Γέννηση και εξέλιξη του Θεάτρου Σκιών

Ξεκινάμε ένα αφιέρωμα στο θέατρο σκιών, που θα ολοκληρωθεί σε τέσσερα άρθρα.

Πρώτο άρθρο:  H  γέννηση και εξέλιξη του Θεάτρου Σκιών

Δεύτερο άρθρο: Οι πρώτες ρίζες του νεοελληνικού Θεάτρου Σκιών

Τρίτο άρθρο:  Οι απαρχές του Καραγκιόζη

Τέταρτο άρθρο: Ο Ευγένιος Σπαθάρης  και ο Καραγκιόζης

Γέννηση και εξέλιξη του Θεάτρου Σκιών

Οταν έχουμε φως, έχουμε και σκιά.
Το φως είναι η πηγή της δημιουργίας, της ύπαρξής μας. Πρώτα ο ήλιος, και μετά η φωτιά. Σήμερα στο παιχνίδι με τη σκιά, βοηθάνε και οι ηλεκτρικοί λαμπτήρες. Τόσο παλιά είναι η ύπαρξη της σκιάς. Μαζί με την γέννηση του ήλιου.
- Η σκιά, εξαρτάται πάντα από το φως, και την παρουσία μιας τρισδιάστατης ύπαρξης, έμψυχης ή άψυχης.
- Πολλές θρησκείες, έδωσαν θρησκευτική σημασία στη σκιά. Το βασίλειο των σκιών, δεν είναι παρά ένα συνώνυμο, για το βασίλειο των νεκρών, ενώ ονομάζουν τους πεθαμένους «σκιές του παρελθόντος», και αναφέρονται στις σκιές των νεκρών που περιφέρονται κυρίως τη νύχτα, έξω, ή μέσα σ` ερειπωμένα σπίτια.
- Το πέσιμο της σκιάς, και η αλλαγή διαστάσεων, σύμφωνα με τη θέση του ήλιου, κρύβει μία ... μαγική διφορούμενη έννοια. Σ` ορισμένα κράτη της Αφρικής, το μεσημέρι θεωρείται η πιο ...δαιμονική ώρα, μιας και ο ήλιος είναι κατακόρυφος, εξαφανίζοντας τέλεια τις σκιές.
- Να γιατί το Θέατρο Σκιών, έχει τόσο παλιές ρίζες, που xάνονται στα βάθη των αιώνων, και οι πηγές δημιουργίας του τόσο σκοτεινές, όσο σκοτεινή είναι και η σκιά.

Η ιστορία του Θεάτρου Σκιών χάνεται στα βάθη των αιώνων. Οι ερευνητές του πιθανολογούν πως αναπτύχθηκε ως τέχνη το 11 με 12ο αι. μ.Χ. στις χώρες της Νοτιοανατολικής Ασίας (Ινδία, Ιάβα, Κεϋλάνη, Καμπότζη, Ταϋλάνδη). Στις χώρες αυτές η σκιά είχε θρησκευτική σημασία καθώς ήταν στενά συνδεδεμένη με το βασίλειο των νεκρών. Έτσι, οι πρώτες φιγούρες φτιάχτηκαν ως μια προσπάθεια των ανθρώπων να επικοινωνήσουν με τα αγαπημένα τους πρόσωπα που δε βρίσκονταν πια στη ζωή. Ήταν κατασκευασμένες από δέρμα και παρίσταναν μορφές με μεγάλα χέρια, παραμορφωμένο πρόσωπο και μυτερή μύτη σα ράμφος για να συμβολίζουν τις ψυχές των ανθρώπων, αλλά και θεούς, δαίμονες, ήρωες, πολεμιστές, πρίγκιπες και χωριάτες. Αξιοσημείωτο είναι το γεγονός πως οι περισσότεροι θεατές παρακολουθούσαν την παράσταση από το πίσω μέρος του πανιού, δηλαδή εκεί που ο παρουσιαστής με τους βοηθούς του κινούσαν τις φιγούρες.

Σπουδαίο Θέατρο Σκιών με παρόμοια χαρακτηριστικά αναπτύχθηκε και στην Κίνα.  Οι Κινέζοι είχαν ανακαλύψει από παλιά το χαρτί και το χρησιμοποιούσαν για να φράζουν τα παράθυρά τους. Στα χάρτινα αυτά παράθυρα τη νύχτα έπεφταν οι σκιές των προσώπων και των πραγμάτων, εξαιτίας του φωτός που υπήρχε από μέσα. Η εικόνα αυτή έδωσε στους Κινέζους την έμπνευση για τη δημιουργία του Θεάτρου Σκιών. 

Μια κινέζικη ιστορία αποδίδει τη γέννηση του Θεάτρου Σκιών σε ένα μάγο που προσπάθησε να παρηγορήσει τον αυτοκράτορα για το θάνατο της συζύγου του. Σύμφωνα με αυτή την ιστορία ο μάγος κατάφερε να ευχαριστήσει τον αυτοκράτορα προβάλλοντας πάνω σε μια οθόνη σκιές που αναπαριστούσαν την αγαπημένη του.

Μετά την Ασία το Θέατρο Σκιών ταξίδεψε στις χώρες της Μέσης Ανατολής και της Βορείου Αφρικής. Στις μουσουλμανικές χώρες το Θέατρο Σκιών δέχτηκε σημαντικούς περιορισμούς, αφού η θρησκεία δεν επέτρεπε οι φιγούρες να απεικονίζουν ανθρώπινες μορφές.

Σημαντικός σταθμός της διαδρομής του Θεάτρου Σκιών ήταν η γειτονική μας Τουρκία, το 16ο αιώνα.

Η Αικατερίνη Μυστακίδου αναφέρει τη θεωρία του Sabri Esat Siyavusgil , σύμφωνα με την οποία, το Θέατρο Σκιών στην Τουρκία ήρθε από τις Στέπες της Ασίας, μέσω των Μογγόλων και των Τούρκων, ενώ άλλοι ερευνητές, μεταξύ των οποίων και ο Metin And, υποστηρίζουν ότι προήλθε από την Ιάβα, μέσω των Αράβων. στην Τουρκία. Στη μελέτη της η Μυστακίδου, συμπεραίνει, ότι το Θέατρο Σκιών, από διάφορες αναφορές-μνείες, φαίνεται πως ήταν γνωστό στους Οθωμανούς , τον 16ο αι. Από τις πληροφορίες μάλιστα του Εvliya Chelebi συμπεραίνεται ότι τον 17ο αι. καθιερώνεται σαν είδος διασκέδασης . 

Karagoz-Καραγκιόζης To όνομα Karagoz, που ερμηνεύεται μαυρομάτης, είχε ήδη δοθεί στον κεντρικό ήρωα του Θεάτρου Σκιών, από τον 17ο αι., όπως μαρτυρείται από τον Cornelio Magni και άλλους περιηγητές του 19ου αι. O Evliya Chelebi, συγκρίνει τον Karagoz και τον Χατζή Αϊβάντ, αντίστοιχα με τους Αρλεκίνο και Πανταλόνε της Commedia Dell' arte, είδος το οποίο μεσουράνησε ως τα μέσα του 16ου αι. Και σε ετούτο το θεατρικό είδος ισχύει ο αυτοσχεδιασμός. Ο Σιατόπουλος αναφέρει ότι ο Τούρκικος Karagoz αποκτά τον 17ο αι. μόνιμο θίασο, που αποτελείται από τον ίδιο, τη γυναίκα του σεραγιού Ζένε, το Χατζηαβάτη, το Φράγκο, τον ντελάλη και άλλους. Ο Σιατόπουλος , περιγράφει τον Καραγκιόζη της Τουρκοκρατίας στην Ελλάδα, ως ένα "μπουνταλά" αορίστου εθνικότητας, που άλλοτε μιλούσε ελληνικά και άλλοτε τούρκικα. Έκανε συνεχώς "γκάφες" και τον "ξυλοφόρτωναν". Βαθμιαία ωστόσο ο πρωταγωνιστής του Θεάτρου Σκιών, εξελίχτηκε και καθιερώθηκε σε ένα λαϊκό τύπο, γεμάτο σπιρτάδα, διαφορετικό από το συνώνυμό του τούρκικο.

Πληροφορίες από την έρευνα των μαθητών  της Α΄ του Α3 στο 2ο Γυμνάσιο Ελληνικού.

Smart Monkeys - Chinese ShadowPuppetry

Shadow Puppetry | A Chinese folkart (Hello China#83)

The 3 Little Piggies - ShadowPuppets Film-making workshop