Η προλεταριακή επανάσταση του Αριστόνικου και η κοινοκτημοσύνη της “Πολιτείας του Ήλιου”

«Αρχές καλοκαιριού»… λένε οι πηγές. Κάποια γεγονότα τα καθεστώτα του πλούτου και της εκμετάλλευσης, που βαστούν εδώ και χιλιάδες χρόνια, θέλει να τα εξαφανίζει. Δε τους επιτρέπει ούτε επέτειο, ούτε «Σαν Σήμερα».

Ας πούμε εμείς λοιπόν ότι ήταν π.χ. 10 του Ιούνη του 133 π.Χ. Πέργαμος.
«Οι δούλοι και οι ελεύθεροι προλετάριοι, που έως τώρα στρέφονταν ο ένας ενάντια στον άλλο, υπερασπίζοντας τα στενά συμφέροντά τους, ενώνονται σε ένα κοινό αγώνα με κοινό στόχο την ριζική ανατροπή του καθεστώτος και την εγκαθίδρυση μιας κοινωνίας ισότητας, κοινοκτημοσύνης, χωρίς ιδιοκτησία, χωρίς αφέντες και δούλους» (Παναγής Λεκατσάς). Η επανάσταση αυτή σχημάτισε στη Μικρά Ασία την «Πολιτεία του Ήλιου», μια από τις πιο φωτεινές ουτοπίες της παγκόσμιας ιστορίας. Ας δούμε.

ΤΟ ΒΑΣΙΛΕΙΟ ΤΩΝ ΑΤΤΑΛΙΔΩΝ.

Μετά το θάνατο του Μ. Αλέξανδρου, η αυτοκρατορία του «κόπηκε» σε τέσσερα βασίλεια, ένα από τα οποία ήταν και των Ατταλιδών (Πέργαμος, Μικρά Ασία, Θράκη), που διακρίθηκαν ως προστάτες των γραμμάτων, των τεχνών και των επιστημών. Έχτισαν την περίφημη βιβλιοθήκη της Περγάμου, το Βωμό της Περγάμου (που σήμερα είναι στο Βερολίνο), το Ασκληπιείο της Κω και πλήθος κτηρίων και αγαλμάτων σ’ όλη τη Μικρά Ασία. Αλλά και τη «Στοά Ευμένους» και τη γνωστή «Στοά Αττάλου» στην Αθήνα. Η «ζωή» της δυναστείας ήταν 150 χρόνια, από το 282 π.Χ. μέχρι το 133 π.Χ. Η διήγησή μας ξεκινά ακριβώς από αυτό το τελευταίο έτος. Το έτος που ακόμα οι Ρωμαίοι δεν έχουν κατακτήσει τη Μικρά Ασία.

ΟΙ ΕΞΕΓΕΡΣΕΙΣ ΤΩΝ ΣΚΛΑΒΩΝ.

Ο δεύτερος π.Χ. αιώνας και ιδιαίτερα η δεκαετία 140 – 130 π.Χ. είναι μια εποχή εξεγέρσεων των δούλων και μεγάλων μπελάδων για τη Ρώμη. Από το 139 π.Χ., 70.000 δούλοι επαναστατούν κι ελέγχουν τη Σικελία. Το 133 π.Χ. άλλες εξεγέρσεις δούλων γίνονται στη Ρώμη, στις Μιντούρνες και στη Σινούεσσα. Το 133 π.Χ. επίσης, ξεσπά μέσα στη Ρώμη το «κίνημα των ακτημόνων» με επικεφαλής τον Τιβέριο Γράκχο, που σαν ύπατος της Αρχαίας Ρώμης, προσπάθησε να ξαναμοιράσει όλη τη δημόσια γη στους ακτήμονες. Φίλος και καθοδηγητής του Τιβέριου Γράκχου, ο επικεφαλής των στωικών, φιλόσοφος Βλόσιος, διακηρύσσει το όραμα του δασκάλου του, Ζήνωνος του Κιτιέως, ιδρυτή της στωικής σχολής, για μια πολιτεία κοινοκτημοσύνης, χωρίς ιδιοκτησία, οικογένεια, θρησκεία και χρήμα. Οι ιδέες της ουτοπίας εκρήγνυνται σ’ όλη τη Μεσόγειο, όπου ζουν για λίγα χρόνια ταυτόχρονα δυο μεγάλα «προλεταριακά κράτη»: Στη Σικελία ο Σύριος σκλάβος Εύνους με το σκλαβοστρατό του (139 – 131 π.Χ.) και στη Μικρά Ασία ο Έλληνας Αριστόνικος με τους «Ηλιουπολίτες» του (133 – 128 π.Χ.).

Η ΔΙΑΘΗΚΗ ΤΟΥ ΑΤΤΑΛΟΥ ΙΙΙ.

Το 133 π.Χ. στην Πέργαμο, πεθαίνει ο Βασιλιάς Άτταλος ΙΙΙ, χωρίς να έχει απογόνους. Κι αφήνει μια διαθήκη που χαρίζει το βασίλειό του, δηλαδή όλη τη Μικρά Ασία κι όλη την αμύθητη περιουσία του, στο  «δήμο» της … Ρώμης. Οι βασιλιάδες κοντινών πόλεων με τις κυρίαρχες τάξεις τους, βρίσκουν ευκαιρία να κάνουν το ίδιο στη Βιθυνία, στην Κυρήνη, στην Αίγυπτο. Όλη σχεδόν η επικράτεια του Μεγάλου Αλεξάνδρου, καταλήγει στα χέρια των Ρωμαίων, που είναι η ανερχόμενη δύναμη της εποχής. Οι πλούσιοι ψάχνουν νέο προστάτη των συμφερόντων τους. Γι’ αυτούς ποτέ (μέχρι και τώρα) δεν είχε σημασία η εθνικότητα του προστάτη και κατακτητή τους. Κι οι Ρωμαίοι βλέπουν στη διαθήκη μια ευκαιρία να ξεμπλέξουν με τους μπελάδες τους στη Σικελία και στη Ρώμη. Οι Μικρασιάτες όμως μένουν ξεροί από την έκπληξη.

Ο ΑΡΙΣΤΟΝΙΚΟΣ.

Τότε εμφανίζεται ο Αριστόνικος, νόθος αδερφός του νεκρού Βασιλιά Άτταλου ΙΙΙ, ο οποίος μέχρι τότε ζούσε απομονωμένος και διαβάζοντας. Αυτός… «Διαλάλησε αναπάντεχα πως διαδέχεται τον Άτταλο και πως ξεσκίζει τη διαθήκη που ντροπιάζει όχι μόνο τους Περγαμηνούς, μα κάθε ανθρώπινη αξία». Υιοθέτησε το δυναστικό όνομα Ευμένης Γ’.
Το πρώτο κίνημα αποτυγχάνει, αλλά ο Αριστόνικος επανέρχεται με ένα πιο δυναμικό, επαναστατικό κίνημα, με «σημαία» του τις επιθυμίες και τα διαχρονικά οράματα των σκλαβωμένων και εξαθλιωμένων. Τη στιγμή που σ’ όλη τη Μεσόγειο πνέουν άνεμοι εξέγερσης, ενώνει Έλληνες ακτήμονες, ντόπιους πληθυσμούς και σκλάβους, για μια πολιτεία ισότητας και κοινοκτημοσύνης. Κοντά του έχει καταφύγει μετά τη δραπέτευσή του κι ο φιλόσοφος Βλόσιος που δοκιμάζει τις επαναστατικές ιδέες του στην πράξη.
Ο Αριστόνικος, παίρνει με το μέρος του κάποιες περιοχές στα παράλια κι από κει είτε προσχωρούν στο κίνημά του, είτε καταλαμβάνει τη μια πόλη μετά την άλλη. Άλλωστε διαθέτει και στόλο με τη βοήθεια των πειρατών. Ο λαός ξεσηκώνεται παντού, του παραδίνει πόλεις και κάστρα μη υπολογίζοντας τις ολιγαρχίες. Λεύκη, Φώκαια, Θυάτειρα, Μύνδος, Απολλωνίδα, Σάμος, Κολοφώνας, Στρατονίκεια. Σε άλλες πόλεις οι πλούσιοι κλείστηκαν στα κάστρα, αλλά αναγκάζονται σε παραχωρήσεις υπέρ του λαού.
Ο Αριστόνικος, ο «Δίκαιος Βασιλιάς» όπως τον αποκαλούσαν οι λαοί της Μικράς Ασίας, ήθελε ένα κράτος… «όπου δε υπάρχουν δούλοι και ελεύθεροι, ξένοι και δικοί, Ασιάτες και Έλληνες, λαοί καταχτητές και λαοί καταχτημένοι»… «το βασίλειο της χαράς, της λευτεριάς και της ισότητας, όπου… όλοι θα είναι αδέρφια τα παιδιά της γης, μ’ όλα κοινά κι αμοίραστα τα πλούτη» (Παναγής Λεκατσάς).
Ο Στράβων κι ο Διόδωρος λένε πως η «πολιτεία του Ήλιου» κι οι «Ηλιουπολίτες» απλώνονται έξω από την  επικράτειας της Περγάμου. Παίρνουν την Κύζικο, τη Σηστό, τη Μήθυμνα, το Βυζάντιο, την Αλικαρνασσό, την Μαγνησία, το Μαίανδρο, την Αντιόχεια. Όλα τα γειτονικά βασίλεια Μυσίας, Θράκης, Φρυγίας, Λυδίας, Λυκαονίας, Πόντου, Βιθυνίας, Καππαδοκίας, μπήκαν στο πλάι της «πολιτείας του Ήλιου» και του Αριστόνικου. Η δράση του κράτους του στη Σάμο και στη Λέσβο δείχνουν ότι είχε και στόλο ικανό για τέτοιες πολεμικές ενέργειες.

ΟΛΙΓΑΡΧΙΚΟΙ ΚΑΙ ΡΩΜΑΙΟΙ ΑΝΤΕΠΙΤΙΘΕΝΤΑΙ.

Η ολιγαρχία της Περγάμου και των άλλων πόλεων συνωμοτεί. Φτιάχνει στρατό και στέλνει πρεσβείες στους Ρωμαίους να τους σώσουν. Η Ρώμη, αφού καθάρισε πρώτα τον Γράκχο και πέταξε το πτώμα του στον Τίβερη, αφού ύστερα νίκησε τον πόλεμο των σκλάβων στη Σικελία, όπου σκότωσαν χιλιάδες, τώρα σηκώνει τα όπλα ενάντια στην «Ηλιούπολη» του Αριστόνικου. Ολόκληρη η Μικρασία και η Θράκη, είναι μεγάλη λεία. Σπεύδει σε βοήθεια λοιπόν των ολιγαρχικών που ζήτησαν τη συνδρομή της. Ο βασιλιάς της Βιθυνίας υποδέχεται το Ρωμαϊκό στρατό λέγοντας «αφεντικά μου καλωσήρθατε».
«Η Ρώμη σήκωσε τα όπλα ενάντια στο σφετεριστή. Οι ολιγαρχίες των Ελληνικών πολιτειών της Μικρασίας σώθηκαν. Το Περγαμηνό βασίλειο έγινε Ρωμαϊκή επαρχία. Η πολιτεία του Ήλιου ξεθεμελιώθηκε». Αλλά πρώτα πρόλαβε και τρόμαξε πολύ τους Ρωμαίους και τους φίλους τους, συντρίβοντάς τους στη Λεύκη (κοντά στη Σμύρνη) και σκοτώνοντας τον αρχηγό τους τον Λικίνιο Κράσσο με το στρατό του. Ο επόμενος ύπατος που έσπευσε, ο Μάρκος Περπέρνα, ήρθε πολύ γρήγορα και πιο προετοιμασμένος.

TΟ ΤΕΛΟΣ

Οι «Ηλιουπολίτες» βρέθηκαν απροετοίμαστοι κλεισμένοι στην πόλη Στρατονίκεια. Κι οι Ρωμαίοι ήταν πιο πολλοί, πιο καλά οργανωμένοι κι οπλισμένοι. Η πείνα και ο δηλητηριασμός των νερών που έκαναν οι Ρωμαίοι, τους νίκησε. Παραδόθηκαν το 129 π.Χ. Ο Αριστόνικος οδηγήθηκε αιχμάλωτος στη Ρώμη, μαζί με όλους τους θησαυρούς του Αττάλου Γ’, που η διαθήκη δώριζε στη Ρώμη. Εκτελέστηκε με στραγγαλισμό. Μαζί με τον Αριστόνικο, το 129 π.Χ. παύει να υπάρχει και τυπικά το βασίλειο της Περγάμου που ενσωματώνεται στη ρωμαϊκή επαρχία της Ασίας. Αλλά, δύο ακόμα χρόνια οι Ρωμαίοι πολεμούσαν τα υπολείμματα του στρατού των επαναστατών στα βουνά, μέχρι να εξαλείψουν κάθε ίχνος.

«ΟΜΩΣ ΕΓΩ ΔΕΝ ΠΑΡΑΔΕΧΟΜΑΙ ΤΗΝ ΗΤΤΑ».

«… ο Βλόσιος, ξαναστηλώθηκε στα γόνατα και ξανακοίταξε γύρω να δει μήπως άλλος κανένας αγώνας πάνω στη γη χρειάζεται ακόμα τη ζωή του. Κοίταξε κι όταν είδε πως κανένα πια χέρι στη ζωή δεν ήταν για τον αιώνα του ικανό να σπάσει τις αλυσίδες του, ετοιμάστηκε να αποθέσει τη ζωή του. Και με το βλέμμα προσηλωμένο στη μελλοντική νίκη της ανθρωπότητας, μπόρεσε να το κάμει με την υπερηφάνεια του νικητή κι όχι με την ταπείνωση και την οδύνη του ηττημένου».
Το όνομα «πόλη του Ήλιου», προφανώς ο Αριστόνικος το δανείστηκε από το μύθο του ταξιδευτή Ιάμβουλου και της «κομμουνιστικής» πολιτείας που «συνάντησε» στα «Νησιά του Ήλιου», την πρώτη μυθολογική ουτοπία κοινοκτημοσύνης,  που είχε γράψει ο Διόδωρος. (https://filologos10.wordpress.com/2016/03/14/%ce%bf-%ce%b9%ce%b1%ce%bc%ce%b2%ce%bf%cf%8d%ce%bb%ce%bf%cf%82-%ce%ba%ce%b1%ce%b9-%ce%b7-%cf%80%ce%bf%ce%bb%ce%b9%cf%84%ce%b5%ce%af%ce%b1-%cf%84%ce%bf%cf%85-%ce%ae%ce%bb%ce%b9%ce%bf%cf%85-%cf%8c/).

Υ.Γ. Αξίζει να τα διαβάσεις κανείς όλα αυτά να τα εξιστορεί και με τη δική του ξεχωριστή κι ωραία γλώσσα ο Παναγής Λεκατσάς. Τα βιβλία του «Η ΠΟΛΙΤΕΙΑ ΤΟΥ ΗΛΙΟΥ» και «ΟΙ ΠΟΛΕΜΟΙ ΤΩΝ ΔΟΥΛΩΝ», εκτός από δικές μου πηγές, καλό θα ήταν να γίνουν και δικά σας αναγνώσματα π.χ. τώρα το καλοκαίρι. Για το θέμα γράφει επίσης κι ο Γιάνης Κορδάτος στην «Μεγάλη Ιστορία του» (τόμος V. Σελ. 415 – 425). Επίσης ο Χάρης Σακελαρίου  στο παιδικό (;) βιβλίο «ΨΗΛΑ ΤΟ ΚΕΦΑΛΙ ΔΟΥΛΕ», εκδόσεις «Σύγχρονη Εποχή» (ωραίο δώρο για παιδιά, αλλά διαβάστε το κι εσείς). Τέλος, την ίδια ιστορία εξιστορεί και το θεατρικό έργο του Βάρναλη «Άτταλος ο τρίτος» (δείτε https://www.rizospastis.gr/story.do?id=6188462).

Μάνος Δούκας