Η Τέχνη στον Αντιστασιακό Αγώνα! - Ο Σπύρος Μελετζής συζητά με τον Γιάννη Ζέβγο στη Βίνιανη της Ευρυτανίας

Η ιστορική φωτογραφία του Σπύρου Μελετζή :  ο Γιάννης Ζέβγος μιλάει στο Εθνικό Συμβούλιο στις Κορυσχάδες Ευρυτανίας

Ο αλησμόνητος Σπύρος Μελετζής ο θρυλικός φωτογράφος της Αντιστασιακής εποποιίας, σε μία μοναδική εξομολόγηση από μία συζήτησή του - "κατάθεση ψυχής" με τον εμβληματικό Γιάννη Ζέβγο, ανώτατο στέλεχος του ΚΚΕ και του ΕΑΜ, με αντικείμενο την Τέχνη στον Αγώνα και τα καθήκοντα που επωμίζονταν οι αντιστασιακοί!

Η συζήτηση διεξήχθη το 1944 στη Βίνιανη της ανταρτομάνας Ευρυτανίας, όπου έδρευε η ΠΕΕΑ. Εκεί είχε και το φωτογραφικό του εργαστήριο ο Σπ. Μελετζής. Αφορμή για τη συζήτηση μεταξύ των δύο συναγωνιστών, του καλλιτέχνη και του πολιτικού, ήταν μια "ολοζώντανη" φωτογραφία που είχε τραβήξει ο Μελετζής στις Κορυσχάδες της Ευρυτανίας στο Εθνοσυμβούλιο της Αντίστασης και που απεικόνιζε τον Γιάννη Ζέβγο να μιλάει με την ένταση και την αγωνία, αποτυπωμένη στο πρόσωπό του και στην κίνηση των χεριών του!

Παρενθεσιακά και για την Ιστορία να σημειώσουμε ότι ο σπουδαίος λαϊκός αγωνιστής Γιάννης Ζέβγος δολοφονήθηκε λίγα χρόνια αργότερα, στις 20 Μαρτίου 1947, στη Θεσσαλονίκη μέρα μεσημέρι, μετά από μία καταγγελία που είχε συντάξει απευθυνόμενος στη Διεθνή Ερευνητική Επιτροπή του ΟΗΕ σχετικά με τις διώξεις και την τρομοκρατία που είχε εξαπολύσει το μοναρχοφασιστικό καθεστώς εναντίον των αντιστασιακών και δημοκρατικών πολιτών.

Το σημερινό μας θέμα το ιχνηλατήσαμε από το βιβλίο/φωτογραφικό λεύκωμα του ίδιου του Μελετζή που κοσμεί και την προσωπική μας βιβλιοθήκη και φέρει τον τίτλο : "Αντάρτες στα βουνά"! Σας το παρουσιάζουμε μέσα από τις ηλεκτρονικές σελίδες του blog "Ευρυτάνας ιχνηλάτης"

Κατά τη μεταφορά διατηρήθηκε η ορθογραφία του πρωτοτύπου.

Ιδού:

------------------------------------------------------

Φωτογράφισα την τελετή του αγιασμού, την ορκωμοσία, τους ομιλητές έναν έναν, καθώς και ομαδικά και γενικά όλη την εργασία του Εθνικού Συμβουλίου. Έτσι γνωρίστηκα με όλους σχεδόν τους ανθρώπους απ' όλη την Ελλάδα που εκείνη την εποχή έπαιζε πρωτεύοντα ρόλο στην κινητοποίηση του Ελληνικού λαού για το ξεσκλάβωμά του. Όταν γύρισα στη Βίνιανη και εμφάνισα τα φιλμς και είδα πως είχα γενικά επιτυχίες, η χαρά μου ήταν τόσο μεγάλη που συγχώρεσα και τον Βρετάκο και γίναμε φίλοι γιατί κατάλαβε το λάθος του.

Μια μέρα ήρθε ο Γιάννης Ζεύγος, μέλος της Κ.Ε. του Κ.Κ.Ε, στο εργαστήρι μου για να δη τι έβγαλα απ' το Εθνοσυμβούλιο. Έμεινε αρκετή ώρα και μιλήσαμε για ποίηση, για τέχνη και λίγο για πολιτική. 

Τότε μου είπε ο Ζεύγος:

-"Μελετζή, άσε την ποίηση και την πολιτική. Εσύ είσαι καλλιτέχνης, κοίταξε να αξιοποιήσης το ταλέντο σου μόνο στην τέχνη. Η αντίσταση έχει ανάγκη από τους καλλιτέχνες. Αυτοί με την τέχνη τους αύριο, όχι μόνο θ' αποθανατίσουν τον αγώνα που κάνει σήμερα ο λαός μας για το ξεσκλάβωμά του, αλλά και σήμερα με την τέχνη τους ενθουσιάζουν και συμβάλλουν στο καθημερινό ανέβασμα της πάλης. Η τέχνη, συναγωνιστή Μελετζή, έχει υψηλή αποστολή. Εσύ σαν συνειδητός καλλιτέχνης προσπάθησε να την υπηρετήσης πιστά. Η αντίσταση περιμένει πολλά από σένα, προσπάθησε να φανείς αντάξιος".

Στα λόγια αυτά του συναγωνιστή Ζεύγου ενοιωθα πως το πάτωμα άρχισε να βουλιάζη κάτω από τα πόδια μου. Το μυαλό μου για μια στιγμή, σαν νάχε πάρει μέσα σ' ένα δευτερόλεπτο χίλιες στροφές, ζαλίστηκε και σταμάτησε. Ευθύνες, καθήκοντα, υποχρεώσεις πρόβαλαν μπροστά μου σαν θεόρατα βουνά και μου φώναζαν: "Αμ τι νόμισες λοιπόν, πως ο αγώνας είναι παιγνίδι; Χρειάζεται δουλειά, πολλή δουλειά και κόπος και θυσίες και στερήσεις". Ένοιωσα για μια στιγμή να λούζη κρύος ιδρώτας όλο μου το σώμα. Τα λόγια του Ζεύγου τάνοιωσα σαν πυρακτωμένη λάβα μέσα στην καρδιά και το νου μου, σαν δύναμη καταλύτρα που μέσα σ' ένα ανοιγόκλεισμα του ματιού μ' εξουθένωσαν και με παρέλυσαν τελείως. Μα την ίδια στιγμή με ξανάπλασαν και μ' έκαναν ένα καινούργιο άνθρωπο. Τότε κι εγώ, σαν την Σαμαρείτιδα όταν βρέθηκε μπροστά στο Χριστό και κατάλαβε πως έχει κοντά της ένα πολύ μεγάλο προφήτη, τού ζήτησε να της δώση να πιή από το δικό του νερό της ζωής, έτσι κι' εγώ ένοιωσα πως είχα κοντά μου ένα πνευματικό άνθρωπο βαθυστόχαστο και θέλησα να ωφεληθώ από την πείρα και τις γνώσεις που είχε.

Αρχίσαμε λοιπόν μια συζήτηση πάνω στην τέχνη. Ο Ζεύγος τότε, με όλη εκείνη την Χριστιανική του καλωσύνη και πραότητα που τον διέκρινε και τον έκανε να ξεχωρίζη ανάμεσα σ' όλους τους ανθρώπους που γνώρισα στην Ελεύθερη Ελλάδα, μου είπε:

-"Ο αγώνας, συναγωνιστή Σπύρο, για έναν τίμιο αγωνιστή, για έναν λαϊκό ηγέτη είναι μια ανάγκη, μια υποχρέωση, ένα καθήκον, ένας σκοπός που βάζει στη ζωή του. Είναι αυτό το ίδιο το νόημα της ζωής γι' αυτόν. Δεν μπορεί να λες πως είσαι ηγέτης, πως εκφράζεις και αντιπροσωπεύεις τις λαχτάρες και τους πόθους μιας μερίδας λαού και να μη μπαίνης μπροστά εσύ, ο ηγέτης και να παλεύης μαζί τους για τη λύση των προβλημάτων τους. Ένας λαϊκός αγωνιστής είναι πρωτοπόρος, αυτός μπαίνει μπροστά κι' ανοίγει τον δρόμο κι' αυτός ο δρόμος είναι παντού και πάντα δύσκολος. Πολλές φορές είναι αυτό που είπε ο μεγάλος της αγάπης Θεός, ο Χριστός, ότι "Ο καλός τσοπάνος θυσιάζει και τη ζωή του για να σώση τα πρόβατά του". Η δουλειά λοιπόν του ηγέτη, αγαπητέ Σπύρο, είναι γεμάτη ευθύνες γιατί δεν παλεύει για το άτομό του αλλά για τις μάζες που αντιπροσωπεύει. Κι' αλλοίμονο αν τις προδόση, αλλοίμονο αν τις ξεγελάση με κούφια λόγια και ψευτιές όπως κάνουν οι αστοί ηγέτες. Τότε καλλίτερα ν' ανοίξη η γης και να τον καταπιή παρά να παρασύρη τόσο κόσμο και να τον προδώση".

Ο Άρης με αντάρτες στη Βίνιανη της Ευρυτανίας

"Μα ας έρθουμε στο κύριο θέμα μας την τέχνη. Όπως λοιπόν ο λαϊκός αγωνιστής, ο πρωτοπόρος, αρχίζει και οργανώνει τον αγώνα με λίγα στην αρχή άτομα και σιγά σιγά μέσα στην πορεία της πάλης όλο και συγκεντρώνει πιο πολλά για να φθάση ως το παλλαϊκό ξεσήκωμα που είναι ο αντικειμενικός σκοπός του, το ίδιο πρέπει να κάνη και η τέχνη. Ο καλλιτέχνης αρχίζοντας από τα απλά και μεμονωμένα πορτραίτα των αγωνιστών, πρέπει να προσπαθήση να φθάση ως τη μαζική σύνθεση. Μέσα σ' αυτή τη σύνθεση πρέπει ν' αντιπροσωπεύεται και να εκφράζεται όλος ο αγώνας που κάνει σήμερα ο Ελληνικός λαός για το ξεσκλάβωμά του."

Και επειδή τα κατάλαβα και δεν τα κατάλαβα καλά καλά όσα μου έλεγε τον παρεκάλεσα να τα απλουστεύσουμε όλα αυτά πιο πολύ.

Πήραμε λοιπόν και κριτικάραμε την φωτογραφία που μιλά στο Εθνοσυμβούλιο, την παραθέτω μέσα στο λεύκωμά μου.

-"Κοίταξε, Σπύρο", μου είπε. "Εδώ έπιασες αυτά που λέμε τώρα και μάλιστα κάτι παραπάνω. Η όλη στάση δείχνει μια κίνηση και μια προσπάθεια για βάδισμα προς τα μπρος. Στις συσπάσεις του προσώπου μου, βλέπεις, είναι αποτυπωμένες οι αγωνίες όχι μονάχα οι δικές μου αλλά του λαού που εκφράζω. Μα η πιο μεγάλη αξία σ' αυτή τη φωτογραφία είναι η κίνηση και η έκφραση του χεριού μου. Αυτή η κίνηση που έχουν τα δάχτυλα μου ξεχωριστά το καθένα αποτελούν ένα σύνολο δυνάμεων που συνδιασμένα και πειθαρχημένα όλα σε μια γενική δυναμική τοποθέτηση είναι έτοιμα για δράση. Έπιασες σε έκφραση και σε κίνηση, ας πούμε, έναν λαϊκό αγωνιστή. Μέσα στο κίνημά μας όμως σήμερα έχουμε χιλιάδες αγωνιστές. Προσπάθησε λοιπόν να συνειδητοποιήσης αυτό το μεγάλο νόημα που κλείνει ο αγώνας μας σήμερα και σαν καλλιτέχνης να το δώσης με την φωτογραφική σου τέχνη."

Ο Σπύρος Μελετζής στα βουνά της Ελεύθερης Ελλάδας

Η συζήτησή μας κράτησε πάνω από δυό ώρες και έγινε αφορμή να συνδεθούμε πολύ ψυχικά και πνευματικά. Όταν μ' αποχαιρέτησε και έφυγε αντί να νοιώθω ένα ξαλάφρωμα μέσα μου, άρχισαν να με βασανίζουν χίλιες σκέψεις. Μα ήταν δυνατόν ποτέ εγώ, ένας φωτογράφος, να μπορέσω να πραγματοποιήσω τέτοια έργα όπως τα οραματίζονταν ο συναγωνιστής Ζεύγος; Μπορούσα ποτέ εγώ να συνθέσω αντάρτες και λαό σ' έναν πίνακα, όχι βέβαια ζωγραφικό, αλλά φωτογραφικό και να δώσω κίνηση και έκφραση στα πρόσωπα όπως τα έβλεπε ο Ζεύγος; Ή ήταν δυνατόν με μια συζήτηση που κάναμε, όσο και να ήταν γόνιμη, να αποχτήσω τόσες γνώσεις που θα μου έδιναν κάποια δυνατότητα για ένα τόσο σοβαρό και υπεύθυνο έργο;

Σήμερα, αν βρισκόμουνα κάτω από παρόμοιες συνθήκες, ίσως θα μπορούσα να πραγματοποιήσω κάτι παραπάνω και σε σύνθεση και σε κίνηση, αλλά τότε νομίζω πως δεν θα το μπορούσα. Σ' όλο αυτό το μακρόχρονο διάστημα, δηλαδή από την απελευθέρωση ως σήμερα, δεν σταμάτησα τις μελέτες μου πάνω στην τέχνη και ιδίως στην αρχαία ελληνική γλυπτική, κίνηση, έκφραση, αρμονία, σύνθεση, γραμμή και σαν φωτογράφος που είμαι μελέτησα και φωτισμό. Αλλά τότε δεν είχα ιδέα από τίποτε. Έτσι άφησα να μ' οδηγή μόνο το αίσθημα στην κάθε φωτογραφία που τραβούσα και να προσπαθώ όσο μπορούσα ν' αποτυπώνω αυτό το ηρωικό μεγαλείο που κυριαρχούσε και λαμποκοπούσε στα μάτια των αγωνιστών.

  ΕΥΡΥΤΑΝΑΣ ΙΧΝΗΛΑΤΗΣ