Συμπεράσματα από τη στρατηγική του ΚΚΕ τη δεκαετία του '40

Η εμπειρία του ΚΚΕ στην δεκαετία του 1940

Η 100ή επέτειος από την ίδρυση της ΚΔ βρίσκει το ΚΚΕ σε περίοδο που προχώρησε σ’ ένα νέο επίπεδο τη μελέτη της ιστορίας του για μια σημαντική χρονική περίοδο, από την ίδρυσή του έως την έναρξη της δεκαετίας του 1950. 

Αυτή η περίοδος περιλαμβάνει την κρίσιμη δεκαετία του 1940. Τη χαρακτηρίζουμε κρίσιμη, γιατί σ’ αυτήν την περίοδο εξελίχτηκε ο ιμπεριαλιστικός Β΄ Παγκόσμιος Πόλεμος και στο έδαφος της Ελλάδας, όπου το ΚΚΕ ηγήθηκε του πιο σημαντικού μέρους του ένοπλου αντιστασιακού - αντιφασιστικού - απελευθερωτικού από τα στρατεύματα κατοχής αγώνα μέσω

των Οργανώσεων του Εθνικού Απελευθερωτικού Μετώπου (ΕΑΜ), του Ελληνικού Λαϊκού Απελευθερωτικού Στρατού (ΕΛΑΣ), της Ενιαίας Πανελλαδικής Οργάνωσης Νέων (ΕΠΟΝ) στην Ελλάδα, αλλά και της Αντιφασιστικής Στρατιωτικής Οργάνωσης (ΑΣΟ) στη Μέση Ανατολή.

Κατά την εξέλιξη αυτού του αγώνα και ιδιαίτερα κατά την περίοδο της απελευθέρωσης, τον Οκτώβρη του 1944, στην Ελλάδα διαμορφώθηκαν συνθήκες επαναστατικής κατάστασης, δηλαδή συνθήκες κλονισμού της αστικής εξουσίας με γενικευμένη οικονομική, πολιτική κρίση, με αδυναμία στη λειτουργία των μηχανισμών καταστολής και των θεσμών διακυβέρνησης που διέθετε η αστική τάξη στην Ελλάδα κι επομένως στην ικανότητά της να χειραγωγεί την εργατική-λαϊκή πλειοψηφία.

Από την άλλη μεριά, το ΚΚΕ κατείχε σημαντική θέση κι επιρροή στις στρατιωτικές, πολιτικές, κοινωνικές οργανώσεις που κυριαρχούσαν στις απελευθερωμένες περιοχές, αλλά δεν κατόρθωσε να αξιοποιήσει αυτές τις συνθήκες για μια έγκαιρη, σωστά σχεδιασμένη αναμέτρηση με την αστική εξουσία, με δική του πρωτοβουλία και στόχο την απομόνωση της αστικής τάξης, των κομμάτων και των ξένων συμμάχων της, να παλέψει για την κατάληψη της εξουσίας. Με άλλα λόγια, δεν κατόρθωσε συνειδητά και σχεδιασμένα να εξελίξει τον ένοπλο απελευθερωτικό αγώνα σε σοσιαλιστική επανάσταση, γεγονός που στοίχισε στο ΚΚΕ και στις κοινωνικές δυνάμεις που εκπροσωπούσε –την εργατική τάξη, τη φτωχή αγροτιά και τη λαϊκή διανόηση– μια σκληρή πενταετία ένοπλης επίθεσης από την αστική τάξη και τους Αγγλοαμερικανούς συμμάχους της, έως ότου κατόρθωσαν να επαναθεμελιώσουν την αστική εξουσία.

Το ΚΚΕ μελέτησε την ιστορία του «κατάματα», χωρίς να φοβάται την αλήθεια, κατά την προτροπή του Λένιν. Κοινοποίησε τα συμπεράσματα όχι μόνο στα μέλη του, αλλά δημόσια, σήκωσε αυτοκριτικά το βάρος των λαθών στρατηγικής, του θεωρητικού τους υπόβαθρου, ενώ οι ηρωικές πράξεις και η αυτοθυσία του ΚΚΕ εκείνης της περιόδου αποδεικνύουν ότι δεν είχε πρόθεση υποταγής στον καπιταλισμό.

Καταλογίζουμε στο δικό μας Κόμμα, στη δική μας ηγεσία την πρώτη ευθύνη γιατί δεν κατορθώσαμε να συνειδητοποιήσουμε την ανάγκη να ξεμπερδεύουμε από αυταπάτες για πολιτικές συνεργασίες με τμήματα της αστικής τάξης που τα θεωρούσαμε δημοκρατικά, αντιφασιστικά, «φιλειρηνικά». 

Βεβαίως και είναι δική μας η ευθύνη γιατί προχωρήσαμε στις Συμφωνίες του Λιβάνου και της Καζέρτα για τη διαμόρφωση Κυβέρνησης Εθνικής Ενότητας και Εθνικού Στρατού, που ουσιαστικά υπέτασσε τις ένοπλες λαϊκές δυνάμεις στις αστικές βρετανοελληνικές δυνάμεις, ακύρωνε τα λαϊκά όργανα που είχαν διαμορφωθεί στις απελευθερωμένες περιοχές, άνοιγε το δρόμο πολιτικής ανασύνταξης της αστικής τάξης κι ανατροπής του συσχετισμού σε βάρος των εργατικών-λαϊκών δυνάμεων. Είναι δική μας ευθύνη γιατί αυτή η αυταπάτη οδήγησε τις εργατικές-λαϊκές δυνάμεις στη Μάχη της Αθήνας το Δεκέμβρη του 1944 από θέση άμυνας κι όχι επίθεσης, γιατί προχωρήσαμε στη Συμφωνία της Βάρκιζας, με την οποία παραδώσαμε τα όπλα του ΕΛΑΣ.

Το Κόμμα μας ήταν εγκλωβισμένο στη γραμμή της ονομαζόμενης Λαϊκής Δημοκρατίας, που από την άποψη των πολιτικών στόχων περιλάμβανε την κατάργηση της βασιλείας, τη σύγκληση Συντακτικής Συνέλευσης με όρους αστικής δημοκρατίας. Είχε μονόπλευρο μέτωπο απέναντι στις στρατιωτικές και άλλες οργανώσεις που είχαν συνεργαστεί με τις φασιστικές δυνάμεις κατοχής κι όχι και σ’ εκείνες τις οργανώσεις και πολιτικά κόμματα που βέβαια είχαν καταφέρει ν’ ανακάμψουν με τη σημαντική στρατιωτική ενίσχυση αρχικά του βρετανικού και στη συνέχεια του βορειοαμερικανικού ιμπεριαλισμού, που πάσχιζαν να εγκλωβίσουν το ΚΚΕ για να εξουδετερώσουν την πολιτική και στρατιωτική επιρροή του, να επαναφέρουν το συσχετισμό δυνάμεων προς όφελος της αστικής εξουσίας.

Εκτιμάμε ότι, αν το ΚΚΕ είχε τότε την ιδεολογική και πολιτική ωριμότητα, θα διόρθωνε τη στρατηγική του μέσα στο καμίνι της ταξικής πάλης στα χρόνια 1943-1945 κι έτσι θα δημιουργούσε καλύτερες συνθήκες για την απόσπαση ολοκληρωμένης στήριξης και από τα ΚΚ εξουσίας, της Σοβιετικής Ένωσης και των γειτονικών βαλκανικών χωρών. Θεωρούμε ότι αυτή θα ήταν πολύ καλύτερη συμβολή και στον αγώνα των κομμουνιστικών δυνάμεων που πάλευαν για την οικοδόμηση της νέας κοινωνίας, αλλά και στον αγώνα τους ενάντια σε μια νέα ιμπεριαλιστική επίθεση σε βάρος τους.

Η ΣΧΕΣΗ ΤΗΣ ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΗΣ ΤΟΥ ΚΚΕ ΜΕ ΤΗ ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΗ ΤΗΣ ΚΔ

Πέραν των καθοριστικών ευθυνών του ΚΚΕ, δεν μπορούμε να παραβλέψουμε ότι αντίστοιχα λάθη στρατηγικής έγιναν την ίδια περίοδο και στη γειτονική μας Ιταλία, αλλά και σε άλλες χώρες, ίσως με όχι τόσο ευνοϊκό συσχετισμό δυνάμεων, αλλά και λίγο πριν ξεσπάσει ο πόλεμος στην Ισπανία, στη Γαλλία, στην Αυστρία, όπως ήδη αναφέραμε, ενώ διαφορετική είναι η περίπτωση της πάλης για την εξουσία στις Λαϊκές Δημοκρατίες της Κεντρικής και Ανατολικής Ευρώπης με την καθοριστική συμβολή του Κόκκινου Στρατού και συνολικά της ΕΣΣΔ.

Δεν μπορούμε να μην ανατρέξουμε στη σχέση της στρατηγικής αντίληψης του Κόμματός μας με τη στρατηγική αντίληψη της ΚΔ κατά τις δεκαετίες 1930 και 1940, ν’ αγνοήσουμε την επίδραση της στρατηγικής, που υιοθέτησε το 7ο Συνέδριο της ΚΔ, στη στρατηγική του ΚΚΕ (6ο Συνέδριο του 1935). Δεν μπορούμε να παραβλέψουμε τις αντιφατικές ή και καθαρά ανασταλτικές υποδείξεις του ΚΚΣΕ προς το ΚΚΕ στην περίοδο 1945-1947⁶ σε σχέση με την ανάπτυξη γενικευμένου ένοπλου ταξικού αγώνα, αλλά και ως προς τον ουτοπικό πολιτικό στόχο της λεγόμενης «πολιτικής εξομάλυνσης».

Η εξέλιξη του αγώνα του ΚΚΕ κατά το Β΄ Παγκόσμιο ιμπεριαλιστικό Πόλεμο και στην πενταετία που ακολούθησε δεν μπορεί να εξεταστεί αποσπασμένα από τη γραμμή πάλης του Διεθνούς Κομμουνιστικού Κινήματος, μέρος του οποίου συνειδητά αποτελούσε το ΚΚΕ κι ανεξάρτητα από το γεγονός ότι η υπόσταση του Διεθνούς Κομμουνιστικού Κινήματος δεν είχε μετά από το 1943 τη μορφή της ΚΔ, αλλά πέρασε από τη σχεδόν δεκαετή λειτουργία του Γραφείου Πληροφοριών (1947-1956) στη μορφή των διμερών σχέσεων και των Διεθνών Συναντήσεων των Κομμουνιστικών κι Εργατικών Κομμάτων.

Μάλιστα, στην περίπτωση του Κόμματός μας, αλλά και των κομμάτων εξουσίας στην Κεντρική και Ανατολική Ευρώπη, ήταν καθοριστικά αρνητική η παρέμβαση του ΚΚΣΕ μετά από το 20ό Συνέδριό του (1956), όπου συντελέστηκε δεξιά οπορτουνιστική παρέκκλιση, ενώ αρνητική ήταν η παρέμβαση του ΚΚΣΕ και προηγούμενα στο Σχέδιο Προγράμματος του 1953.

Στρέφουμε τον προβληματισμό μας στα κοινά στοιχεία που είχε το Πρόγραμμα του ΕΑΜ ως προς το διαχωρισμό της πολύ μεγάλης καπιταλιστικής ιδιοκτησίας, κυρίως των ξένων μονοπωλίων, από την καπιταλιστική ιδιοκτησία μεσαίου μεγέθους, αλλά και τη χαρακτηριζόμενη ως εθνικού προσανατολισμού, με την ανάλογη στάση σειράς ΚΚ που έγιναν κόμματα εξουσίας μετά από το Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο, π.χ., στην Κεντρική και Ανατολική Ευρώπη, στην Κίνα.

Με αυτήν την έννοια, θεωρούμε ότι τα συμπεράσματα από τη μελέτη της στρατηγικής του ΚΚΕ έχουν ρίζες σε βαθύτερα συμπεράσματα που αφορούν τη στρατηγική του Διεθνούς Κομμουνιστικού Κινήματος, αλλά και θεωρητικά ζητήματα της σοσιαλιστικής επανάστασης και της σοσιαλιστικής-κομμουνιστικής οικοδόμησης. Σε σημαντικό βαθμό έχουν ως βάση τους προβλήματα θεωρητικής καθυστέρησης, που αφορούν τόσο φαινόμενα της καπιταλιστικής εξέλιξης πριν το Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο όσο και της σοσιαλιστικής οικοδόμησης στην ΕΣΣΔ, με αντανάκλασή τους στο πεδίο της στρατηγικής.

Τα περισσότερα ΚΚ, κατά το Μεσοπόλεμο και μετά από το Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο, δεν μπόρεσαν έμπρακτα να επιβεβαιώσουν την ιδεολογική-πολιτική πρωτοπορία τους, μη φοβηθούμε να παραδεχτούμε ότι δεν μπόρεσαν ν’ αναδειχτούν πρωτοπόρα στην ανάπτυξη της θεωρίας της επαναστατικής ταξικής πάλης, κι αυτό επέδρασε αρνητικά και στην ανάπτυξη της επαναστατικής στρατηγικής. Από αυτό πηγάζει και η κρίση του Διεθνούς Κομμουνιστικού Κινήματος, η αδυναμία έγκαιρης αντιμετώπισης του οπορτουνισμού και σε κόμματα εξουσίας, πριν ωριμάσει σε ανοιχτή προδοσία μέσα στα ίδια τα ΚΚ και τα μετατρέψει σε φορείς της αντεπανάστασης, με αποτέλεσμα τη νίκη της σε σειρά χωρών της σοσιαλιστικής οικοδόμησης.

Οι Μαρξ - Ένγκελς - Λένιν μελέτησαν σε βάθος πολύ μικρότερης εμβέλειας ήττες του επαναστατικού εργατικού κινήματος, όπως της Παρισινής Κομμούνας, ο Λένιν της επανάστασης του 1905-1907 στη Ρωσία, ώστε να καταλήξουν σε συμπεράσματα που θα ενίσχυαν το επαναστατικό εργατικό κίνημα.

Το ίδιο οφείλουμε να κάνουμε κι εμείς ως ΚΚ. Οφείλουμε να μελετήσουμε πιο διεισδυτικά πρώτ’ απ’ όλα την ιστορία της ΚΔ, αλλά και των μετέπειτα μορφών έκφρασης του Διεθνούς Κομμουνιστικού Κινήματος, π.χ. του Γραφείου Πληροφοριών των ΚΚ, των Διεθνών Συνδιασκέψεων των Εργατικών και Κομμουνιστικών Κομμάτων.

Αποσπάσματα από την παρέμβασης της Ελένη Μπέλλου, μέλος του ΠΓ της ΚΕ

Ολόκληρη η παρέμβαση θα δημοσιευτεί στην ΚΟΜΕΠ τεύχος 2/2019 (Μάρτης - Απρίλης).