησε τη βραδιά εκείνη αρκετή ώρα. Από μια σχισμή του αντίσκηνου, κοιτάζω προς το φυλάκιο και αφουγκράζομαι. Το ούρλιασμα των βασανιστών, σα να ξεχωρίζει μέσα από το βουνό, τον αγέρα και το βογκητό της θάλασσας, που ξέσπαγε στο βράχο της απομόνωσης.
Σε μια στιγμή φάνηκαν να κινούνται δύο σκιές από το φυλάκιο προς την απομόνωση. Οσο πλησιάζουν, ξεχωρίζουν καλύτερα. Ο Μήτσος μπροστά ξυπόλυτος, κρατούσε τη μέση του και δύσκολα περπατούσε. Από κοντά ο αλφαμίτης, που συνέχεια τον κτυπούσε με την κάννη του όπλου.
Μπήκαν στον κλωβό. Τώρα δε διακρίνω τίποτα. Ενας βόγκος σαν να 'ρχεται από πολύ βαθιά. Περασμένα μεσάνυχτα, ο βόγκος σβήνει σιγά - σιγά. Υστερα από λίγο ακούγονται ποδοβολητά προς το μέρος της σκηνής του.
Τον παίρνουν, ο Μήτσος ήταν νεκρός. Αφησε την τελευταία του πνοή με το ΟΧΙ στα χείλη, το ΟΧΙ που μας είχε απομείνει, το μοναδικό όπλο πάλης, ενάντια στην κτηνωδία και τις φρικαλεότητες του φασισμού. Υψώθηκε ο Τατάκης σαν μια πελώρια δρυς και σκέπασε το νησί μας.
Πρωί - πρωί κυκλοφορεί από στόμα σε στόμα: ΣΚΟΤΩΣΑΝΕ ΤΟΝ ΚΑΠΕΤΑΝΙΟ».
(Μαρτυρία του Γιάννη Παλαβού για τον Δημήτρη Τατάκη)

«Φάλαγγα» στην κορυφή. Ξυλογραφία του Γ. Φαρσακίδη